Η ελευθερία είναι φορτίο για τον άνθρωπο

Η ελευθερία είναι φορτίο για τον άνθρωπο

5' 21" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι περισσότεροι στην Ελλάδα, τουλάχιστον οι νεότεροι, ανακαλύψαμε τον Πατρίς Σερό μέσα από τον κινηματογράφο. Η τιμημένη με πέντε βραβεία Σεζάρ «Βασίλισσα Μαργκό» (1994), με τις εντυπωσιακές σκηνές της σφαγής του Αγίου Βαρθολομαίου, και η επίσης βραβευμένη με Χρυσή και Αργυρή Αρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου (2001) «Σαρκική εξάρτηση» (με τις τολμηρές ερωτικές σκηνές) είναι δύο από τις πιο γνωστές του ταινίες. Αλλά το σινεμά είναι μονάχα η μία πλευρά του. Ηδη από το 1976 ο Σερό είχε προκαλέσει θραύση με τη σκηνοθεσία της Τετραλογίας «Το δαχτυλίδι του Νίμπελουγκ» του Βάγκνερ, στο Μπαϊρόιτ, με τον πολύ Πιερ Μπουλέζ στο πόντιουμ. Σινεμά, όπερα και, βέβαια, θέατρο, οι τρεις μεγάλες αγάπες του Πατρίς Σερό. Από το 1964 έως το 2003 έχει ανεβάσει περί τα τριάντα θεατρικά έργα (ήδη από τα δεκαεννιά του εθεωρείτο στη Γαλλία το «τρομερό παιδί» του θεάτρου).

Το ελληνικό θεατρόφιλο κοινό θα θυμάται που πριν από δύο χρόνια, περίπου, στο θέατρο «Ιλίσια», προσκεκλημένος της Αττικής Πολιτιστικής Εταιρείας, ο Σερό είχε κάνει μιαν ανάγνωση του «Υπογείου» του Ντοστογιέφσκι.

Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας φαίνεται να είναι μια από τις εμμονές του Σερό. Τον «συναντάει» συχνά. Πέρυσι στη Βιέννη είχε σκηνοθετήσει την όπερα του Λέος Γιάνατσεκ «Από το σπίτι των πεθαμένων», που βασίζεται στο αυτοβιογραφικό έργο του Ντοστογιέφσκι, ενώ, φέτος, στις 3 και 4 Μαρτίου, προσκεκλημένος και πάλι της Αττικής Πολιτιστικής Εταιρείας, ο Πατρίς Σερό θα παρουσιάσει σε θεατρικό αναλόγιο ένα απόσπασμα από τους «Αδελφούς Καραμαζόφ» στο Θέατρο Ολύμπια της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ο Σερό επέλεξε να παρουσιάσει τη σκηνή του Μεγάλου Ιεροεξεταστή, απόσπασμα που, όπως και η παραβολή με τον «Φύλακα του Νόμου» στη «Δίκη» του Κάφκα, έχει μιαν αυτοτέλεια, μιαν αυτονομία (ο Πίτερ Μπρουκ είχε κάνει κάτι ανάλογο πέρυσι, με τον Μπρους Μάγιερς να υποδύεται τον Ιεροεξεταστή).

Αλληγορία για τη θρησκεία

Ενας άνθρωπος με το βιογραφικό και τη φήμη του Σερό θα περίμενε κανείς να είναι «κάπως». Λοιπόν, καμία σχέση. Ευγενής, προσηνής, άμεσος, με μια γλυκιά μελαγχολία στο βλέμμα του, φάνηκε πρόθυμος να απαντήσει στις ερωτήσεις μας, στο περιθώριο συνέντευξης Τύπου για το θεατρικό αναλόγιο που θα παρουσιάσει στη Λυρική. Το μόνο που φάνηκε να τον ενοχλεί ήταν ένας κύριος που μιλούσε στο κινητό πηγαίνοντας πέρα δώθε, πάνω απ’ το κεφάλι μας. «Γιατί πρέπει να κινείται;» αναρωτήθηκε ο Πατρίς Σερό. Τον ρώτησα τι θα είχε άραγε να πει ο Ντοστογιέφσκι για τα κινητά. «Για την τρομοκρατία των κινητών», με διορθώνει χαμογελαστός. «Ακούω ανθρώπους στο τρένο να τηλεφωνούν για να δηλώσουν σε κάποιον ότι φτάνουν τώρα και είναι καλά», προσθέτει απορημένος. Του θυμίζω το αναλόγιο που είχε παρουσιάσει στην Αθήνα, με αποσπάσματα από το «Υπόγειο». «Ο «Ιεροεξεταστής» διαφέρει πολύ από το «Υπόγειο», σχολιάζει. «Είναι μια θρησκευτική αλληγορία, ένα παραμύθι, μια μεταφορά. Αφορά τη θρησκεία, την εκκλησία, κάθε εκκλησία».

Η ύπαρξη του Θεού

Ως γνωστόν, η ιστορία του Μεγάλου Ιεροεξεταστή είναι ένα κεφάλαιο από τους «Αδελφούς Καραμαζόφ» του Ντοστογιέφσκι. Ο Ιβάν αφηγείται στον αδελφό του Αλιόσα την επιστροφή του Χριστού στη Σεβίλλη του 15ου αιώνα. Πλήθος ανθρώπων τον υποδέχεται παραληρώντας από συγκίνηση ώσπου ο Μέγας Ιεροεξεταστής, σοκαρισμένος από το θέαμα, τον συλλαμβάνει. Την νύχτα τον επισκέπτεται στο κελί του και τον κατηγορεί ότι διαταράσσει την Εκκλησία. Του εξηγεί ότι καθώς αντιστάθηκε στον πειρασμό της εξουσίας, ο Χριστός, λανθασμένα, άφησε τους ανθρώπους ελεύθερους να πιστεύουν ή να μην πιστεύουν, και έτσι τους καταδίκασε σε ακόμα μεγαλύτερη δυστυχία. Σύμφωνα με τον Μέγα Ιεροεξεταστή, ο άνθρωπος δεν είναι Θεός και για τον λόγο αυτό δεν υπάρχει τίποτα που να σιχαίνεται περισσότερο από την ελευθερία.

