«Αν δεν στεριώσετε άνθρωπο, γεφύρι δεν στεριώνει», λέει ο λαϊκός μύθος για το γεφύρι της Αρτας. Οι άνθρωποι της Εγνατίας Οδού μπορεί να μη χρειάστηκε να χτίσουν στις γέφυρες τη γυναίκα του πρωτομάστορα, αλλά στερέωσαν μ’ αυτές την «ψυχή» του αυτοκινητόδρομου. Πανύψηλες, με γιγάντια ανοίγματα, οι γέφυρες της Εγνατίας Οδού μοιάζουν με θεόρατους Ατλαντες που σηκώνουν στους ώμους τους όλη την κίνηση και τη ζωή του αυτοκινητόδρομου, ενώνοντας όχι μόνο περιοχές αλλά και κόσμους: Το Ιόνιο και την Αδριατική με τη Μαύρη Θάλασσα και το Βόσπορο, την Ηγουμενίτσα με τον Εβρο, την Ηπειρο με τη Μακεδονία και τη Θράκη.
Μπορεί πολλοί από τους οδηγούς που διασχίζουν τις γέφυρες της Εγνατίας Οδού να μην αντιλαμβάνονται το μέγεθος της κατασκευής τους αλλά οι γέφυρες αυτές, καθώς ο μεγάλος κλειστός αυτοκινητόδρομος των 680 χιλιομέτρων βαίνει προς ολοκλήρωση, αποτελούν (μαζί με τις σήραγγες) ιδιαίτερα τεχνολογικά επιτεύγματα που κάνουν την Εγνατία έναν από τους εντυπωσιακότερους αυτοκινητόδρομους του ευρωπαϊκού οδικού δικτύου.
1.650 έργα – 550 γέφυρες
Ολόκληρη η Εγνατία χαρακτηρίζεται ως ένα από τα πιο φιλόδοξα έργα σε παγκόσμια κλίμακα όχι μόνο λόγω του μεγάλου μήκους της αλλά κυρίως λόγω της πρόκλησης που έφερε σε μελετητικό και κατασκευαστικό επίπεδο υλοποιώντας μια χάραξη που διέρχεται μέσα από ένα δύσκολο τοπογραφικό ανάγλυφο στο οποίο έπρεπε να τηρηθούν πιστά οι περιβαλλοντικοί όροι (π.χ. προστασία δασών και άγριας ζωής σε περιοχές όπως η Πίνδος, ο Νέστος, το Βέρμιο, ο Αλιάκμονας), ενώ παράλληλα έπρεπε να κατασκευαστεί ένας μεγάλος αριθμός τεχνικών έργων, σηράγγων και γεφυρών, πρωτοποριακών για τα ελληνικά δεδομένα.
Από τα 1.650 μεγάλα και μικρά τεχνικά έργα που έχουν κατασκευαστεί κατά μήκος της Εγνατίας, οι γέφυρες συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο κατασκευαστικό και επιστημονικό ενδιαφέρον. Εξαιτίας της ποικιλίας του εδαφικού ανάγλυφου το οποίο διασχίζει ο δρόμος και σε συνδυασμό με την ανάγκη τήρησης περιβαλλοντικών όρων (π.χ. να αποφευχθεί η κατασκευή μεγάλων επιχωμάτων που θα αλλοίωναν ολόκληρες τοποθεσίες ή πλαγιές βουνών) χρειάστηκε να κατασκευαστούν περισσότερες από 550 γέφυρες και διαβάσεις. Για την κατασκευή τους, όπως σημειώνει η διευθύντρια μελετών κ. Εφη Σαρρίδου, εκπονήθηκαν ειδικές μελέτες αντισεισμικής θωράκισης προκειμένου να αντέχουν σε πολλά Ρίχτερ, εφαρμόστηκαν όλες οι σύγχρονες μέθοδοι κατασκευής και δόθηκε ιδιαίτερη μέριμνα στις μελέτες έτσι ώστε τα δομικά τους στοιχεία να επιθεωρούνται και να συντηρούνται εύκολα για να αντέξουν τον προδιαγραφόμενο χρόνο ζωής των 120 ετών.
Κόστος 600 εκατ. ευρώ
Πρόκειται για δίδυμες γέφυρες, με ανεξάρτητους φορείς ανά κλάδο κυκλοφορίας, σύμφωνα με την πρακτική των γερμανικών αυτοκινητοδρόμων, και το μήκος τους ξεπερνάει τα 40 χιλιόμετρα (δηλαδή από τα 680 χλμ. της Εγνατίας τα 20 είναι πάνω σε γέφυρες). Το κόστος τους υπολογίζεται σε περισσότερα από 600 εκατομμύρια ευρώ. Λόγω του ύψους, σε συνδυασμό με την υψηλή σεισμικότητα της περιοχής όπου έχουν κατασκευαστεί, του συνολικού μήκους ή του μήκους των ανοιγμάτων τους και τις δύσκολες γεωτεχνικές συνθήκες ορισμένες από αυτές θεωρούνται πρωτοποριακές όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα.
Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα, από τις ήδη κατασκευασμένες γέφυρες, η γέφυρα Βοτονοσίου στο Μέτσοβο με μέγιστο άνοιγμα (από κολόνα σε κολόνα) 230 μ., η γέφυρα Γρεβενιώτικου στην είσοδο της πόλης των Γρεβενών μήκους 920 μ. και η γέφυρα Γ 12 στον Πολύμυλο της Κοζάνης (παράκαμψη Καστανιάς) με μέγιστο ύψος 80 μ. Στις υπό κατασκευή γέφυρες ξεχωρίζουν αυτή του Μετσόβου με μέγιστο άνοιγμα 235 μ. και μέγιστο ύψος βάθρου 100 μ. και η γέφυρα του Αραχθου με συνολικό μήκος 1.036 μέτρα.
Σύμφωνα με τον κ. Γ. Κωνσταντινίδη, συντονιστή του δυτικού τομέα της Εγνατίας Οδού A.E. -όπου η συχνότητα των γεφυρών ξεπερνάει οποιαδήποτε άλλη σε ολόκληρη τη χώρα- «για τη μελέτη τους αξιοποιήθηκε τόσο το ελληνικό μελετητικό δυναμικό όσο και η γνώση και εμπειρία μελετητικών γραφείων του εξωτερικού.
Αντισεισμική θωράκιση
Ειδικά για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με τις σεισμικές φορτίσεις, όπως ανέφερε μιλώντας στην «Κ» η πολιτικός μηχανικός της εταιρείας κ. Ευγενία Γκαβαϊσέ, «ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε κατά τον σχεδιασμό στη χρήση σύγχρονων μεθόδων ανάλυσης και εφαρμογής νέας τεχνολογίας, όπως ειδικά εφέδρανα και αρμοί, συσκευές απορρόφησης ενέργειας».
Για να καταδειχθεί η σημασία και η αξία των γεφυρών της Εγνατίας Οδού αλλά και οι σύγχρονες μέθοδοι κατασκευής και αντισεισμικής προστασίας, την ερχόμενη Παρασκευή το ΤΕΕ/τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και ο Σύλλογος Μηχανικών Θεσσαλονίκης διοργανώνει ημερίδα για τις σημαντικότερες γέφυρες της Εγνατίας Οδού.
Οι επτά πιο εντυπωσιακές
Επτά από τις δεκάδες γέφυρες της Εγνατίας Οδού διεκδικούν τον τίτλο της πιο σημαντικής και πρωτοποριακής γέφυρας της Ελλάδας, μετά τη γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εγνατίας A.E. Είναι οι παρακάτω:
Κρυσταλλοπηγής. Μεγάλου μήκους κοιλαδογέφυρα με δύο ανεξάρτητους κλάδους, που βρίσκεται στην περιοχή της Παραμυθιάς στη Θεσπρωτία. Ο βόρειος κλάδος έχει συνολικό μήκος 680 μ. και οκτώ ανοίγματα και ο νότιος μήκος 848 μ. και 12 ανοίγματα. Τα μεσαία βάθρα έχουν ύψος από 10 έως 30 μ. Η γέφυρα διασχίζει σεισμογενή περιοχή και μελετήθηκε για να αντέχει σε υψηλές σεισμικές δονήσεις. Κατασκευάστηκε με τελευταίου τύπου γεφυροποιητικό εξοπλισμό, που επιτρέπει ορθολογική και γρήγορη μέθοδο κατασκευής. Δηλαδή χρησιμοποιήθηκε ένα κινητό ικρίωμα που μετακινείται από βάθρο σε βάθρο καλύπτοντας δύο ανοίγματα. Δεν απαιτείται έδρασή του στο έδαφος και ελαχιστοποιεί τις εργασίες συναρμολόγησης των καλουπιών. Με το σύστημα αυτό κατασκευάζεται ένα άνοιγμα, δηλαδή περίπου 55 μ. γέφυρας, κάθε 15 ημέρες.
Βοτονοσίου. Γεφυρώνει τον Μετσοβίτικο ποταμό στην περιοχή του χωριού Βοτονόσι, 15 χιλιόμετρα δυτικά του Μετσόβου. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο σήραγγες, τη σήραγγα Ανθοχωρίου και τη σήραγγα Βοτονοσίου, έχει δύο κλάδους, μήκους περίπου 500 μέτρων έκαστος, και κατασκευάστηκε με τη μέθοδο της προβολοδόμησης (τμηματική κατασκευή, ταυτόχρονα από τα δύο άκρα προς το κέντρο). Εχει μόνο τρία ανοίγματα. Το μεγαλύτερο από αυτά είναι 230 μ., το δεύτερο μεγαλύτερο μήκος στον ελληνικό χώρο (μετά τη γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου) και ανάμεσα στα 15 μεγαλύτερα παγκοσμίως, που κατασκευάσθηκαν με την τεχνική της προβολοδόμησης. Η θεμελίωση πραγματοποιήθηκε με πέλματα βάθους έως και 35 μ. και διαμέτρου 10 μ.
