Δεκεμβριανά: τηλεγράφημα Δημητρόφ προς Σιάντο για «συνέχιση του αγώνα»

Δεκεμβριανά: τηλεγράφημα Δημητρόφ προς Σιάντο για «συνέχιση του αγώνα»

6' 17" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στα μέσα Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί αποχώρησαν από την Αττική, και τα βρετανικά στρατεύματα, που δεν ήταν πολυάριθμα, αποβιβάστηκαν στην Αθήνα, ενώ ο ΕΛΑΣ κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. O Γεώργιος Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, στις 18 Οκτωβρίου ύψωνε στην Ακρόπολη την ελληνική σημαία. Το κύριο πρόβλημα, που είχε να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση ήταν ο ΕΛΑΣ που, όσο έμενε ανεξάρτητο στρατιωτικό σώμα, αποτελούσε γι’ αυτήν έναν διαρκή κίνδυνο. Ετσι, οι στόχοι του Παπανδρέου ήταν ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ και η οργάνωση ενός νέου εθνικού στρατού. H βρετανική κυβέρνηση ήθελε να εξοπλίσει μια δύναμη 40.000 ανδρών για λόγους εσωτερικής ασφάλειας, πράγμα που θα εξυπηρετούσε την ταχύτερη αποδέσμευση των βρετανικών δυνάμεων από την Ελλάδα προς άλλες ζώνες επιχειρήσεων. Στις 5 Νοεμβρίου ο Παπανδρέου ανακοίνωσε, ύστερα από συνεργασία που είχε με τον Σκόμπι, ότι ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ θα αποστρατευθούν ώς τις 10 Δεκεμβρίου. Ακολούθησαν μακρές διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυβέρνησης και του EAM. Ωστόσο, οι ηγέτες του KKE δεν μπορούσαν να δεχτούν την πρόταση, χωρίς να εγκαταλείψουν τον στόχο τους να καταλάβουν οι ίδιοι την εξουσία. Πρόθεση του KKE ήταν η μεταπελευθερωτική επικράτηση του σοσιαλιστικού συστήματος.

Το ερώτημα είναι γιατί οι Ελληνες κομμουνιστές δεν κατέλαβαν την εξουσία τον Οκτώβριο του 1944, όταν ήταν σε θέση να το επιτύχουν, δηλαδή όταν οι βρετανικές δυνάμεις δεν είχαν ακόμη αναπτυχθεί. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι το KKE δεν επιθυμούσε να συγκρουστεί με τους Αγγλους, επειδή ήλπιζε ακόμη σε μια πιθανή κατάληψη της Ελλάδας από τον σοβιετικό στρατό ή επειδή πίστευε πως μπορούσε να κατακτήσει την εξουσία με ειρηνικά μέσα και κανένας από τους συμμάχους δεν θα επενέβαινε στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας. Αποκαλυπτική για τη στάση του KKE είναι η συνομιλία, που είχε ο Στάλιν με τον Δημητρόφ τον Ιανουάριο του 1945. «…Συμβούλευσα τους Ελληνες να μην αναλάβουν αυτόν τον αγώνα. Οι άνθρωποι του ΕΛΑΣ δεν έπρεπε να εγκαταλείψουν την κυβέρνηση Παπανδρέου. Προφανώς υπολόγιζαν ότι ο Κόκκινος Στρατός θα κατέβει στο Αιγαίο. Εμείς δεν μπορούσαμε να στείλουμε στρατό στην Ελλάδα. Οι Ελληνες έκαναν βλακείες…». Είναι φανερό ότι η ηγεσία του KKE, πιστεύοντας ότι ο σοβιετικός στρατός θα συνέχιζε την προέλασή του και πέρα από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, έδειξε την αδυναμία της να αντιμετωπίσει ρεαλιστικά το πρόβλημα της καθοδήγησης, να εκτιμήσει σωστά τον εξωτερικό παράγοντα και να κατανοήσει τις διεθνείς εξελίξεις.

