Ολες οι ώς τώρα εξαγγελίες για την αξιοποίηση του Ελληνικού είχαν το ατυχές χαρακτηριστικό ν’ αποτελούν διακηρύξεις ρηχές, επιπόλαιες και χωρίς όραμα. Αλλωστε, οποιαδήποτε προσπάθεια, χωρίς ζήλο, καθηλώνεται στη μετριότητα. Αντίθετα, το πάθος των Καταλανών για την πόλη τους τους οδήγησε να εκμεταλλευτούν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992 για να δώσουν μια νέα ζωή στη Βαρκελώνη. Αντίστοιχο παράδειγμα αποτελεί και το Σίδνεϊ με ένα γενναίο πρόγραμμα αναπλάσεων. Στον αντίποδα, η Αθήνα χάνει τη μία ευκαιρία μετά την άλλη και ο κοινός παρονομαστής της παθογένειας είναι ο ελλειμματικός στρατηγικός σχεδιασμός και η απουσία οράματος.
Τελευταία, ακούμε για την αξιοποίηση του Ελληνικού, τη συνεργασία με ισχυρούς επενδυτές, χωρίς να υπάρχει ένα ξεκάθαρο πλάνο και το σημαντικότερο ένα όραμα γι’ αυτό το τεράστιο και μοναδικό έργο. Με τέτοια αντίληψη πιστεύω ότι και αυτό το εγχείρημα θα οδηγηθεί σε μετριότητα.
Η αξία του Ελληνικού
Η χώρα διαθέτει έναν ανυπολόγιστο θησαυρό που είναι ικανός να τη βοηθήσει στην αντιμετώπιση αυτής της πρωτοφανούς κρίσης. Ο θησαυρός αυτός είναι η τεράστια έκταση του Ελληνικού, του οποίου η αξία είναι ανυπολόγιστη για τους παρακάτω λόγους:
1. Εχει σχεδόν το καλύτερο κλίμα στον κόσμο.
2. Δεν είναι απλώς μια εξαιρετικά μεγάλη έκταση, αλλά μια τεράστια αστική περιοχή, καθώς βρίσκεται μέσα στο σώμα και την πολιτιστική ζωή της ιστορικής Αθήνας.
3. Σε καμιά πρωτεύουσα του κόσμου δεν εντάσσεται αναλόγου μεγέθους έκταση.
4. Εάν υπογειοποιηθεί η παραλιακή λεωφόρος στο μήκος του Αγίου Κοσμά, το οικόπεδο θα γίνει και παραθαλάσσιο.
5. Δεν υπάρχει κάποιο από τα επίγεια συγκοινωνιακά μέσα που να μην το εξυπηρετεί.
6. Η υπερμεγέθης αυτή έκταση έχει έναν ιδιοκτήτη, ο οποίος έχει στη διάθεσή του την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία, προκειμένου για την αξιοποίησή του να πετύχει τη μέγιστη ταχύτητα διαμόρφωσης και το μέγιστο αισθητικό και οικονομικό αποτέλεσμα, και αυτός είναι το ίδιο το κράτος.
7. Βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το μέγιστο μνημείο, την Ακρόπολη.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά καθιστούν την έκταση του Ελληνικού μοναδική. Αλλη παρόμοια ευκαιρία δεν πρόκειται να υπάρξει για την Αθήνα. Εάν η κυβέρνηση κατανοήσει αυτή την πρωτοφανή μοναδικότητα, επιβάλλεται να μεταχειρισθεί την έκταση αυτή με την αντίστοιχη περίσκεψη, δηλαδή, επίσης κατά τρόπο ιδιαίτερο. Φυσικά, ο διαγωνισμός για την επιλογή του καλύτερου είναι αναγκαίος, όταν δεν γνωρίζεις τους διαγωνιζομένους. Οταν όμως γνωρίζεις τον καλύτερο στο είδος του, όπως όταν π.χ. ο Mitterrand, για την αναμόρφωση του Λούβρου, χρειαζόταν τον καλύτερο αρχιτέκτονα του κόσμου και οι πάντες ήξεραν ότι αυτός ήταν ο I.M. Pei, θα ήταν γελοίο να τον βάλει να διαγωνισθεί, γι’ αυτό και του ανέθεσε κατ’ ευθείαν το διάσημο αυτό έργο, επωμιζόμενος ο ίδιος και ο Pei τις μεγάλες ευθύνες, για να δικαιωθούν θριαμβευτικά και οι δύο με το λαμπρό αποτέλεσμα. Οταν ο στόχος είναι υψηλός, ασχολείσαι με τους κορυφαίους του κόσμου που είναι πασίγνωστοι, και όχι με χρονοβόρους και εντελώς περιττούς διαγωνισμούς.
Σπάνια εξαίρεση
Προσωπικά, είμαι πάντα ένθερμος οπαδός των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, κυρίως για την ανανέωση της αρχιτεκτονικής μέσω της συμμετοχής και διάκρισης των ταλαντούχων νέων συναδέλφων μας. Αλλά, όπως κάθε κανόνας έχει και εξαιρέσεις, η περίπτωση του Ελληνικού αποτελεί μια σπάνια εξαίρεση. Γι’ αυτό, θα έπρεπε:
– Να ανατεθεί ο Γενικός Πολεοδομικός Σχεδιασμός σε κορυφαίο αρχιτέκτονα του κόσμου, όπως π.χ. στον Norman Foster ή άλλον αντιστοίχου κύρους. Αυτός είναι εκείνος που θα καθορίσει με πλήρη αιτιολόγηση την έκταση του πάρκου και την έκταση της αναγκαίας αστικής εκμετάλλευσης με πλήρες πρόγραμμα που θα καθοριστεί από κοινού με το αρμόδιο υπουργείο για τη νέα μικρή πόλη – υπόδειγμα.
– Φιλοδοξία του πάρκου θα είναι να αποτελέσει πρότυπο πάρκο διεθνώς. Θα πρέπει να μελετηθεί από μια κορυφαία εταιρεία για πάρκα, όπως π.χ. την αμερικανική Sasaki που έκανε ένα από τα σημαντικότερα πάρκα στον κόσμο, το Ολυμπιακό Πάρκο του Πεκίνου το 2008 ή τη Jerde Partnership ή άλλη εταιρεία παρόμοιου κύρους.
– Επειδή σχεδόν πάντα οι νέες πόλεις που διαμορφώνονται από έναν μελετητή πάσχουν από ένα γραφειοκρατικό πνεύμα στείρου εγκεφαλισμού, ένας μεγαλύτερος αριθμός δημιουργών θα εξασφαλίσει στη νέα πόλη την πολύτιμη φυσικότητα που είναι απολύτως αναγκαία προϋπόθεση, ώστε το αποτέλεσμα να είναι επιτυχές. Γι’ αυτό τον λόγο, το Γενικό Πολεοδομικό θα πρέπει να χωριστεί σε τομείς και καθένας από αυτούς να ανατεθεί σ’ έναν από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες που έχουν λάβει το βραβείο Pritzker, το αντίστοιχο βραβείο Nobel για την αρχιτεκτονική.
Ως σύμβουλος για την υλοποίηση του τεράστιου αυτού έργου, επιβάλλεται επίσης να είναι μια μεγάλη και έγκυρη εταιρεία μηχανικών-εμπειρογνωμόνων, όπως π.χ. η Οve-Αrup.
Η μικρή αυτή πόλη θα πρέπει να είναι υπόδειγμα, όχι μόνο για την Ευρώπη, αλλά διεθνώς. Θα κυριαρχείται από τη μεγάλη αρχιτεκτονική και την οικολογία στο μέγιστο βαθμό με μηδενικούς ρύπους και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που θα παράγουν το αναγκαίο ρεύμα, τόσο για τα κτίρια, όσο και για τον κοινόχρηστο φωτισμό της πόλης, τα Ι.Χ. και τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Τέλος, επίσης σημαντικό, θα έχει δίπλα της ένα από τα ωραιότερα πάρκα στον κόσμο. Περιμετρικά της πόλης και εκτός αυτής, θα υπάρχουν αρκετά υπαίθρια πάρκινγκ για τη στάθμευση των συμβατικών αυτοκινήτων των επισκεπτών, διότι η είσοδος αυτών στη νέα πόλη δεν θα πρέπει να επιτρέπεται.
Για τον άρτιο συντονισμό και έλεγχο του έργου, θα πρέπει να συσταθεί η κατά το δυνατόν αρίστη επιτροπή, με πρόεδρο αναγνωρισμένου κύρους, αποτελεσματικότητας και ήθους.
Στη συνέχεια, θα πρέπει ίσως να κληθούν μεγάλοι διεθνείς οίκοι ανάπτυξης ακινήτων, οι οποίοι θα καταθέσουν τις προσφορές τους.
Η συνεργασία των αναδόχων με το κράτος θα ήταν σκόπιμο να γίνει με τη μέθοδο της μακροχρόνιας μίσθωσης, π.χ. για 99 χρόνια, που εν πάση περιπτώσει θα καθοριστεί από τους οικονομικούς συμβούλους. Στην περίπτωση αυτή, η πολιτεία θα βάλει το οικόπεδο και ο επενδυτής τα αναγκαία κεφάλαια της κατασκευής. Ενας διακεκριμένος οίκος αξιολόγησης θα προτείνει στην κυβέρνηση το χρηματο-οικονομικό σχήμα.
