Καιρός για δράση – έστω κι αν σημείο αφετηρίας είναι η θεωρία. Αυτό είναι το κύριο αίτημα της «δεξαμενής σκέψης» και «καναλιού διακίνησης ιδεών» που ακούει στο όνομα Against All Odds (ΑΑΟ – σε ελεύθερη μετάφραση: ενάντια σε κάθε αντιξοότητα/ανισότητα κτλ.). Εχοντας ως βασικό μότο μια ρήση του Αϊνστάιν («Δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματα χρησιμοποιώντας τον ίδιο τρόπο σκέψης που είχαμε όταν τα δημιουργήσαμε»), το ΑΑΟ απευθύνεται σε καλλιτέχνες, διανοούμενους, designers, αρχιτέκτονες, στοχεύοντας σε μια συλλογική, συστηματική ανάληψη πρωτοβουλιών και σε έναν στρατηγικό σχεδιασμό δράσεων με αισθητικό/καλλιτεχνικό αλλά και έντονα κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα.
Ψυχή και ιθύνων νους του ΑΑΟ είναι η εντεταλμένη καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Λίνα Στεργίου, η οποία έκανε το πρώτο βήμα διοργανώνοντας το διήμερο 19-20 Ιανουαρίου, στη Σχολή Καλών Τεχνών, το συνέδριο «Ηθική και Αισθητική» (Ethics and Aesthetics), με τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων καθηγητών. Ενας από αυτούς ήταν ο Μορίς Μπεναγιούν (Maurice Benayoun), new media καλλιτέχνης και καθηγητής, συνιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του ερευνητικού κέντρου CiTU του Paragraphe Laboratory του Πανεπιστημίου Paris 8, με τον οποίο η Λ. Στεργίου συνεργάζεται στενά με στόχο τη συνέχιση και ανάπτυξη του ΑΑΟ.
Συναντήσαμε και τους δύο σε ένα διάλειμμα του Συνεδρίου, το οποίο, από τον τίτλο και μόνο, καθιστά προφανή τη βασική του θεματολογία: οι τρόποι με τους οποίους ηθική και αισθητική αλληλεπιδρούν, πώς η ηθική εκφράζεται μέσω της αισθητικής φόρμας κτλ.
Ηθική και αισθητική
Σε κάποια από τις εισηγήσεις του Συνεδρίου (πρέπει να ήταν σε εκείνη του Κωνσταντίνου Μωραΐτη), ακούστηκε η ρήση του Βίτγκενσταϊν «Περισσότερο ηθική, λιγότερη αισθητική», η οποία ακούγεται και σαν αίτημα των δικών μας καιρών και σε κάθε περίπτωση σηματοδοτεί μια μεγάλη και ανοιχτή συζήτηση, ζωντανή αλλά και διαδικτυακή. Η Λ. Στεργίου ακούγεται κατηγορηματική: «Το κοινωνικό και το πολιτικό είναι εδώ για τα καλά. Κατά καιρούς, καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες προσπαθούν μέσω του έργου τους να λύσουν κάποια γενικότερα ζητήματα, κι όχι μόνον αισθητικά, ζητήματα που συζητήθηκαν πολύ κατά τη δεκαετία του ’60, αλλά τα οποία θεωρώ ότι έχουν επιστρέψει. Το ΑΑΟ ξεκινά τώρα και σε πρώτη φάση θα διανύσει έξι μήνες. Δεν θα σταματήσει όμως εκεί. Είναι ένα διαρκές πρότζεκτ που επιδιώκει να δημιουργήσει και να συγκεντρώσει δίκτυα πάνω σε μια κοινή βάση, πολιτική και κοινωνική. Τη θεωρία την έχουμε, αλλά δεν είμαστε εδώ για να ανακυκλώσουμε και να αναπαράγουμε θεωρία. Το να μείνεις στη θεωρία είναι πλέον μια πολυτέλεια. Η άμεση δράση είναι μια εντελώς διαφορετική κατάσταση και το ΑΑΟ συνιστά μια πράξη που έχει βέβαια ως υπόβαθρο τη θεωρία».
Από την πλευρά του, ο Μορίς Μπεναγιούν τονίζει ότι «περισσότερη ηθική, ναι, ηθική όμως που να μην είναι λόγια αλλά δράση. Ο κίνδυνος, η παγίδα, είναι πολύ κοντά και αυτό προσπαθούμε να αποφύγουμε με αυτό το πρότζεκτ. Βλέπετε, ζούμε σε μια εποχή που αλλάζουν όλα διαρκώς: η τεχνολογία, η πολιτική, η οικονομία. Διανύουμε μια παγκόσμια αστάθεια. Πριν από την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας, νομίζαμε ότι μπορούμε να ζήσουμε μέσα στην ψευδαίσθηση ενός σταθερού πολιτικού περιβάλλοντος. Αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι αυτό απλώς δεν υπάρχει, την ίδια στιγμή όμως, οι παγκόσμιες οικονομίες αλλά και η παγκόσμια πολιτική δεν είναι έτοιμες για μια τέτοια συνειδητοποίηση. Ζούμε όμως σε ένα περιβάλλον όπου όλοι μπορούμε να είμαστε συνεχώς συνδεδεμένοι με όλους, με αποτέλεσμα να επιδρούμε πάνω στους άλλους και να δεχόμαστε και εμείς επιδράσεις. Ετσι, πρέπει να επινοήσουμε εκ νέου την πολιτική και την οικονομία ώστε να αντεπεξέλθουν στις σημερινές απαιτήσεις.
»Από την άλλη, δεν υπάρχει μόνον επαφή και επικοινωνία μέσω της τεχνολογίας αλλά, για ορισμένους, υπάρχει και πολύ κέρδος. Αυτή είναι μια αντίθεση πολύ έντονη και πολύ ορατή επίσης. Πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες, οι designers, οι αρχιτέκτονες αλλά και οι συγγραφείς, άνθρωποι οι οποίοι μέσω των εργασιών τους παίρνουν κάποια απόσταση από τα πράγματα και έχουν υψηλότερη εποπτεία, μπορούν να θέσουν πιο καίρια ερωτήματα σε αυτή τη φάση».
«Ολα αυτά τα ζητήματα για τα οποία μιλά ο Μορίς», συμπληρώνει η Λ. Στεργίου, «έχουν τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος, παράδειγμα, η κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας, η γενικότερη κρίση της παγκόσμιας οικονομίας. Ειδικά για την Ελλάδα, θα έλεγα ότι πάσχουμε από τέτοια απώλεια συλλογικής ταυτότητας που πολύ καιρό τώρα λειτουργούσαμε σαν ένα απομονωμένο, αποκομμένο νησί – ήμαστε σαν την Κούβα. Ενα ζητούμενο λοιπόν είναι να επινοήσουμε εκ νέου τη συλλογική μας ταυτότητα».
Ο Μ. Μπεναγιούν επιμένει ότι «θα πρέπει να έχουμε συνείδηση των κινδύνων και της τεχνολογίας. Δεν είναι καλή ή κακή η τεχνολογία, το θέμα είναι πώς την χρησιμοποιείς – και βέβαια δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω σε ό,τι αφορά την τεχνολογία. Τώρα δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν ξέρουμε τι συμβαίνει εκεί έξω, δεν έχουμε καμία δικαιολογία πια. Ξέρουμε τα πάντα».
Σωστές ερωτήσεις για να βρεθεί η λύση
Σύμφωνα με τον Μορίς Μπεναγιούν, «σε ένα καθαρά χρηματοοικονομικό επίπεδο, ο καπιταλισμός προσπαθεί εναγωνίως αυτήν τη στιγμή να επινοήσει νέες εναλλακτικές. Για να βελτιωθούν πάντως τα πράγματα, κάτι που δεν βλέπω να γίνεται στο άμεσο μέλλον, θα πρέπει από τώρα να θέσουμε τις σωστές ερωτήσεις».
«Εγώ θα έλεγα ότι μετά την κατάρρευση του κράτους προνοίας, πολλοί αντιλήφθηκαν έγκαιρα ότι αυτός ο άναρχος, άγριος καπιταλισμός θα οδηγήσει σε ένα αδιέξοδο, όπως και συνέβη», σχολιάζει η Λ. Στεργίου. Και προσθέτει: «Το ζητούμενο είναι να τεθούν κάποια πλαίσια σε αυτή την καπιταλιστική αγορά, και αυτή τη στιγμή έχουμε ανεξάρτητες ομάδες και οργανισμούς που προσπαθούν να θέσουν αυτά τα όρια. Βλέπουμε πόσο έχει αναπτυχθεί ο ακτιβισμός. Δεν αρκούμαστε στην πολιτεία και στο κράτος, πρέπει να εμείς οι ίδιοι να θέτουμε τα προβλήματα και να αναζητούμε λύσεις πλέον, και το ΑΑΟ κινείται μέσα σε αυτή ακριβώς τη φιλοσοφία».
Η Αθήνα στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων
Η συνεργασία του ΑΑΟ με το CiTU, καλλιτεχνικός διευθυντής του οποίου είναι ο Μ. Μπεναγιούν, θα επιφέρει μεταξύ των άλλων μια μεγάλη κοινή δράση με θέμα την Αθήνα. «Απευθύνουμε μια ανοιχτή πρόσκληση σε ομάδες που δραστηριοποιούνται στην Αθήνα, designers, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας ArtCollider. Οι «συναντήσεις» θα γίνουν μέσω Skype, τόσο μαζί μου όσο και με τον Μορίς», υπογραμμίζει η Λίνα Στεργίου, τονίζοντας ότι η συγκεκριμένη δράση θα έχει ένα περισσότερο αισθητικό, καλλιτεχνικό χαρακτήρα. Επίσης, θα πραγματοποιηθεί μία ακόμα κοινή δράση τον Ιούνιο, η οποία θα περιλαμβάνει κι άλλους φορείς. «Θα συμμετέχουν ακόμα το Art Institute του San Fransicso, το Kunst Universitet του Linz, το Πανεπιστήμιο του Cornell, το CiTU και το ΑΑΟ. Πρόκειται για μια μεγάλη, ταυτόχρονη online δράση. Θα συνδεθούμε σε ένα κοινής θεματικής πρότζεκτ που φέρει τον τίτλο Future en Seine, το οποίο το ελληνικό κοινό θα έχει την ευκαιρία να ζήσει και από κοντά, μέσα από μεγάλες οθόνες στο Μουσείο Μπενάκη, στην Πειραιώς. Κάτι ανάλογο θα γίνει ταυτόχρονα και στο Παρίσι, στο Σαν Φραντσίσκο, στο Λιντς της Αυστρίας, στη Νέα Υόρκη. Θα είναι κάπου ανάμεσα στις 17 και τις 26 Ιουνίου. Οι ακριβείς ημερομηνίες θα ανακοινωθούν προσεχώς».
Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αποταθούν στο www. aaoproject. org και στο www. theartcollider. org.