«Φόρκυνος δε τις εστι λιμήν, αλίοιο γέροντος,/ εν δήλω Ιθάκης· δύο δε προβλήτες εν αυτώ/ ακταί απορρώγες, λιμένος πότι πεπτηυίαι,/ αι τ’ ανέμων σκεπόωσι δυσαήων μέγα κύμα έκτοθεν». Δηλαδή: «Στην Ιθάκη, κόλπος υπάρχει, του Φόρκυνα, του γέροντα της θάλασσας: μέσα στο λιμάνι αυτό, δυο κάβοι ξεπροβάλλουν, απόκρημνοι, γέρνοντας προς το λιμάνι, προστατεύοντάς το, όταν με κύματα το μαστιγώνουν άνεμοι μανιασμένοι που φυσάνε στ’ ανοιχτά». Ενα από τα πολλά αποσπάσματα της ομηρικής «Οδύσσειας» που γύρισε από τα αρχαία ελληνικά στα αγγλικά ο Τζέιμς Ντιγκλ, καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, για τις ανάγκες της έκδοσης του βιβλίου που ξεκίνησε να γράφει ο Ρόμπερτ Μπίτλστοουν «Οδυσσέας Λυόμενος. Η αναζήτηση της ομηρικής Ιθάκης». Οταν το βιβλίο κυκλοφόρησε στα αγγλικά, το 2005, απέσπασε την προσοχή του κοινού αλλά και της διεθνούς πανεπιστημιακής κοινότητας, με τη θεωρία του ότι η ομηρική Ιθάκη ήταν στην πραγματικότητα ένα τμήμα της σημερινής Κεφαλονιάς. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά, σε έναν φροντισμένο τόμο εξακοσίων σελίδων από τις εκδόσεις Πολύτροπον.
Το πρωτότυπο έργο στα αγγλικά είναι αποτέλεσμα μιας εμμονής και μιας συνεργασίας ανάμεσα σε τρεις Βρετανούς. Η εμμονή είναι του Ρόμπερτ Μπίτλστοουν. Ο δαιμόνιος αυτός επιχειρηματίας λάτρευε παιδιόθεν τους λεγόμενους classics (αρχαίους Ελληνες και λατίνους συγγραφείς), τους σπούδασε, τους μελέτησε, και τώρα, βασισμένος στις οικονομικές του δυνάμεις ξεκίνησε ένα, αν μη τι άλλο, συναρπαστικό ταξίδι προς ανακάλυψη της ομηρικής Ιθάκης. Η εμμονή του όμως αυτή έγινε κοινό κτήμα με δύο άλλους Βρετανούς: τον προαναφερθέντα Ντιγκλ και τον Τζον Αντερχιλ, γεωλόγο, καθηγητή Στρωματογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Συναντήσαμε τον Ρόμπερτ Μπίτλστοουν και τον Τζέιμς Ντιγκλ στην Αθήνα. Μόλις είχαν επιστρέψει από την Κεφαλονιά, όπου συνεχίζουν πλέον με γεωλογικές μελέτες. Ο Τζ. Ντιγκλ μάς μίλησε για όλο αυτό το φιλόδοξο πρότζεκτ και τον τρόπο με τον οποίο «έμπλεξε» ο ίδιος σε αυτό.
Ο Στράβωνας
«Αναμίχθηκα σε αυτή την ιστορία όταν ο Ρόμπερτ μου ζήτησε τη γνώμη μου για κάποια κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, κυρίως του Στράβωνα, ο οποίος αναφέρεται στη γεωγραφία της ομηρικής Ιθάκης. Ο Ρόμπερτ δυσκολευόταν να αποδεχθεί ότι η ομηρική Ιθάκη είναι η σύγχρονη Ιθάκη. Είχε εντοπίσει ένα απόσπασμα στον Στράβωνα, στο οποίο υπήρχε αναφορά σύμφωνα με την οποία η λύση του αινίγματος ίσως να βρισκόταν στην Κεφαλονιά. Η θεωρία του θέλει την ομηρική Ιθάκη να είναι εκεί που βρίσκεται η σημερινή Παλική, το δυτικό κομμάτι της Κεφαλονιάς. Ο Ρόμπερτ πιστεύει ότι στην εποχή του Ομήρου και του Οδυσσέα η Κεφαλονιά χωριζόταν σε δύο νησιά: στο ανατολικό, τη Σάμη, και στο δυτικό, την Παλική, όπου θεωρεί ότι βρισκόταν η ομηρική Ιθάκη. Πίστευε ότι η θεωρία του ενισχυόταν απ’ όσα έγραφε ο Στράβωνας, ο οποίος περιγράφει ένα κανάλι το οποίο από καιρού εις καιρόν καλύπτεται από βορρά προς νότον με νερό. Φυσικά, ο Στράβωνας έγραψε πολλούς αιώνες μετά τον Ομηρο. Ωστόσο, ο Στράβωνας βασίζεται σε γεωγράφους που έζησαν 2 – 3 αιώνες νωρίτερα.»
Αστερίς
«Εάν κοιτάξει κανείς προσεκτικά το ομηρικό κείμενο θα δει ότι ο Ομηρος περιγράφει ένα νησί ονόματι Αστερίς που βρίσκεται στο κανάλι ανάμεσα στην Ιθάκη και στη Σάμη. Εχουμε τη βεβαιότητα ότι η Σάμη είναι η Κεφαλονιά. Αν δεχθούμε ότι η ομηρική Ιθάκη είναι η σημερινή Ιθάκη και κοιτάξουμε το χάρτη σήμερα, δεν υπάρχει νησί που να ανταποκρίνεται στο νησί που ο Ομηρος αποκαλεί Αστερίς. Αυτό που υπάρχει είναι μια βραχονησίδα. Πολλοί μελετητές του Ομήρου πιστεύουν ότι αυτή η βραχονησίδα είναι η Αστερία, μόνο που αυτό δεν βγαίνει διότι η Αστερία είναι το νησί στο οποίο οι Μνηστήρες είχαν στήσει ενέδρα στον Τηλέμαχο. Συνεπώς, πρέπει να είναι ένα αρκετά μεγάλο νησί, με λιμάνι κ.λπ., για να μπορεί να κρυφτεί εκεί ολόκληρο πλοίο.»
Παλική – Σάμη
«Η ιδέα του Ρόμπερτ είναι ότι η Παλική ήταν παλαιότερα χωρισμένη από την υπόλοιπη Κεφαλονιά διαμέσου ενός στενού θαλάσσιου καναλιού («το κανάλι του Στράβωνα»), που έχει πλέον γεμίσει με χώμα και έχει γίνει ισθμός περικυκλωμένος από ξηρά εξαιτίας κατολισθήσεων που προκλήθηκαν από σεισμούς. Η Αστερία φαίνεται ότι στην πραγματικότητα είναι η χερσόνησος του Αργοστολίου. Ο Ρόμπερτ κάποια στιγμή με ρώτησε αν η ελληνική λέξη «χερσόνησος» σημαίνει «νήσος», νησί. Του είπα, άλλο «νήσος» και άλλο «χερσόνησος». Βεβαίως, υπάρχει η Πελοπόννησος, που δεν είναι νησί, αλλά συνδεόταν με τη γη με μια στενή λωρίδα γης. Το εκπληκτικό είναι ότι όταν πήγα να δω τις τοποθεσίες και σταθήκαμε στο σημείο όπου πιστεύουμε ότι βρισκόταν το παλάτι του Οδυσσέα, κοιτώντας προς τη χερσόνησο του Αργοστολίου, έμοιαζε ακριβώς με νησί!»
Η μετάφραση
«Αυτή τη θεωρία μόνο ένας γεωλόγος θα μπορούσε να την αποδείξει. Ετσι μπήκε στο «παιχνίδι» ο Τζον Αντερχιλ. Αποφασίσαμε από κοινού να στηρίξουμε αυτή τη θεωρία μέχρι τέλους. Σε ό,τι αφορά εμένα προσωπικά, προσπάθησα να δω αν ήταν δυνατόν να εντοπίσουμε στο ομηρικό κείμενο όλα αυτά τα μέρη που αναζητούσαμε. Εως τότε ο Ρόμπερτ χρησιμοποιούσε μια πολύ καλή αγγλική μετάφραση, αλλά η απόδοση ήταν πιο ποιητική, απευθυνόταν στον γενικό αναγνώστη, οπότε, του πρότεινα ότι για τις ανάγκες του βιβλίου θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει μια μετάφραση που να ανταποκρίνεται με ακρίβεια στο πρωτότυπο. Ετσι, ανέλαβα να μεταφράσω όλα τα επίμαχα αποσπάσματα με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια, και όλα αυτά τα κομμάτια περιλαμβάνονται στο βιβλίο μαζί με τα συμπεράσματά μας.»