Μεγάλες αναπλάσεις
Παραδείγματα μεγάλων αναπλάσεων που ωφέλησαν τις πόλεις έχουμε πολλά. Ο Niemayer, με τη νέα πρωτεύουσα το 1960, έκανε ένα ολόκληρο λαό, τους Βραζιλιάνους, υπερήφανους. Ο John Utzon, με ένα μόνο κτίριο, αυτό της όπερας, έκανε μια μεγαλούπολη διάσημη, το Σίδνεϊ και κατ’ επέκταση μια ολόκληρη ήπειρο, την Αυστραλία. Ο Frank Gerry, με το νέο μουσείο στο Bilbao, δεκαπλασίασε τον τουρισμό της πόλης. Ο μεγάλος I.M.Pei, με την επέμβασή του στο Λούβρο, ανέβασε τους επισκέπτες του μουσείου σε εκατομμύρια. Ας αναλογιστούμε, τι θα αποτελέσει για την Αθήνα, και κατ’ επέκταση τη χώρα μας, η παρουσία κορυφαίων αρχιτεκτόνων για ένα έργο, όχι εφήμερο, όπως τα Ολυμπιακά, αλλά με διάρκεια εις το διηνεκές. Θα είναι κολοσσιαία η τιμή για τη χώρα, να το αποφασίσει και να το πραγματοποιήσει. Η Κίνα έκανε αυτό ακριβώς, χρησιμοποιώντας μερικούς από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες του κόσμου. Η χώρα άλλαξε, κυριολεκτικά, πρόσωπο και σήμερα είναι η πρώτη δύναμη στην αρχιτεκτονική.
Καθώς οι υπεραξίες της κορυφαίας αρχιτεκτονικής είναι αδύνατον να υπολογισθούν, πιστεύω ότι το αποτέλεσμα αυτής της πόλης-θαύμα, θα είναι ανεκτίμητο. Μόνο μετά την υλοποίηση του έργου θα μπορεί να εκτιμηθεί με σχετική ακρίβεια το αποτέλεσμα.
Ας αναλογιστεί κανείς, η αναγγελία και μόνο ενός τέτοιου εγχειρήματος τι θα προκαλέσει στον διεθνή Τύπο και τις τηλεοράσεις, αλλά και πόσες ελπίδες θα φέρει στους πολίτες, ειδικά αυτή την εποχή. Είμαι βέβαιος ότι όχι μόνο θα αποκτήσουμε την αυτοεκτίμησή μας, αλλά και τον σεβασμό της Ευρώπης, που τόσο απερίσκεπτα χάσαμε.
Είκοσι μικρά πάρκα
Καθώς η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας είναι ο τουρισμός μας, πρέπει να φαντασθεί κανείς ότι το πρωτοφανές αυτό έργο θα πολλαπλασιάσει την επισκεψιμότητα της χώρας. Τέλος, το κράτος οφείλει, με την τεράστια οικονομική ευχέρεια που θα αποκτηθεί, να δημιουργήσει στις πλέον υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας π.χ. είκοσι μικρά πάρκα των πενήντα στρεμμάτων. Τα κέρδη οφείλουν να ανήκουν σε όλη την πρωτεύουσα και όχι μόνο στους πέντε όμορους δήμους.
Τελειώνοντας, πιστεύω ότι θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο μία, καταρχήν έστω κατά προσέγγιση, εκτίμηση των οικονομικών αποτελεσμάτων που θα προσδοκά το κράτος από το κολοσσιαίο αυτό εγχείρημα. Πρέπει να προσδιοριστεί η τελική έκταση του Ελληνικού με τη μαρίνα του Αγίου Κοσμά και να γίνει μια πρώτη εκτίμηση της επιφάνειας του συνόλου του πάρκου. Αν ληφθεί υπόψη ότι το δημοφιλέστερο και με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα πάρκο της βρετανικής πρωτεύουσας είναι το Hyde Park, το οποίο έχει έκταση 2.500 στρέμματα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι οποιαδήποτε απαίτηση για μεγαλύτερο πάρκο, θα ήταν υπερβολική επιπολαιότητα και ακραία μεγαλομανία.
Το έργο αυτό θα αποτελέσει ένα τεράστιο ποιοτικό άλμα για την Αθήνα. Αν η επιτυχής οργάνωση μιας Ολυμπιάδας και η κατάκτηση ενός ευρωπαϊκού τροπαίου προκάλεσε τέτοιο πανελλήνιο ενθουσιασμό και εκτόξευση του ηθικού ενός ολόκληρου λαού, για γεγονότα με ημερομηνία λήξης, αντιλαμβάνεται κανείς τι θα προκαλέσει το γεγονός της πραγμάτωσης ενός τέτοιου έργου που θα μας τοποθετήσει πρωταγωνιστές στην παγκόσμια αρχιτεκτονική πρωτοπορία λόγω των μοναδικών χαρακτηριστικών της έκτασης του Ελληνικού και των κορυφαίων δημιουργών που θα το οραματισθούν.
* Ο κ. Ι. Βικέλας είναι αρχιτέκτων.