Οπως λέει στην «Κ» ο Π. Σερό: «Εξεπλάγην όταν ξαναδιάβασα αυτό το κείμενο. Νόμιζα ότι ήξερα τους «Καραμαζόφ» αλλά όταν έπεσα πάνω στο κείμενο είδα ότι το ερώτημα της ύπαρξης του Θεού τίθεται με έναν τρόπο ιλιγγιώδη. Εχει να κάνει με τον φόβο του ανθρώπου να είναι ελεύθερος. Φοβόμαστε την ελευθερία. Προτιμούμε κάποιος άλλος να μας λέει τι είναι καλό και κακό. Για τον σύγχρονο άνθρωπο η ελευθερία είναι ένα φορτίο. Γι’ αυτό και είναι ένα πολιτικό κομμάτι. Δεν έχει μόνο να κάνει με τη θρησκεία αλλά και με τον κομμουνισμό». Γιατί ειδικά με τον κομμουνισμό; «Ο κομμουνισμός έχει πολλά κοινά με όλες τις Εκκλησίες: εμείς αποφασίζουμε για σένα τι είναι καλό και τι είναι κακό, σου δίνουμε μιαν επίφαση ισότητας αλλά το αντίτιμο είναι να μας παραδώσεις την ελευθερία σου».

Σχολιάζω ότι ένα τέτοιο κείμενο σήμερα είναι πιο επίκαιρο και λόγω του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Συμφωνεί. «Ο φονταμενταλισμός έχει επιστρέψει. Ο Χριστός απέτυχε λοιπόν; Το τρομερό με το κείμενο του Ιεροεξεταστή είναι ότι έχει μια λογική, τα επιχειρήματά του είναι ευφυή, ειδικά όταν σχολιάζει τους τρεις πειρασμούς του Χριστού στην έρημο».

Ερωτήσεις, όχι απαντήσεις

Τον Σερό τον «τρώει» ο Ντοστογιέφσκι και τα ζητήματα που εγείρει. «Προσπαθούσα από μικρός να καταλάβω τι γίνεται στον κόσμο, κάτι που είναι αρκετά δύσκολο από μόνο του. Τι είναι καλό, κακό, δίκαιο, άδικο. Ισως κάποτε να ήταν πιο εύκολη η σχέση με την Εκκλησία, η υποταγή των ανθρώπων σε κάποια σχήματα. Αυτό το κείμενο με ξαναβάζει μέσα σε όλα αυτά και μετά την παράσταση (σ.σ. έχει παρουσιάσει το συγκεκριμένο αναλόγιο στο εξωτερικό) έχω δει τον κόσμο να βγαίνει αναστατωμένος. Αυτό είναι καλό. Να θέτεις ερωτήματα. Οι απαντήσεις περιττεύουν».

«Δεν πιστεύω στον Θεό, μακάρι να μπορούσα»

Ο ίδιος πιστεύει στον Θεό; «Οχι», αποκρίνεται κατηγορηματικά. «Μακάρι να μπορούσα. Οπως και δεν μπορώ να πιστέψω ότι υπάρχει μετά θάνατον ζωή. Συνήθως το πιστεύουμε

επειδή είμαστε τρομαγμένοι. Δεν θέλουμε να δεχθούμε ότι μας περιμένει μια μαύρη τρύπα, ότι ακολουθεί το κενό. Δεν τρέφω σεβασμό για την Εκκλησία, σέβομαι όμως το θρησκευτικό αίσθημα. Με απασχολεί πολύ η έννοια

του ιερού, αλλά όχι μέσα από το πρίσμα της πίστης».

Πάντως, με παρόμοια ζητήματα ο Σερό είχε καταπιαστεί εν πολλοίς και όταν γύριζε τη «Μαργκό». «Πράγματι. Τη «Μαργκό» την κάναμε μέσα σε μια περίοδο όπου βλέπαμε τα ερωτήματα της ταινίας να επαναλαμβάνονται γύρω μας: η συγγραφή του σεναρίου συνέπεσε με την ταφή του Χομεϊνί και τα υστερικά πλήθη γύρω απ’ τη σορό του. Μετά έγινε ο γιουγκοσλαβικός εμφύλιος και όταν πια τελειώναμε τα γυρίσματα, στη Ρουάντα πραγματοποιούνταν μια γενοκτονία. Θυμάμαι, όταν έγραφα το σενάριο άκουσα στο ράδιο τη δολοφονία του προέδρου της Αλγερίας, πρώην αντάρτη. Πολέμησε τους Γάλλους για χρόνια, αποσύρθηκε, του ζήτησαν να γίνει πρόεδρος και έξι μήνες μετά τον σκότωσαν με βόμβα. Ενας φονταμενταλιστής στην Αλγερία είπε ότι αυτή είναι η δικαιοσύνη του Θεού. Αυτό είναι αδύνατον να το δεχθώ. Ο Ντοστογιέφσκι είχε γράψει ότι αν δεν υπάρχει Θεός τότε όλα επιτρέπονται. Η ειρωνεία είναι ότι ειδικά σήμερα, που υποτίθεται ότι όλα επιτρέπονται, κάποιοι σκοτώνουν ανθρώπους στο όνομα του Θεού».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή