Πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του και οι τιμητικές εκδηλώσεις στη μνήμη του Σασά Γκιτρί μοιάζουν όχι μόνο αυτονόητες αλλά και επιβαλλόμενες. Πρόσωπο-θρύλος στο χώρο των γαλλικών Γραμμάτων, λαμπερός εκπρόσωπος της vie parisienne, ο Σασά Γκιτρί επανέρχεται στο προσκήνιο μ’ ένα τρόπο ιδιαίτερα εντυπωσιακό: η παρισινή La Cinematheque Francaise επισημαίνει τη σημασία του έργου του μέσα από μια έκθεση αφιερωμένη στη ζωή του, συνοδευόμενη από μια ρετροσπεκτίβα των ταινιών του και από την έκδοση μιας ογκώδους μονογραφίας.
Γεννημένος το 1885 στην Αγία Πετρούπολη, ο Σασά Γκιτρί εξ αρχής βρέθηκε σ’ ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον. Σε ηλικία 5 χρόνων θα παρουσιαστεί μπροστά στον Τσάρο ως ηθοποιός, ενώ στην ηλικία των 17 εμφανίζεται στη γαλλική θεατρική σκηνή ως συγγραφέας μιας κωμωδίας (συνολικά έγραψε πάνω από 120 θεατρικά έργα). Μεγάλωσε υπό τη δυναστική παρουσία του πατέρα του, του θεατράνθρωπου Λυσιέν Γκιτρί και οι οικογενειακές συναναστροφές -μεταξύ άλλων οι Σάρα Μπερνάρ (η πνευματική του μητέρα), Κλοντ Μονέ, Ογκίστ Ροντέν, Ζαν Κοκτό, Κολέτ- τον σημάδεψαν με τον πιο καθοριστικό τρόπο.
Ντοκουμέντο εποχής
Αντιμέτωπος με τα monstres sacres της γαλλικής μπελ επόκ, ο Σασά Γκιτρί θα απεικονίσει σε σκίτσα που χαρακτηρίζονται από μια λιτή γραμμή τις μορφές τους, ενώ το 1914 σε μια 22λεπτη ταινία με τον τίτλο Ceux de chez nous, -ανεκτίμητο ντοκουμέντο μιας ολόκληρης εποχής- καταγράφει κάποια απ’ αυτά τα πρόσωπα: τον Πιερ Ογκίστ Ρενουάρ με τα χέρια παραμορφωμένα από την αρθρίτιδα να ζωγραφίζει, τον Κλοντ Μονέ μέσα στον κήπο του, τον Ανατόλ Φρανς ενώ τακτοποιεί τη βιβλιοθήκη του, τον Οκτάβ Μιρμπό, τον Ογκίστ Ροντέν. Αυτή υπήρξε η αφετηρία της κινηματογραφικής του διαδρομής του, η οποία όμως θα συνεχιστεί αρκετά αργότερα, το 1935. Μέχρι τότε, ο Σασά Γκιτρί θα περιπλανηθεί μέσα στο σύμπαν της καλλιτεχνικής δημιουργίας, εστιάζοντας κυρίως στο θέατρο.
Η έκθεση αξιοποιεί τα τεκμήρια της ζωής του -σκίτσα, αλληλογραφία, αποκόμματα από κριτικές, αποσπάσματα από τις ταινίες, ηχητικά αποσπάσματα από το ραδιόφωνο, προγράμματα των θεατρικών παραστάσεων κ.λπ.- για να αφηγηθεί την ιστορία μιας πλούσιας σε εμπειρίες ζωής: Η διαμόρφωση, ο ηθοποιός Γκιτρί, οι οικογένειες των καλλιτεχνών (mnages d’ artistes) με αναφορά στη περίπλοκη σχέση με τον πατέρα του (η πρώτη του σύζυγος υπήρξε η Ιβόν Πρεντάν, ερωμένη του πατέρα του), ο συγγραφέας Γκιτρί, η σχέση του με την πολιτική, το σινεμά και τέλος ο συλλέκτης Γκιτρί (μέσα στη προσωπική του συλλογή βρίσκουμε έργα των Ντεγκά, Ρενουάρ, Μονέ, Σεζάν, χειρόγραφα του Φλομπέρ). Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην προσωπική ζωή του αφού υπήρξε η ενσάρκωση του bon go?t franŒais: Ακριβά αυτοκίνητα, πολυτελή ξενοδοχεία και εστιατόρια, ωραίες γυναίκες (θα παντρευτεί πέντε φορές). Το Look Guitry σημειώνουν οι επιμελητές υπήρξε μια διασταύρωση του μοντέρνου και της μόδας του 18ου αιώνα.
