Δεν υπάρχει μάλλον άλλη χώρα στον κόσμο που να έχει ανεβάσει 150 και πλέον φορές έργα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Η Ελλάδα έχει «υιοθετήσει» τον Ισπανό ποιητή και τον έχει μεταγγίσει στην ποίηση, το θέατρο και τη μουσική της, χάρη στην αγάπη για το έργο του σημαντικών δημιουργών της, παλαιότερων, όπως οι Γκάτσος, Ελύτης, Κουν, Χατζιδάκις κ.ά., αλλά και νεότερων. Στην πρόσληψη γενικά του Λόρκα στην Ελλάδα αναφέρεται ένα πρόσφατο βιβλίο, το οποίο μάλιστα καταγράφει τις παραστάσεις έργων του από το 1948, που ο Κουν τον πρωτοπαρουσίασε ανεβάζοντας τον «Ματωμένο γάμο», μέχρι σήμερα. Στο βιβλίο αυτό, καθώς και στο πιο πρόσφατο ανέβασμα Λόρκα στη χώρα μας, το «Περλιμπλίν και Μπελίσα» που παρουσιάζει ήδη ανά την Ελλάδα (τις επόμενες μέρες και στην Αθήνα) το ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου, σε σκηνοθεσία Θοδωρή Γκόνη, αναφέρεται η «Κ» σήμερα, ημέρα μνήμης για τον αγαπημένο στους Ελληνες Λόρκα, αφού δολοφονήθηκε σαν σήμερα πριν από 70 χρόνια (19 Αυγούστου 1936).
Η μαγεία και η φάρσα του ζωοδότη έρωτα
Ο έρωτας, η αναζωογοννητική δύναμη και η τραγικότητά του -μαγική φάρσα της ζωής- είναι το θέμα του λορκικού «Ο έρωτας του Περλιμπλίν και της Μπελίσα» που παρουσιάζει τον καιρό αυτό το ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου σε σκηνοθεσία του καλλιτεχνικού διευθυντή του Θοδωρή Γκόνη, με τον Αρη Λεμπεσόπουλο και τη νεαρή Λένα Παπαληγούρα.
Εργο που «έχει μείνει στα χρονικά» όχι μόνο στου θεάτρου αλλά του τραγουδιού μας, αφού το πρωτανέβασε (κι αυτό) ο Κουν στο Θέατρο Τέχνης το 1959 με μουσική Χατζιδάκι, απ’ όπου και το τραγούδι «Πέρα στο θολό ποτάμι» το οποίο συμπεριέλαβε αργότερα ο συνθέτης στον «Μεγάλο Ερωτικό» (1972) με τη φωνή της Φλέρυς Νταντωνάκη. Το τραγούδι αυτό αποτελεί άλλωστε και κάτι σαν ραχοκοκαλιά στην τωρινή παράσταση, αφού καθόρισε όχι μόνο το φινάλε της, αλλά και πολλά από το κλίμα της. Με τη μελωδία του άλλωστε συνδιαλέγεται και η μουσική που έγραψε ειδικά για την παράσταση ο Γιώργος Ανδρέου.
«Η αγάπη μου για τον Λόρκα, κι όχι μόνο η δική μου νομίζω, ξεκινάει από τα τραγούδια που έχουν γραφτεί για τα έργα του, ιδίως του Χατζιδάκι», λέει ο σκηνοθέτης, που είναι πολύ γνωστός βέβαια και ως στιχουργός. «Εκτός αυτού, είναι και η μεσιτεία του Νίκου Γκάτσου στα κείμενα του Λόρκα, θεμελιώδης παράγοντας για τη διάδοση του έργου του στη χώρα μας. Ολες αυτές οι αγάπες με οδήγησαν ν’ ανεβάσω το έργο -ένα κείμενο πολύ ποιητικό και ανοιχτό, καθαρό, που ταυτόχρονα έχει πολλές εναλλαγές αντιθετικών στοιχείων: είναι λυρικό αλλά και γκροτέσκο, κωμικό και τραγικό, φωτεινό και σκοτεινό, αθώο και δαιμονικό…».