Στα τέλη Νοεμβρίου, καθώς οι βρετανικές δυνάμεις ενισχύονταν και οι πιθανότητες για ειρηνική κατάκτηση της εξουσίας περιορίζονταν, οι ηγέτες του KKE συνειδητοποιούσαν ότι έπρεπε να αναλάβουν αποφασιστικές και άμεσες πρωτοβουλίες. H βασική αιτία του εμφυλίου πολέμου υπήρξε ο βαθύς πολιτικός ανταγωνισμός και η δυσπιστία ανάμεσα στο EAM και στις αγγλοελληνικές αρχές. Επιπλέον, το πρόβλημα της αποστράτευσης των ανταρτών και του πολιτικού ρόλου του KKE στη μεταπολεμική περίοδο οδήγησαν την ηγεσία του KKE στο να αποφασίσει τη σύγκρουση. H ηγεσία του KKE αντιλαμβανόταν ότι είχε παρασυρθεί σε εσφαλμένες ενέργειες, ότι είχε χάσει τα πολιτικά οφέλη που με τόσο κόπο είχε κερδίσει στη διάρκεια της Κατοχής και, ακόμη, ότι οι Αγγλοι σκόπευαν να εγκαθιδρύσουν στην Ελλάδα μια δικτατορία της Δεξιάς. H ηγεσία του KKE αποφάσισε ότι η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη, όταν αντιλήφθηκε πως οι Αγγλοι ήταν αποφασισμένοι να πολεμήσουν τον ΕΛΑΣ.

Ομως, παρά την απόφαση της σύγκρουσης, τα γεγονότα που ακολούθησαν δείχνουν καθαρά την αδυναμία της ηγεσίας του KKE να αντιμετωπίσει ρεαλιστικά το πρόβλημα της καθοδήγησης και της διεξαγωγής της μάχης της Αθήνας. Δεν υπολόγισε σωστά ούτε τον εσωτερικό ούτε τον εξωτερικό παράγοντα, υπερτίμησε την υπεροχή της δύναμής της και νόμισε ότι ακόμα είχε τον πρώτο λόγο. Παράλληλα, υποτίμησε τις αγγλικές δυνάμεις, πιστεύοντας πως οι Αγγλοι δεν θα μπορούσαν να φέρουν ενισχύσεις στην Αθήνα. Επιπλέον, οι μάχες άρχισαν τον Δεκέμβριο, χωρίς κανένα σχέδιο επιχειρήσεων, ενώ υπήρχε επιτελικό σχέδιο για την κατάληψη της Αθήνας. Το KKE, όμως, υπολόγισε εσφαλμένα και τον εξωτερικό παράγοντα. Πίστευε σε άμεση σοβιετική βοήθεια, χωρίς όμως να έχει την παραμικρή ένδειξη που θα επέτρεπε μια τέτοια προσδοκία και ακόμη ήλπιζε ότι θα έχει τη βοήθεια και την υποστήριξη του Τίτο, ο οποίος είχε δώσει κάποιες υποσχέσεις, αλλά τελικά δεν έστειλε απολύτως τίποτα.

Η εμφύλια σύγκρουση κράτησε πάνω από μήνα, προκαλώντας δεινά και καταστροφές που η Ελλάδα δεν μπορούσε να τα αντέξει. Τις πρώτες μέρες ο ΕΛΑΣ χτύπησε κυβερνητικά κτίρια, αλλά αποκρούστηκε. Προτού επιχειρήσει μια γενική επίθεση εναντίον των αγγλικών δυνάμεων, ο ΕΛΑΣ περίμενε θετικές ενδείξεις για βοήθεια από τη Σοβιετική Ενωση. Για την ηγεσία του KKE η χρονική αυτή στιγμή ήταν ίσως η κατάλληλη για μια συμβιβαστική λύση. Βέβαια, αντί για λύση ήρθε στις 15 Δεκεμβρίου 1944 μήνυμα του Δημητρόφ (παππού) από τη Μόσχα μέσω του K.K. Βουλγαρίας στη Σόφια για τον Γεώργη Σιάντο. Το ραδιοτηλεγράφημα έγραφε: «O Ρούσος αναχώρησε πριν από μερικές μέρες. O παππούς συμβουλεύει ο αγώνας να συνεχιστεί. Εμείς κάνουμε κάθε τι το δυνατό. Σπυριδόνοφ». Είναι βέβαιο ότι το τηλεγράφημα για τη συνέχιση του αγώνα στάλθηκε στις 15 Δεκεμβρίου, την ίδια μέρα που οι Βρετανοί άρχισαν τη μεγάλη τους επίθεση εναντίον των δυνάμεων του ΕΛΑΣ.

