Εχει μελετηθεί λιγότερο απ’ ό,τι της αξίζει παρότι διασώζει πολλά μνημεία που έλκουν την προσοχή μας. Περιοχή της Κεντρικής Ελλάδας η Αιτωλοακαρνανία, κι όμως η αρχαιολογική σκαπάνη έχει αφήσει εκκρεμότητες για την ιστορία της στα ρωμαϊκά χρόνια, την παλαιοχριστιανική και την πρωτοβυζαντινή περίοδο.
Ο Αθανάσιος Παλιούρας, καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είναι σαφής: «Για την περιοχή αυτή η αρχαιολογική έρευνα βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα», ενώ ο αρχαίος, μεσαιωνικός και νεότερος βίος είναι εντελώς ανεξερεύνητος.
Επανέρχεται, μάλιστα, μετά είκοσι πέντε χρόνια για να θυμίσει -στο κοινό αλλά και τους ιθύνοντες- τον πλούτο της περιοχής του. H έκδοση της «Βυζαντινής Αιτωλοακαρνανίας» της δεκαετίας του ’80 βρίσκεται πάλι στα ράφια των βιβλιοπωλείων, όμως με βελτιώσεις και καινούργιο υλικό. Πολλά μνημεία, άλλωστε, συντηρήθηκαν ή αναστηλώθηκαν από τότε, όπως ο Πύργος Κατοχής, η Μυρτιά, η Μονή Προδρόμου Ανάληψης, η Παναξιώτισσα Γαυρολίμνης, η Μονή Λιγοβιτσίου κ.ά. Κάποια άλλα δέχτηκαν στερεωτικές επεμβάσεις, λιγότερα την αλλαγή της επικίνδυνης στέγης, ενώ πολλά περιμένουν ακόμη τη φροντίδα της προστασίας. O χρόνος είναι αδυσώπητος για ορισμένα από τα κορυφαία μνημεία της περιοχής όπως ο Παντοκράτορας Μοναστηρακίου, οι Αγιοι Απόστολοι Νερομάνας, ο Αγιος Νικόλαος ο Κρεμαστός, «το πιο σημαντικό ασκητικό κέντρο της περιοχής του Μεσαίωνα».
Στο βιβλίο αυτό (εκδόσεις «Ιφιτος») παρουσιάζεται η καλλιτεχνική εξέλιξη της περιοχής, όπως εμφανίζεται μέσα από τα ίδια τα μνημεία που χρονολογούνται στο διάστημα από την πρωτοβυζαντινή περίοδο ώς την ελληνική επανάσταση. «Δίνεται η αρχιτεκτονική μορφή των μνημείων, όσο είναι δυνατό, και καταγράφεται ο ζωγραφικός του διάκοσμος, όπου υπάρχει».
Εμπλουτισμένο με 475 εικόνες και σχέδια, παρουσιάζει σύντομα την ιστορική γεωγραφία της Αιτωλοακαρνανίας, την εκκλησιαστική κατάσταση των μητροπόλεων και των επισκοπών, τις πνευματικές προσωπικότητες που συνδέονται με τον τόπο, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αρχιτεκτονικής. Γίνεται, επίσης, αναφορά στις παλαιοχριστιανικές της περιοχής, ενώ ένας περιγραφικός κατάλογος των μνημείων κατά γεωγραφικά διαμερίσματα συμπληρώνει τις πληροφορίες του αναγνώστη παρέχοντας επιπλέον πληροφορίες για κάθε ένα από αυτά.
Δεν υπάρχουν πια
Εχει ενδιαφέρον ότι παρουσιάζονται και μνημεία που δεν υπάρχουν πια, όπως ο ναός της Παναγίας Πρεβέντζας που καλύφθηκε από τα νερά της τεχνητής λίμνης Καστρακίου, η Αγία Τριάδα στο Βλοχό που ισοπεδώθηκε για να γίνει αγροτικός δρόμος, το ερειπωμένο πια μοναστήρι του Προδρόμου στη Δερβέκιστα και πολλά ξυλόγλυπτα τέμπλα, σκεύη, κειμήλια και φορητές εικόνες που εξαφανίστηκαν.
Ο Αθανάσιος Παλιούρας που μέσα του «παλεύει ο αρχαιολόγος με τον λογοτέχνη» δεν απευθύνεται αποκλειστικά στο μυημένο κοινό. Προσπάθησε να δώσει ένα βιβλίο χρήσιμο «τόσο στον ειδικό όσο και στον ενήμερο αναγνώστη». H «Βυζαντινή Αιτωλοακαρνανία» απευθύνεται σε όσους αναζητούν βαθύτερη γνώση της βυζαντινής ιστορίας και τέχνης».
Στην έκδοση αυτή, ο αναγνώστης ενημερώνεται για την ανασκαφή της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Αγίας Τριάδας στην Κάτω Βασιλική, του σπηλαίου Αγίου Νικολάου Βαράσοβας αλλά και για την εντυπωσιακή ανασκαφή της Αγίας Τριάδας Μαύρικα Αγρινίου που άρχισε το 2002. Πανέμορφου μνημείου που επί αιώνες παρέμεινε βυθισμένο από τις προσχώσεις του μικρού ποταμού της Ερημίτσας, αλλά λόγω της καλής του κατασκευής ο σκελετός του άντεξε στις δοκιμασίες του χρόνου.