Οι ομηριστές
«Οι ομηρικοί μελετητές υποδέχθηκαν ευνοϊκά το βιβλίο, αλλά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι ένας κλάδος πολύ συντηρητικός, δεν δέχεται τόσο εύκολα αλλαγές και νέες ιδέες. Για τους περισσότερους η πιο φυσική και οικονομική λύση είναι η ομηρική Ιθάκη να είναι η σημερινή Ιθάκη. Οταν τους μπλέκεις με διαφορετικά νησιά, κανάλια κ.λπ. δεν ενθουσιάζονται ιδιαίτερα.
Αν οι γεωλόγοι επιβεβαιώσουν την υπόθεσή μας, νομίζω ότι δεν θα αντιδράσουν. Το βιβλίο, λοιπόν, ήταν η πρώτη φάση αυτού του μεγάλου πρότζεκτ που θα ολοκληρωθεί σε λίγα χρόνια.
Ακόμα κι αν κάνουμε τελικά λάθος ως προς τις λεπτομέρειες, π.χ., την ακριβή τοποθεσία του παλατιού του Οδυσσέα, νομίζω ότι στο τέλος θα αποδείξουμε ότι η Παλική ήταν όντως η ομηρική Ιθάκη κι αυτό είναι το σημαντικότερο.»
Η χρηματοδότηση του «Οδυσσέα»
Οι τρεις συγγραφείς του «Οδυσσέας Λυόμενος» έχουν τη στήριξη της FUGRO (γεωτεχνικές, χαρτογραφικές και γεωφυσικές υπηρεσίες), ενώ συνεργάζονται και με το ΙΓΜΕ (Γεωλογικό Ινστιτούτο Ελλάδας).
Η χρηματοδότηση της FUGRO προσφέρει γεωφυσικές τεχνικές βιομηχανικής κλίμακας στο έργο, δίνοντας τη δυνατότητα στην ομάδα να προβεί σε «πλήρη ανίχνευση» του ισθμού της Παλικής σε μήκος 6 χλμ. στην Κεφαλονιά. Η FUGRO (www.fugro.com) ηγείται παγκοσμίως στη συλλογή και ερμηνεία δεδομένων από τη θάλασσα, από τα παράκτια και από τον αέρα, σχετικά με την επιφάνεια της γης, το υπέδαφος και τα πετρώματα. Η εταιρεία παρέχει συμβουλές κυρίως στις βιομηχανίες πετρελαίου, φυσικού αερίου, ορυχείων και οικοδομής. Εχει την έδρα της στην Ολλανδία. Το ΙΓΜΕ (www.igme.gr) είναι το ελληνικό Γεωλογικό Ινστιτούτο που βρίσκεται στην Αθήνα και ιδρύθηκε το 1976. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, παίζει ρόλο τεχνικού συμβούλου του ελληνικού κράτους σε γεωεπιστημονικά θέματα. Ο καθηγητής Τζον Αντερχιλ συνεργάζεται με το ΙΓΜΕ και με την εξουσιοδότηση των γεωλογικών ερευνητικών αδειών του, αφότου ολοκλήρωσε το διδακτορικό του δίπλωμα πάνω στις τεκτονικές πλάκες της περιοχής των Ιονίων Νήσων το 1985.
Αρχαιολογική έρευνα δεν προβλέπεται ακόμα, μέχρι να αποδειχθεί επιστημονικά ή να διαψευστεί η ύπαρξη του Καναλιού του Στράβωνα. Ωστόσο, τόσο η FUGRO όσο και η ομάδα του «Οδυσσέα» περιμένουν με ανυπομονησία την ευκαιρία το έργο να επικεντρωθεί σε αυτόν τον τομέα τα επόμενα χρόνια, σε συνεργασία με τις ελληνικές αρχές, εφόσον τα αποτελέσματα των γεωλογικών εξετάσεων υποστηρίξουν κάτι τέτοιο.
Οσοι ενδιαφέρονται μπορούν να ανατρέξουν στην ιστοσελίδα www.odysseus-lyomenos.org.