Ηταν πριν από πενήντα χρόνια: 1959, χρονιά που σηματοδότησε τη δύση μιας εποχής και την ανατολή μιας άλλης: Η Ελλάδα άφηνε πίσω της ένα μέρος από τη μιζέρια της μεταπολεμικής ανέχειας και από τα σύνδρομα της πρώτης μετεμφυλιακής περιόδου.
Τον Φεβρουάριο του ’59 θεμελιώθηκε το ξενοδοχείο Χίλτον, ενώ ο Δοξιάδης ετοίμαζε τις πολεοδομικές του μελέτες για την Αθήνα. Την εμφάνισή τους είχαν κάνει οι «τεντιμπόιδες» και η τρέλα του… χούλα χουπ, στην ουσία όμως, το 1959 η Ελλάδα βρισκόταν προ των πυλών μιας πενταετίας (1960-65) δημιουργικότητας και (κάποιας) ελευθερίας.
Στον υπόλοιπο κόσμο; Η Αμερική ζούσε την εποχή της αφθονίας, αποχαιρετώντας τον Αϊζενχάουερ κι ετοιμαζόμενη να υποδεχθεί τον νέο και ωραίο Τζον Φ. Κένεντι – και τον κομμουνιστή Κάστρο, στην πρώην άτυπη αποικία της, την Κούβα.
Ο τρόμος του πυρηνικού ολέθρου κρατούσε γερά και ο Ψυχρός Πόλεμος είχε φτάσει στ’ αστέρια: η «Κούρσα του Διαστήματος» ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις βρισκόταν στο απόγειό της με την τότε Σοβιετική Ενωση να προπορεύεται σταθερά, μολονότι αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με την επίσης «κόκκινη» Κίνα – όπως επίσης προβλήματα είχε η Γαλλία στην Αλγερία και το Βέλγιο στο Κονγκό, ενώ οι Βρετανοί υποδέχονταν ως μετανάστες τους υπηκόους των πρώην αποικιών τους.
Διπλή προοπτική
«1959: The Year Everything Changed» (εκδ. John Wiley & Sons, σελ. 322) τιτλοφορείται το εικονογραφημένο, βιβλίο του βραβευμένου με Πούλιτζερ Fred Kaplan, τακτικού συνεργάτη των New York Times. Κατά τον Κάπλαν, ήταν αυτή η διπλή «προοπτική των ανεξάντλητων πιθανοτήτων μα και της στιγμιαίας εξολόθρευσης, όταν και οι δύο αιωρούνταν στις παρυφές μιας νέας δεκαετίας, που έδωσε στο 1959 την ξεχωριστή του πνοή και που εκτόξευσε τη δημιουργική του ενέργεια».
Ηταν στ’ αλήθεια κομβική χρονιά σε όλα τα επίπεδα: το ροκ εν ρολ κέρδιζε έδαφος – μολονότι τότε έχασε τρία αστέρια του σε αεροπορικό δυστύχημα, με πιο μεγάλη απώλεια τον Μπάντι Χόλι. Την ίδια στιγμή, η τζαζ δεν πήγαινε πίσω: η Μπίλι Χόλιντεϊ άφηνε μεν την τελευταία της πνοή μα το 1959 είναι η χρονιά που οι Ντέιβ Μπρούμπεκ και Πολ Ντέσμοντ λανσάρουν το ιστορικό άλμπουμ «Time Out», που περιλαμβάνει το κοσμαγάπητο «Take Five».
Τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς ο Μάιλς Ντέιβις ηχογραφεί ένα από τα άλμπουμ-σταθμούς στην ιστορία της τζαζ, το «Kind of Blue», με το μαγευτικά cool -κι επίσης πολύ δημοφιλές- «So What».
Τα σεξουαλικά ήθη χαλαρώνουν (το χάπι της αντισύλληψης πωλείται κανονικά, όπως και ο «Εραστής της Λαίδης Τσάτερλι» στις ΗΠΑ από τον εκδοτικό οίκο Grove Press), ενώ η γενιά των Beat ζεσταίνει το έδαφος για τα «παιδιά των λουλουδιών»: ήδη από το 1956, με το «Ουρλιαχτό», και από το 1957 με το «Δρόμο», οι Γκίνσμπεργκ-Κέρουακ αντίστοιχα άνοιξαν το δρόμο, ωστόσο, η «αγία τριάδα» θα συμπληρωθεί το 1959 με το «Γυμνό Γεύμα» του Ουίλιαμ Μπάροουζ.
Στο ίδιο πνεύμα, ο Τζον Κασαβέτης γυρίζει την άκρως ατμοσφαιρική, πειραματική «μπιτ» ταινία «Σκιές».
Είναι επίσης η χρονιά που πρωτοεμφανίζεται ο Αστερίξ, ο 26χρονος Φίλιπ Ροθ κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο και ο Γκίντερ Γκρας το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο». Στο σινεμά μεταφέρεται το «Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι» του Τένεσι Ουίλιαμς, ενώ το «Μπεν Χουρ» σαρώνει στα Οσκαρ.
Επειδή όμως τα Fifties αποτέλεσαν τη «χρυσή εποχή» της επιστημονικής φαντασίας και της λογοτεχνίας του φανταστικού, μέσα σε εκείνη τη χρονιά, εκδίδουν πολύ σημαντικά βιβλία οι μετρ του είδους Ισαάκ Ασίμοφ, Ρέι Μπράντμπερι, Ρόμπερτ Χένλαϊν και, βέβαια, αρχίζει να προβάλλεται στην αμερικανική τηλεόραση η «Ζώνη του Λυκόφωτος».
Και άλλα πολλά συνέβησαν μέσα στο 1959, ωστόσο, καλό θα είναι να θυμόμαστε ότι είναι μόνον ένα σχήμα, ένα συμβολικό σημείο (όπως το 1968 ή το 1989) – οι εξελίξεις είχαν αρχίσει να «τρέχουν» ήδη με τη λήξη του πολέμου.
Ωστόσο, το συγκεκριμένο έτος, πέρα από το ότι απέχει έναν στρογγυλό μισόν αιώνα από εμάς σήμερα, λειτουργεί ως χρονιά σταθμός για τη δεκαετία του 1960 που πέρασε στη συνείδηση των περισσότερων ως η «εποχή της αμφισβήτησης»: το Γούνστοκ, οι σφαγές του Μάνσον και του βιετναμέζικου Μάι Λάι απείχαν ακόμα μια ολόκληρη δεκαετία από το νοσταλγικό, γεμάτο φώτα νέον, «τζαζικό» 1959.