Ο μύθος του έργου είναι κοινόχρηστος σε λαϊκά παραμύθια και στο κλασικό θέατρο – ένας ηλικιωμένος άντρας ερωτεύεται ένα πολύ νέο κορίτσι. Αλλά ο Λόρκα πώς το χειρίζεται; «Σαν μεγάλος ποιητής· μιλώντας μέσω αυτού για τα μυστήρια του έρωτα και του θανάτου, που ήταν άλλωστε και το βασικό μοτίβο γενικά σε όλο το έργο του. “Ο θάνατος που είναι παντού ζωντανός” δηλαδή, στοιχείο που υπάρχει τόσο στην ισπανική όσο και στην ελληνική παράδοση. Μέσα μου άλλωστε έχω την εντύπωση ότι ο Λόρκα είναι Ελληνας συγγραφέας -δεν ξέρω πόσο ευθύνεται γι’ αυτό ο Γκάτσος ή η διαγωγή του Λόρκα, που ήταν σε όλα ελληνική. Δεν εννοώ. .. ελλαδική», γελάει ο Θ. Γκόνης. «Ηταν τολμηρός, ανατρεπτικός, θηλυκός -με την έννοια ότι γεννούσε συνέχεια πράγματα- παιδικός, σοβαρός αλλά και παιγνιώδης, ανάλαφρος, αλλά τελικά ουσιαστικός άνθρωπος. Νομίζω πως για όλα αυτά είχε αγαπήσει κι ο Γκάτσος το έργο του Λόρκα. Ελληνα σε κάνει η διαγωγή, όχι η καταγωγή».
Γιατί χαρακτήρισε το «Περλιμπλίν και Μπελίσα» έργο «με τρυφερό περιτύλιγμα, ενώ ο πυρήνας του είναι άγριος»; «Γιατί από τη στιγμή που ο Περλιμπλίν ανακαλύπτει την αγάπη, ανακαλύπτει και τη δυστυχία. Μαζί πάνε. Αυτό όμως δεν είναι αρνητικό, δημιουργικό είναι. Ο Περλιμπλίν, που είναι σε μια κατάσταση σαν να κρατάει στο χέρι του χειροβομβίδα με τραβηγμένη την περόνη, κατορθώνει να κάνει τη μικρή Μπελίσα να τον αγαπήσει. Πεθαίνοντας βέβαια. Ηταν ένας άνθρωπος πολύ κλεισμένος στα βιβλία του, πετρωμένος, αλλ’ αρχίζει να γίνεται σιγά σιγά τολμηρός, ευφάνταστος, ποιητής πραγματικός. Ο έρωτας τον κάνει. Αυτή η φοβερή δύναμη. Που σε κάνει και βλέπεις αλήθεια ακόμη και τα ψέματα. Πράγμα οδυνηρό εν τέλει, αλλά γιατί όχι;».