Μεγαλορέματος. Βρίσκεται στην ίδια περιοχή με τη γέφυρα Βοτονοσίου και είναι κοιλαδογέφυρα δύο ανεξάρτητων κλάδων, μήκους 500 μέτρων περίπου έκαστος, με άνοιγμα 45 μ. και ύψος βάθρων 32 μ. περίπου. Κατασκευάστηκε με τη μέθοδο της τμηματικής προώθησης, σύμφωνα με την οποία η γέφυρα κατασκευάζεται κατά τμήματα πίσω από το ακρόβαθρο και κατόπιν κάθε έτοιμο τμήμα ολισθαίνει με τη βοήθεια γρύλων στην τελική του θέση. Η γέφυρα έχει σύστημα σεισμικής μόνωσης, το οποίο αποτελείται από εφέδρανα χαμηλής απόσβεσης και υδραυλικούς αποσβεστήρες.
Γρεβενιώτικου. Η γέφυρα εξασφαλίζει τη διέλευση της Εγνατίας Οδού πάνω από την κοιλάδα του Γρεβενιώτικου ποταμού και είναι ορατή από την πόλη των Γρεβενών. Είναι μία από τις μεγαλύτερες γέφυρες στην Ευρώπη με δύο κλάδους μήκους 920 μ. έκαστος, χωρίς ενδιάμεσο αρμό. Τo τυπικό άνοιγμα είναι 100 μ., το μέγιστο ύψος των βάθρων είναι 48 μ. και κατασκευάσθηκε με τη μέθοδο της προβολοδόμησης. Χαρακτηριστικό τεχνολογικό στοιχείο της γέφυρας είναι ότι σε επιλεγμένες θέσεις μεταξύ γέφυρας και βάθρων έχουν εγκατασταθεί ειδικές υδραυλικές συσκευές εμπλοκής, οι οποίες έπειτα από συγκεκριμένο όριο δύναμης λειτουργούν σαν υδραυλικοί αποσβεστήρες.
Πολυμύλου (Γ 12). Είναι χαραδρογέφυρα δύο κλάδων, με πέντε ανοίγματα και 457 μ. μήκος έκαστος, που κατασκευάστηκε με τη μέθοδο της προβολοδόμησης. Το μέγιστο άνοιγμα είναι 107 μ., ενώ το μέγιστο ύψος των μεσοβάθρων φτάνει τα 90 μ. Τα μεσόβαθρα θεμελιώθηκαν σε πέλματα διαμέτρου 9 μ. και βάθους 18 μ.
Αραχθου. Η γέφυρα, που βρίσκεται στη φάση της κατασκευής, εξασφαλίζει τη διέλευση της Εγνατίας Οδού πάνω από την κοιλάδα του ποταμού Αραχθου. Εχει δύο κλάδους μήκους 1.036 μ. έκαστος, με άνοιγμα 142 μ., μέγιστο ύψος μεσοβάθρων 85 μ. και κατασκευάζεται με τη μέθοδο της προβολοδόμησης, με χαρακτηριστικό στοιχείο ότι δεν υπάρχει κανένας ενδιάμεσος αρμός στο κατάστρωμα. Στη γέφυρα θα εγκατασταθούν παθητικές συσκευές απορρόφησης σεισμικής ενέργειας. Μαζί με τη γέφυρα του Νέστου θα είναι μία από τις μεγαλύτερες σε μήκος γέφυρες της Εγνατίας Οδού.
Μετσοβίτικου. Γεφυρώνει τον Μετσοβίτικο ποταμό, στις παρυφές του Μετσόβου. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο σήραγγες, τη σήραγγα Αγίου Νικολάου και τη σήραγγα Ανηλίου, αναπτυσσόμενη σε δύο κλάδους, μήκους 540 μ. έκαστος, και είναι και αυτή στη φάση της κατασκευής. Το μέγιστο άνοιγμα είναι 235 μ. και το μέγιστο ύψος των μεσοβάθρων περίπου 110 μ. Είναι μία από τις πιο «δύσκολες» τεχνικά γέφυρες στην οποία μάλιστα έχει δοθεί, στο στάδιο της μελέτης, ιδιαίτερη έμφαση από πλευράς αισθητικής, έτσι ώστε να προσαρμοστεί αρμονικά στην ιδιαίτερου φυσικού κάλλους περιοχή.