Στις 19 Δεκεμβρίου ο Σιάντος στέλνει ευχαριστίες στον Δημητρόφ. «O Σιάντος σ’ ευχαριστεί για τη συμβουλή. Ανακοινώνει ότι θα συνεχίσουν τον παλλαϊκό αγώνα για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της χώρας Σπυριδόνοφ». O Kostov την ίδια μέρα (19 Δεκεμβρίου) που έλαβε το ραδιοτηλεγράφημα του Σιάντου, στέλνει στην ηγεσία του KKE το ακόλουθο ραδιοτηλεγράφημα: «Δίνοντας τη συμβουλή του ο παππούς τονίζει ταυτόχρονα ότι στην παρούσα στιγμή είναι αδύνατη η εξωτερική βοήθεια. Να το έχετε υπόψη στη λήψη των αποφάσεών σας. Με τις καλύτερες ευχές Σπυριδόνοφ».

Βοήθεια από το εξωτερικό

Είναι φανερό ότι ο Kostov, φοβούμενος μήπως παρερμηνευθεί το μήνυμα του Δημητρόφ, υπογραμμίζει στον Σιάντο ότι προς το παρόν δεν μπορεί να περιμένει βοήθεια αλλά ο αγώνας, σύμφωνα με το πρώτο ραδιοτηλεγράφημα, να συνεχιστεί. Σχετικά με τη βοήθεια από το εξωτερικό, αρκετά αποκαλυπτικά είναι όσα αναφέρει ο Kostov στον Ζέβγο, μέλος του Π.Γ. του KKE, στις αρχές του 1945 στη Σόφια:. ..«Πολιτική υποστήριξη μπορεί να έχει η Ελλάδα μονάχα από τη Σοβιετική Ενωση. Εμείς θα συνεχίσουμε να εκφράζουμε στον Τύπο τις συμπάθειές μας προς εσάς, όμως μεγάλη βοήθεια δεν μπορούμε να δώσουμε. Στείλαμε την έκθεσή σας στον Δημητρόφ, όμως μεγάλες ελπίδες δεν μπορείτε να έχετε ούτε στη Σοβιετική Ενωση, διότι η διεθνής κατάσταση είναι δυσμενής για σας. H Γερμανία δεν έχει ακόμη συντριβεί. Είναι ανάγκη να διατηρηθεί η συμμαχία με την Αγγλία»… (B. Κόντης – Σπ. Σφέτας, Εμφύλιος Πόλεμος: Εγγραφα από τα Γιουγκοσλαβικά και Βουλγαρικά Αρχεία, Θεσσαλονίκη 2000, σ. 164).

Ανεξάρτητα με την πολιτική που ακολούθησε ο Σιάντος, η Σιοβετική Ενωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεύθυνη για τα Δεκεμβριανά, απλώς και μόνο γιατί δεν ενημέρωσε την ηγεσία του KKE για τη συμφωνία Τσώρτσιλ – Στάλιν και δεν έκανε καμιά προσπάθεια να αποτρέψει το KKE από την ένοπλη εξέγερση. Είναι πολύ πιθανό ότι η ηγεσία του KKE δεν θα προχωρούσε στην ένοπλη αναμέτρηση με τους Αγγλους, αν γνώριζε από πριν ότι η Ελλάδα είχε δοθεί στην αγγλική ζώνη επιρροής. Χωρίς αμφιβολία, η ΕΣΣΔ καιροσκοπούσε παίζοντας με τις τύχες του ελληνικού λαού. Αν η επανάσταση πετύχαινε, τόσο το καλύτερο για τη Σοβιετική Ενωση. Αν πάλι αποτύχαινε, τότε οι Σοβιετικοί θα μπορούσαν να διατείνονται για την αθωότητά τους και την πίστη τους στη συμφωνία της Μόσχας. Οπωσδήποτε οι Σοβιετικοί ενδιαφέρονταν να παραμείνουν πιστοί στη συμφωνία του Οκτωβρίου, γιατί η διαπραγματευτική τους δύναμη στη συνάντηση της Γιάλτας, που ήδη είχε προγραμματιστεί για τον Φεβρουάριο του 1945, θα ήταν μειωμένη, αν είχαν κατηγορηθεί από τους Βρετανούς ότι παρεβίασαν τις σφαίρες επιρροής. O Στάλιν επέτρεψε στους Βρετανούς να συντρίψουν την εξέγερση, ξέροντας πολύ καλά ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την ελληνική υπόθεση και τη στάση των Βρετανών, για να δικαιολογήσει ενέργειες που θα του ήταν αναγκαίες για να καταπνίξει ανάλογες ταραχές στην Ουγγαρία, στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή