Την ίδια ώρα που πολλοί στον πλανήτη προβλέπουν (και φοβούνται) ότι τις προσεχείς δεκαετίες θα γίνονται πόλεμοι για το νερό και για την κυριαρχία στα υδάτινα αποθέματα, την ίδια ώρα εξαντλούμε τους υδάτινους πόρους της γης με το γιγάντιο «καλαμάκι» της υπερκατανάλωσης. Μάλιστα, η κατά κεφαλήν κατανάλωση νερού στην Ελλάδα είναι από τις μεγαλύτερες στον κόσμο (λίγο πίσω από την υπερδύναμη της κατανάλωσης, τις ΗΠΑ!) και είναι σχεδόν διπλάσια από το μέσο όρο σε παγκόσμιο επίπεδο. Σχεδόν 2.400 κυβικά μέτρα νερό τον χρόνο αναλογούν σε κάθε κάτοικο της Ελλάδας (σ.σ.: προσοχή, σε αυτόν τον αριθμό συνυπολογίζεται η κατανάλωση από κάθε δυνατή χρήση και σπατάλη νερού), όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι 1.240 κ.μ. ετησίως. Αυτό προκύπτει από μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο του Τβέντε στην Ολλανδία, σε συνεργασία με υπηρεσίες του ΟΗΕ. Στη μελέτη υπολογίζεται και συγκρίνεται το λεγόμενο «αποτύπωμα νερού» (water footprint) κάθε κράτους.
Τι είναι το αποτύπωμα
Αλλά, τι είναι αυτό το… αποτύπωμα; Εως πριν από μερικά χρόνια γνωρίζαμε ότι κάθε άνθρωπος αφήνει τα δακτυλικά του αποτυπώματα στα αντικείμενα που αγγίζει. Αργότερα, αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι ολόκληρη η ανθρωπότητα αφήνει το αποτύπωμά της -μερικές φορές ανεξίτηλο- πάνω στον πλανήτη. Ετσι, στις αρχές της δεκαετίας του ’90 εισήχθη ο όρος του «οικολογικού αποτυπώματος», το οποίο εκφράζει την έκταση γης που χρειάζεται μια δραστηριότητα όσον αφορά τη χρήση (και ενίοτε τη σπατάλη) πρώτων υλών, ενέργειας κ.λπ. Καθώς η αχαλίνωτη οικονομική μεγέθυνση όξυνε τα περιβαλλοντικά προβλήματα, το οικολογικό αποτύπωμα έγινε ένα μέτρο της αναγκαίας οικονομίας στην κατανάλωση ενέργειας, στη μείωση των εκπομπών ρύπων και αερίων του θερμοκηπίου και στη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές και πρακτικές.
Σήμερα, σε μια περίοδο που η ανησυχία για την επάρκεια νερού μεγαλώνει (ειδικά καθώς φαίνεται ότι οι κλιματικές αλλαγές διαταράσσουν τον υδρολογικό κύκλο και την ευεργετική επίδραση της βροχής) έρχεται στο προσκήνιο το «αποτύπωμα νερού», το οποίο εκφράζει το «πραγματικό νερό» που χρησιμοποιείται, όχι μόνο άμεσα (πόση, καθαριότητα κ.λπ.), αλλά και έμμεσα μέσω όλων των προϊόντων που καταναλώνονται. Το «αποτύπωμα νερού», το οποίο άρχισε να χρησιμοποιείται ως όρος από το 2002, μπορεί να εκφραστεί σε επίπεδο ατομικής κατανάλωσης, σε επίπεδο ενός προϊόντος, ακόμα και ενός κράτους.
Εισαγωγές και εξαγωγές
Ηδη το Πανεπιστήμιο του Τβέντε έχει μελετήσει το «αποτύπωμα νερού» διαφόρων προϊόντων, παραγωγικών κύκλων και ολόκληρων κρατών, με βάση τα στατιστικά δεδομένα από τις οικονομικές τους δραστηριότητες. Το καινοτόμο στοιχείο αυτών των μελετών είναι ότι δεν υπολογίζει μόνο τη χρήση των υδάτων της συγκεκριμένης χώρας, αλλά και τις πραγματικές ποσότητες νερού που καταναλώνει η συγκεκριμένη χώρα, ακόμα και εκείνες που ξοδεύτηκαν στο εξωτερικό για να δημιουργηθούν τα εμπορεύματα που εισάγονται και καταναλώνονται. Δηλαδή, η ποσότητα νερού που χρειάστηκε για την παραγωγή στην Αργεντινή ενός φορτίου βοδινού κρέατος, το οποίο εξήχθη και καταναλώθηκε στις ΗΠΑ υπολογίζεται στον «λογαριασμό» της Ουάσιγκτον. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες (όπως Ιταλία, Γερμανία, Βρετανία και Ολλανδία) το 50-80% του «αποτυπώματος νερού» οφείλεται στις εισαγωγές. Δηλαδή, οι ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης «στεγνώνουν» τους υδατικούς πόρους του πλανήτη.