Η παράσταση ανεβαίνει «με τα ελάχιστα δυνατά σκηνικά στοιχεία» λέει ο σκηνοθέτης. «Οδηγός μου ήταν ο μαγικός ρεαλισμός, για να δανειστώ τον όρο από τη λογοτεχνία. Δηλαδή σκεφτόμουν τη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία, Ερνέστο Σάμπατο κ.λπ., διαβάζοντας αυτό το έργο, κι έτσι το δούλεψα. Διαβάζοντας κείμενα κι εκείνης της νεανικής παρέας του Λόρκα, με Νταλί, Μπουνιουέλ κι όλους αυτούς – έχει όμως ένα ύφος λιτό, ήσυχο, φτωχό· ηθελημένα όμως». Το έργο ανεβαίνει σε μετάφραση Γκάτσου, σκηνικά-κοστούμια Αλεξίας Θεοδωράκη, φωτισμούς Δήμου Αβδελιώδη, κίνηση Κατερίνας Παπαγεωργίου και δραματουργική συνεργασία Αγαθής Δημητρούκα, με τους Καίτη Ροβήρου, Δανάη Τζίμα, Ντορίνα Θεοχαρίδου και Αρτεμι Φλέσσα. Παραστάσεις των ημερών: Μάνη απόψε, Πύλος 20, Καλαμάτα 21, Τρίκαλα 23, Θεσσαλονίκη 24 και από τις 26/8 – 5/9 Αθήνα: Υμηττός 26, Παπάγου 27, Ραφήνα 30, Ηλιούπολη 1/9, Γαλάτσι 3, Πετρούπολη 5 και μετά συνεχίζει Αγρίνιο κ.ά.
Η απήχηση στο θέατρο και την ποίησή μας
Ποια ήταν η πρόσληψη του έργου του Λόρκα στη χώρα μας; Ποια η επιρροή του στην ποίηση και το θέατρό μας; Πόσες και ποιες είναι οι μέχρι σήμερα παραστάσεις έργων του; Σε τέτοια ερωτήματα απαντά το βιβλίο «Το φεγγάρι, το μαχαίρι, τα νερά», με υπότιτλο «Ο Λόρκα στην Ελλάδα» (Οι Εκδόσεις των Φίλων) της Ισπανίδας Βιρχίνια Λόπεθ Ρέθιο, καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο της Γρανάδας και μελετήτριας της ελληνικής λογοτεχνίας.
Τρία τα μέρη του βιβλίου: «Πρόσληψη του Λόρκα στην Ελλάδα» το πρώτο, «Ο Περλιμπίν και οι περιπέτειές του στην Ισπανία και στην Ελλάδα» το δεύτερο, αναφερόμενο, κατά σύμπτωση, ειδικότερα στο έργο του που παίζεται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και αναλυτικός «Κατάλογος θεατρικών παραστάσεων» Λόρκα στη χώρα μας.
Το α’ μέρος αρχίζει με τις αναφορές του Καζαντζάκη στο νεαρό «όλο νιότη και ζωή» Λόρκα («τσιγγάνικη ομορφιά, ανησυχία και δύναμη -έλαμπε»), τον οποίο είχε γνωρίσει κατά τα ταξίδια του στην Ισπανία (1926, 1932, 1936) και τον οποίο νεκρολόγησε τον Ιανουάριο του 1937 στην «Καθημερινή», λίγους μήνες δηλαδή μετά τη δολοφονία του. Ακολουθεί επισήμανση μεταφράσεων έργων του Λόρκα στα ελληνικά και επιρροή του στην ποίηση και το θέατρό μας -μετά βέβαια από την πρώτη παράσταση έργου του, που ήταν ο «Ματωμένος γάμος» το ’48 από τον Κουν στο Θέατρο Τέχνης, σε μετάφραση Ν. Γκάτσου και μουσική Μ. Χατζιδάκι. Εκτοτε το έργο αυτό ανέβηκε στη χώρα μας 39 (!) φορές σε πέντε διαφορετικές μεταφράσεις και ακολουθούν: Το σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα 36 φορές σε 8 μεταφράσεις, η Θαυμαστή Μπαλωματού 20 φορές, η Γέρμα 14, Περλιμπλίν και Μπελίσα 14, Δόνια Ροζίτα 9 και λιγότερες φορές τα: Φασουλήδες του Κατσιπόρα, Τα μάγια της πεταλούδας, Δον Κριστομπάλ, Μαριάννα Πινέδα, Σαν περάσουν πέντε χρόνια, Χίμαιρα, Περιπέτεια του Μπάστερ Κίτον, Ναύτης, Κοπέλα και σπουδαστής κ.ά.