Ηβιογραφία των Αμπελοκήπων, συναρπαστική όσο κάθε αθηναϊκή περιπέτεια, άγνωστη σαν μισοφωτισμένη ιστορία, αναδύεται φωτισμένη μέσα από μία ανασύνθεση θραυσμάτων μικροϊστορίας. Σαν φωτογραφίες που έπεσαν από δεκάδες οικογενειακά λευκώματα, οι μορφές των Αμπελοκήπων, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, μοναχικά πορτρέτα και οικογενειακές συνθέσεις, από το 1920, το 1940, το 1960, συνθέτουν ξανά μία νέα αθηναϊκή πινακοθήκη. «Βιογράφος» των Αμπελοκήπων, ο ιστοριοδίφης Νίκος Κ. Παραδείσης καταδύθηκε στην πιο βαθιά μνήμη της περιοχής και αναδύθηκε τροπαιούχος με λάβαρο χιλιάδες προσωπικές μαρτυρίες παλαιών κατοίκων και ανεκτίμητα φωτογραφικά τεκμήρια, τα οποία συνδύασε με την προσωπική του γνώση και εμπειρία σε ένα βιβλίο με πολλές πρωτοτυπίες.
Η μοναδικότητα των βιογραφούμενων Αμπελοκήπων έγκειται στη συνύπαρξη του προσωπικού και του συλλογικού μέσα από την οποία η οικογενειακή μαρτυρία ανάγεται σε τοπική ιστορία. Αλλά βέβαια, για τη γενική πορεία των Αμπελοκήπων και τα τοπόσημά τους, ο Νίκος Κ. Παραδείσης έχει μιλήσει στον πρώτο τόμο της «βιογραφίας», που είχε εκδοθεί το 1999, έκδοση που είχε προκαλέσει μεγάλη συγκίνηση σε ευρύ κοινό. Και τότε είχε ακολουθηθεί ή ίδια συνταγή της μικροϊστορίας μέσα στο μεγαλύτερο ρεύμα της αστικής διαμόρφωσης, αλλά εδώ, στον δεύτερο τόμο («Αμπελόκηποι – Περιήγηση στις αναμνήσεις μιας γειτονιάς», Εταιρεία Αρχειακών Μελετών και Εκδόσεων «Ο Μικρός Ρωμηός», 2005), με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και ορμή, ο Νίκος Κ. Παραδείσης δίνει έναν ακόμη πιο εξαντλητικό πλούτο πληροφοριών ταξινομημένων θεματικά και γεωγραφικά.
Από το χθες στο τώρα
Οι Αμπελόκηποι έχουν στην έκδοση αυτή τη δική τους γεωγραφία. Αναδύονται σαν μία ήπειρος, με κόλπους, οροσειρές και ποτάμια: δρόμοι (πολλοί από αυτούς με ονόματα περιοχών της Ελλάδας), εκκλησίες και ναΐσκοι, καταστήματα, οργανώσεις και φορείς, λεωφόροι και σημεία αναφοράς, σύλλογοι, ιδρύματα, εργοστάσια και βιοτεχνίες, τύποι της γειτονιάς και προσφυγικά κτίσματα, αρχοντόσπιτα, περιβόλια, αλάνες και μικροαστικά σπιτάκια. Ολα αυτά μέσα σε ένα μύλο αναμνήσεων και μελαγχολικής ενίοτε αναπόλησης, αλλά πάντα με σταθερότητα και πίστη στην ανάγκη και στην αξία διάσωσης σπαραγμάτων του παρελθόντος.
Αυτά τα σπαράγματα του χθες, ο Νίκος Κ. Παραδείσης τα επανασυγκολεί με την επιμονή συντηρητή παλαιών χειρογράφων και με την πεποίθηση ότι μία Μαρία και ένας Πέτρος που έμεναν πιθανώς στην οδό Αιτωλίας ή στην οδό Κορίνθου, πίσω στα χρόνια της Κατοχής ή ακόμα πιο παλιά, ξανακερδίζουν την ευκαιρία να ζήσουν. Αναρίθμητα τα πορτρέτα των παλαιών κατοίκων των Αμπελοκήπων, με εντυπωσιακές λεπτομέρειες που θα είναι πηγή πλούτου και χαράς για τον ερευνητή του 2100, αφού διασώζονται όχι μόνο η ταξική διαστρωμάτωση, η οικιστική εξέλιξη και η εμπορική οργάνωση, αλλά και η κοινωνική συνθήκη μέσα από γάμους, σόγια, εκδηλώσεις, κινητικότητα. Εμβληματική, και δικαίως, η θέση της Βίλας Μαργαρίτας στο βιβλίο, τόσο στο άνοιγμα της αφήγησης όσο και στο εξώφυλλο. Η Βίλα Μαργαρίτα, παραμυθένιο κτίσμα στη συμβολή Βασιλίσσης Σοφίας και Μεσογείων, ήταν μία αρχιτεκτονική φαντασία σε ένα βαγκνερικό ύφος με κόκκινη πελεκητή πέτρα, κωνικό τρούλο και στέγες καλυμμένες από μολυβδόφυλλα. Κατάφυτος ο κήπος, δημιουργούσε εξάψεις της φαντασίας. Την είχε σχεδιάσει Αγγλος αρχιτέκτονας κατά παραγγελία ενός Ελληνοαμερικανού (η αλήθεια είναι ότι γύρω στο 1900 πολλά τέτοιου είδους κτίσματα είχαν ανεγερθεί στις ΗΠΑ σε συνδυασμό ρυθμών γοτθικού ύφους ή γαλλικής αναγέννησης). Το σπίτι όμως το αγόρασε ο Ευστάθιος Λάμψας, πλούσιος επιχειρηματίας και ιδιοκτήτης της «Μεγάλης Βρεταννίας». Παντρεμένος με τη Γαλλίδα Παλμύρας Παλφρουά, το ζευγάρι είχε μία θετή κόρη, τη Μαργαρίτα. Εξ ου και το όνομα της βίλας, που η χούντα γκρέμισε λίγο πριν από το 1970. Συμβολικά άδοξο τέλος για τους Αμπελοκήπους με την πτώση της Βίλας Μαργαρίτας και την πύκνωση της ανοικοδόμησης σε όλη της διάρκεια της μετέπειτα δεκαετίας του ’70. Ολα αυτά όμως μοιάζουν κομμάτι της ίδιας μακράς ιστορίας που ξεκινάει γενιές πίσω και που συνεχίζεται επειδή κάποιοι πιστεύουν ότι τους δένει μία κοινή αγάπη για κοινά πράγματα.