Γενικά, στον παγκόσμιο χάρτη του αποτυπώματος νερού παρατηρείται μια εικόνα παρόμοια με τον χάρτη για τις εκπομπές αερίου του θερμοκηπίου, που δείχνει ότι η υψηλή κατανάλωση νερού συμβαδίζει με τη ζήτηση ενέργειας, απότοκο ενός μοντέλου ενεργοβόρου και υδροβόρου. Ετσι, οι ΗΠΑ, οι χώρες της Ευρώπης και η Ρωσία είναι στην πρώτη γραμμή της χρήσης νερού. Αυτό που διαφέρει -και προκαλεί εντύπωση- είναι η πολύ αυξημένη καταγραφή των μεσογειακών χωρών (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία), γεγονός που οφείλεται στον ιδιαίτερα υδροβόρο γεωργικό τομέα, τις κλιματικές συνθήκες και την υψηλή σχετικά κατανάλωση.
Πρώτες οι ΗΠΑ
Το μεγαλύτερο αποτύπωμα νερού ανά άτομο ανήκει στις ΗΠΑ με 2.480 κ.μ. τον χρόνο. Δεν προξενεί εντύπωση, καθώς οι ΗΠΑ είναι η βασική δύναμη της παγκόσμιας κατανάλωσης, τόσο στα βιομηχανικά αγαθά (το 1/3 του αποτυπώματος προέρχεται από εκεί), όσο και στη διατροφή με κρέας. Στη χώρα του χάμπουργκερ η κατανάλωση κρέατος είναι 120 κιλά ανά άτομο τον χρόνο, το τριπλάσιο του παγκόσμιου μέσου όρου. Υψηλό αποτύπωμα νερού εμφανίζουν και ορισμένες χώρες της Αφρικής, όπου λόγω των συνθηκών ξηρασίας είναι τελείως απαραίτητη η χρήση αρκετού νερού για την επιβίωση.
Συνολικά, τέσσερις βασικούς παράγοντες, οι οποίοι καθορίζουν το ύψος του αποτυπώματος νερού ξεχωρίζει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τβέντε ArjeY. Hoekstra, από τους βασικούς συντάκτες της μελέτης: «Καταρχήν, μετρά το μέγεθος της κατανάλωσης. Υστερα είναι η ποιότητα και η σύνθεση της κατανάλωσης. Για παράδειγμα, μία χώρα που διατρέφεται με πολύ κρέας ξοδεύει περισσότερο νερό. Τρίτο, επιδρούν οι κλιματικές συνθήκες, αν απαιτείται μεγάλη άρδευση για την ανάπτυξη των καλλιεργειών. Τέταρτο, η δαπάνη νερού έχει να κάνει και με τον τρόπο παραγωγής στον αγροτικό τομέα, δηλαδή το πόσο αποτελεσματικός είναι».
Η μεγάλη σπατάλη γίνεται στον αγροτικό τομέα
Αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία για το υδατικό αποτύπωμα της Ελλάδας. Σύμφωνα με τους ερευνητές του πανεπιστημίου Τβέντε της Ολλανδίας, το νερό που καταναλώνεται πραγματικά στην Ελλάδα είναι 25,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (Gm3) το χρόνο. Απ’ αυτά μόλις τα 0,83 Gm3 χρησιμοποιούνται στον οικιακό τομέα. Στην αγροτική οικονομία για την παραγωγή προϊόντων για την εσωτερική αγορά χρειάζονται 14,8 Gm3, ενώ για βιομηχανικά προϊόντα αντίστοιχα 0,775 Gm3. Τα αγροτικά προϊόντα που εισάγονται έχουν χρειασθεί 7,18 Gm3 νερού, ενώ τα εισαγόμενα βιομηχανικά αγαθά 1,62 Gm3. Βλέπουμε, δηλαδή, ότι το πιο κρίσιμο ζήτημα είναι η πιο αποτελεσματική χρήση νερού στον αγροτικό τομέα. Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί, όσο είναι δυνατόν, η σπατάλη νερού; «Πρέπει να αποσυνδεθεί η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης από την αυξημένη κατανάλωση υδάτων. Με την προσπάθεια εξοικονόμησης νερού και με τη βελτίωση των πρακτικών, κυρίως στην αγροτική οικονομία, αλλά και στη βιομηχανία», λένε οι επιστήμονες. Ισως έτσι γίνει πιο «ελαφρύ» το υδατικό αποτύπωμά μας…