ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ. Την Πέμπτη 23 Ιουλίου 2009 συνεδρίασε το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, προκειμένου να αποφασίσουν τον «χαρακτηρισμό ή μη ως μνημείου» του ξενοδοχείου Ξενία της Αρτας. Στο κοινό όργανο ΚΑΣ – ΚΣΝΜ συμμετείχαν 22 μέλη εκ των οποίων αρχιτέκτονες ήταν μόνο έξι. Το συμβούλιο αποφάσισε τον μη χαρακτηρισμό του Ξενία Αρτας «διότι αφενός ο χαρακτηρισμός του θα αναιρέσει την προστασία του βυζαντινού μνημείου πάνω στο οποίο είναι χτισμένο και αφ’ ετέρου, λόγω των εκτεταμένων βλαβών και φθορών που παρουσιάζει το κτίριο, θα απαιτηθούν για τη διατήρησή του επεμβάσεις τέτοιες οι οποίες θα αλλοιώσουν την αυθεντικότητά του».
Το Ξενία της Αρτας χτίστηκε το 1958 από τον αρχιτέκτονα και σήμερα ομ. καθηγητή ΕΜΠ, Διονύση Ζήβα, γνωστό εκτός των άλλων για την επέμβαση προστασίας της Πλάκας (1973 – 2003) και για την ιδιαίτερη ευαισθησία του στην προστασία μνημείων και συνόλων. Την περίοδο που εργαζόταν στον ΕΟΤ ανέλαβε τη μελέτη του Ξενία της Αρτας μέσα στο Κάστρο. Το Φρούριο λειτουργούσε, τότε, ως ποινικές φυλακές. Το κτίριο των φυλακών, ένα βαρύ λιθόδμητο κτίριο, δεν παρουσίαζε κανένα απολύτως ενδιαφέρον. Κατά την κατεδάφισή του, προκειμένου στη θέση του να κτιστεί το Ξενία δεν βρέθηκαν προηγούμενα βυζαντινά ή άλλα κατάλοιπα.
Παρόλο που δεν έχουν πραγματοποιηθεί συστηματικές ανασκαφές στο σύνολο του Φρουρίου της Αρτας, το τμήμα των 2.000 τ.μ. (επί συνόλου 36.000 τ.μ..) που καλύπτει το Ξενία έχει διεξοδικά ερευνηθεί. Δεν υπάρχει, δηλαδή, η πιθανότητα να έχουμε εκεί αρχαιολογικά ευρήματα.
Το Ξενία είναι το μόνο κτίσμα που βρίσκεται μέσα στο Φρούριο μαζί με ένα μικρό παρεκκλήσι, έργο επίσης του Διονύση Ζήβα που χτίστηκε σε αντικατάσταση του παρεκκλησίου των φυλακών.
Η μελέτη ενός ξενοδοχείου στον εσωτερικό χώρο ενός βυζαντινού φρουρίου έθεσε ιδιαίτερα προβλήματα ένταξης στον αρχιτέκτονα που με τη γνωστή του ευσυνειδησία και ευαισθησία επέλεξε τη λύση μιας ειλικρινούς σύγχρονης κατασκευής απομακρυσμένης όσο το δυνατόν από τα τείχη, σχολαστικά προσαρμοσμένης στο ανάγλυφο του εδάφους. Ταυτόχρονα, ο Δ. Ζήβας πραγματοποίησε εκτεταμένες εργασίες συντήρησης και στερέωσης των τειχών που ανέδειξαν το φρούριο και επανασύνδεσαν τον χώρο με την πόλη. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα και από την παράσταση στο συμβούλιο του δημάρχου Αρτας κ. Π. Οικονομίδη και του τότε υφυπουργού Υγείας κ. Γ. Παπαγεωργίου, που υπερθεμάτισαν σχετικά με την κήρυξή του ως μνημείου, δηλώνοντας ότι είναι δεμένο με την μεταπολεμική ιστορία της Αρτας.
Είναι γεγονός ότι είναι δύσκολο να προτείνουμε την κήρυξη όλων των Ξενία ως μνημείων. Το Ξενία της Αρτας όμως είναι ένα ιδιαίτερο κτίριο. Ενα πολύ καλό δείγμα αρχιτεκτονικής που κατάφερε να αναβαθμίσει το μέχρι τότε χαμηλό επίπεδο των ελληνικών ξενοδοχειακών μονάδων (παρόμοια προσπάθεια είχε γίνει τη δεκαετία του ’30 στις λουτροπόλεις, η οποία, δυστυχώς, επίσης εγκαταλείφθηκε στην τύχη της). Τα χρόνια που πέρασαν, η εγκατάλειψη και οι κακές επεμβάσεις συνέβαλαν στην υποβάθμισή του. Είναι όμως στοιχεία που μπορούν, αν όχι εύκολα, πάντως όχι δύσκολα να διορθωθούν.
Το ότι δεν χαρακτηρίστηκε μνημείο, σημαίνει ίσως ότι οι αρχιτέκτονες δεν κάνουμε σωστά τη δουλειά μας. Κρίνουμε κατακρίνουμε αλλά ελάχιστοι προσπαθούμε να ενημερώσουμε την κοινή γνώμη. Γιατί στην περίπτωση που είχαμε ευαισθητοποιημένους πολίτες, το ΚΣΝΜ και το ΚΑΣ θα ήταν άχρηστα ή θα εξέταζαν μόνο ιδιαίτερα εξειδικευμένες περιπτώσεις.
Στην περίπτωση του Ξενία Αρτας, ο μη χαρακτηρισμός του από το ΥΠΠΟ παραδίδει την ευθύνη της διάσωσής του στον Δήμο της πόλης και στους τοπικούς παράγοντες. Δεν έχουν παρά να το διατηρήσουν, να το αποκαταστήσουν και γιατί όχι να το λειτουργήσουν και πάλι. Μη χαρακτηρισμός, δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην κατεδάφιση.
* Η Μάρω Καρδαμίτση – Αδάμη είναι αρχιτέκτων και διευθύντρια των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη.