O Ρέμπραντ Χάρμενσζον φον Ρέιν, όπως είναι ολόκληρο το όνομά του, ακολούθησε το προηγούμενο με τους ζωγράφους της Αναγέννησης. Περιέκοψε το μακρύ και δυσπρόφερτο ονομά του και αναδείχτηκε με το βαπτιστικό ο πιο διάσημος ζωγράφος στον «Χρυσό Αιώνα» της ολανδικής τέχνης. H καλλιτεχνική παρουσία και δραστηριότητα του Ρέμπραντ (1606 – ’69) συμπίπτει χρονικά με την οικονομική και κοινωνική άνοδο της αστικής τάξης στην Ολλανδία. Καθώς οι αστοί αποκτούν κύρος, η τέχνη παύει να είναι αποκλειστικό προνόμιο της αριστοκρατίας. Στους αυλικούς αξιωματούχους, τους εκκλησιαστικούς παράγοντες και τους ευγενείς μπαίνουν πλέον ως παραγγελιοδότες και μέλη της πλούσιας αστικής κοινωνίας. Παρουσιάζεται έτσι αύξηση στη ζήτηση έργων τέχνης. «Το μάθημα ανατομίας του καθηγητή Τουλπ», για παράδειγμα, η πιο σημαντική παραγγελία (1632) της πρώτης περιόδου του Ρέμπραντ στο Αμστερνταμ και ένα από τα πιο διάσημα έργα του, αναφέρεται ως ανάθεση από μέλη της συντεχνίας των χειρουργών.
Ο άνθρωπος εκ των έσω
Η νέα πελατεία διευρύνει με τις απαιτήσεις της το θεματολόγιο προς πιο κοσμικά θέματα και συγχρόνως ευνοεί την υποκειμενικότητα. Ποιες, όμως, είναι οι καινοτομίες, λ.χ. στην προσωπογραφία του Ρέμπραντ, που είναι και ο πλεονάζων αριθμός στο έργο του, σε σχέση με το πρόσφατο αναγεννησιακό παρελθόν;
«Με την ιδιότητα του ζωγράφου προσωπογραφιών -επισημαίνει στον πρόλογο της μονογραφίας ο Juan Carrete Parrondo- ο Ρέμπραντ μας προσφέρει την ευκαιρία να ανακαλύψουμε τον άνθρωπο εκ των έσω, να γνωρίσουμε το υποσυνείδητό του. Με αφετηρία τον ίδιο του τον εαυτό, αναπτύσσει μια διεργασία αναζήτησης της εσωτερικότητας στον άνθρωπο, αλλά και στα πράγματα. Τόσο στις ατομικές προσωπογραφίες του, όσο και στις ομαδικές, ανακαλύπτει αλήθειες, διευρύνοντας το όραμα του ανθρώπου». Χωρίς τα σχέδια και τα χαρακτικά του Ρέμπραντ, η καλλιτεχνική του ταυτότητα μένει ατελής. Εδώ δεν πρωταγωνιστούν αστοί, ούτε ιδεατές μορφές της χριστιανικής και ελληνικής μυθολογίας.
Εκφράζεται ελεύθερα και θέμα του είναι οι άσημοι απόκληροι της ζωής. Δείχνοντας σεβασμό και συμπάθεια στους εξαθλιωμένους, προβάλλει, ιδίως με τα χαρακτικά, ένα διαφορετικό πρόσωπο του Ρέμπραντ. Σχεδόν, ξένο προς εκείνο του ζωγράφου, αποκτά συγγενικούς δεσμούς και ταυτίζεται θεματικά με το δαιμονικό πνεύμα του Καραβάτζο. H επίδραση είναι άμεση και εμφανής. Επειδή, όμως, ο ίδιος δεν ταξίδεψε ποτέ στην Ιταλία, η επιρροή φτάνει εξ αντανακλάσεως.
Ο Ρέμπραντ τη δέχεται μέσω των καραβατζιστών της Ουτρέχτης. Χάρη σε αυτά τα σχέδια και κυρίως τα χαρακτικά με τους φτωχούς, βρήκε αργότερα αποδοχή και υψηλή εκτίμηση στα ποικίλα κοινωνικά και ριζοσπαστικά κινήματα.
Μέσω χαρακτικών
«Το έργο του Ρέμπραντ επιβεβαιώνει ότι παρ’ όλο που δεν απομακρύνθηκε ποτέ από τις Κάτω Χώρες, γνώρισε και κατανόησε την κλασική τέχνη και τους μεγάλους Ιταλούς Δασκάλους. Βασικό ρόλο ως προς αυτό έπαιξαν χαρακτικά που αποτελούσαν αναπαραγωγές κλασικών έργων και που κυκλοφορούσαν ευρύτατα στην αγορά της Ολανδίας», γράφει η Roberta D’ Adda, που συντάσσει τα κείμενα της μονογραφίας του Ρέμπραντ.
«Αφού εξασκήθηκε για μεγάλη χρονική περίοδο στις σπουδές κεφαλών -σημειώνει πάλι η DΪ Adda- ο Ρέμπραντ φιλοτεχνεί στο Αμστερνταμ τις πρώτες κατά παραγγελίαν προσωπογραφίες. Αυτό το είδος ζωγραφικής αποτέλεσε κατά τη δεκαετία του 1630 την κύρια απασχόλησή του, εξασφαλίζοντάς του φήμη και πλούτο. Στο πανόραμα της ολλανδικής τέχνης του 17ου αιώνα, η αυτοπροσωπογραφία ήταν το πιο διαδεδομένο είδος. Οι πλούσιοι αστοί, οι ιερείς και οι δημόσιοι λειτουργοί, επδιώκοντας να επιβεβαιώσουν το κύρος που είχαν αποκτήσει, συνήθιζαν να παραγγέλνουν το πορτρέτο τους σε αναγνωρισμένους καλλιτέχνες».
Αιρετικός
«Η κυρίαρχη εικόνα για τον Ρέμπραντ βασίζεται σε εκτιμήσεις που μέχρι ενός σημείου είχαν διατυπωθεί από τους συγχρόνους του. O Ρέμπραντ θεωρείται ακόμη ένας «αιρετικός της τέχνης», εμπνευστής μιας εντελώς προσωπικής ζωγραφικής, που επικεντρώνεται στο φως, στη δραματική έκφραση των συναισθημάτων, αλλά και στην πιστή απεικόνιση των στοιχείων της Φύσης.
Η αστική καταγωγή του, η προτεσταντική πίστη του, τα δραματικά γεγονότα που σημάδεψαν την τελευταία περίοδο της ζωής του, η αντικομφορμιστική ιδιοσυγκρασία του, είναι μερικά από τα στοιχεία των οποίων η επίδραση στην τέχνη του δεν αμφισβητείται, παρά τις πολλές και ποικίλες «αναγνώσεις» των έργων του», σημειώνει επιλογικά στο κειμενό της η Roberta D’ Αdda.
Η μονογραφία για τον Ρέμπραντ της σειράς «Βιβλιοθήκη της Τέχνης» της «Κ» κυκλοφορεί στα περίπτερα και πρακτορεία Τύπου, το Σάββατο 17 Ιουνίου, στην τιμή των 5,90 ευρώ.