Μια σκιά υπάρχει σ’ αυτή τη μακρά διαδρομή: μεσούσης της γερμανική κατοχής θα εκδώσει ένα πολυτελή τόμο αφιερωμένο στη γαλλική ιστορία. Ο τίτλος «De 1429 a 1942 ou De Jeanne d’ Arc a Philippe Petain» και οι συνειρμοί προφανείς και εύλογοι. Στην απελευθέρωση, μετά δίμηνη φυλάκιση, θα αφεθεί ελεύθερος, αφού κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο δεν βρέθηκε.
Πραγματικός δημιουργός
Στον κινηματογράφο είναι κυρίως οι ταινίες Le Roman d’ un tricheur (1936), Les Perles de la couronne (1937) που συγκεντρώνουν την προσοχή μέσα από ένα σώμα 32 ταινιών. Θεωρούμενος από κάποιο κριτικό, σίγουρα με κάποιο τόνο υπερβολής, ως ο «πατέρας του μοντέρνου σινεμά», ο Σασά Γκιτρί υπήρξε ένας αληθινός auteur: σκηνοθέτης, σεναριογράφος, ηθοποιός, τέλος ο πραγματικός δημιουργός της ταινίας. Οι ταινίες του -συγγενείς ως προς το ύφος ή το θέμα μ’ αυτές των Ορσον Ουέλς, Πρέστον Στέρτζες, Ερνστ Λιούμπιτς- είναι πνευματώδεις και λαμπερές, διαθέτουν μια γλυκύτητα που στη δεκαετία του ’50 μετατρέπεται σ’ ένα τόνο σκοτεινό. Το ύφος του είναι «μια μαγική συγχώνευση θεάτρου και κινηματογράφου, πραγματικότητας και ψευδαίσθησης». Ο Φρανσουά Τριφό, ένας από τους φανατικούς υπερασπιστές του, μαζί με τους Αλέν Ρενέ και Κρις Μαρκέρ, σημειώνει: «Πάντα τον απασχολούν οι παραδοξότητες της ζωής και ακριβώς επειδή η ζωή είναι γεμάτη παραδοξότητες, ο Σασά Γκιτρί είναι ένας ρεαλιστής σκηνοθέτης».
Ανθρωπος των Μέσων
Πέρα από την ενασχόλησή του με το θέατρο και τον κινηματογράφο, ο Σασά Γκιτρί θα ασχοληθεί παράλληλα και με το ραδιόφωνο, τη δημοσιογραφία (η έκθεση παρουσιάζει σχέδιά του για την έκδοση περιοδικών και εφημερίδων), τη διαφήμιση και, τέλος, την τηλεόραση: Ο Σασά Γκιτρί υπήρξε ένας άνθρωπος των Μέσων του 20ού αιώνα. Οπως σημειώνουν οι επιμελητές της έκθεσης Νοέλ Ζιρέ και Νοέλ Ερπ, πίσω απ’ αυτήν τη φαινομενικά άτακτη και σχεδόν χαοτική ενασχόληση με κάθε μέσο κρυβόταν πάντα η σαγήνη και η νοσταλγία της θεατρικής πράξης: «χρησιμοποιώντας τις σύγχρονες μορφές επικοινωνίας προσπάθησε να συλλάβει κάτι από το εφήμερο της θεατρικής πράξης».
Η έκθεση στη La Cinematheque Francaise (51 rue de Bercy, Παρίσι) θα διαρκέσει ώς τις 18 Φεβρουαρίου.