ΣΑΝΤΑΛ ΜΟΥΦ
Επί του Πολιτικού
εκδ. Εκκρεμές
«Ζούμε σήμερα σε κρίσιμα χρόνια». Με αυτή την κοινότοπη φράση, η Σαντάλ Μουφ επιχειρεί να συνοψίσει τον χαρακτήρα της ύστερης μεταδημοκρατίας, δηλαδή της μετάλλαξης της φιλελεύθερης δημοκρατίας στα τέλη του 20ού αιώνα. Ακολουθεί μια λιτή, περιεκτική και καθηλωτικά άμεση παράθεση της πολιτικής θεωρίας της Μουφ, η οποία έγκειται στην αναγνώριση της συγκρουσιακής, αγωνιστικής διάστασης που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της δημοκρατικής πολιτικής. Αφού πρώτα κάνει τη διάκριση μεταξύ «πολιτικής» (πρακτικές της συμβατικής πολιτικής) και «πολιτικού» (συγκρότηση συλλογικών και υποκειμενικών ταυτοτήτων), η συγγραφέας διερευνά τις βλαβερές συνέπειες που έχει η επικράτηση κοινωνιολογικών θεωρήσεων που υποστηρίζουν την «εκσυγχρονιστική» διαβουλευτική προσέγγιση και αναγγέλλουν το τέλος του συγκρουσιακού μοντέλου. Ωστόσο, το συγκρουσιακό μοντέλο είναι το μόνο ικανό να επιφέρει «ριζοσπαστικοποίηση της δημοκρατίας», δηλαδή «μετασχηματισμό των κατεστημένων σχέσεων εξουσίας και διαμόρφωση νέας ηγεμονίας».
Εχοντας μελετήσει τα συμπτώματα απαξίωσης συμμετοχής των πολιτών παράλληλα με την αδιαμφισβήτητη ηγεμονία του φιλελευθερισμού, η Μουφ εντοπίζει την εστία του πολιτικού προβλήματος στην επικράτηση της πίστης στη δυνατότητα μιας οικουμενικής ορθολογικής συναίνεσης, η οποία όμως παραγνωρίζει τον «αμφίσημο χαρακτήρα της ανθρώπινης κοινότητας» που δεν καθορίζεται μονομερώς από συμπάθεια και αμοιβαιότητα αλλά συγχρόνως από εχθρότητα και αντιπαλότητα. Βαδίζοντας στα χνάρια του αμφιλεγόμενου στοχαστή Καρλ Σμιτ, η Μουφ οικοδομεί τη θεωρητική της προσέγγιση στην πεποίθηση ότι η εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας απαιτεί τη σύγκρουση νόμιμων δημοκρατικών πολιτικών θέσεων. Η απουσία αντιπαλότητας και η έλλειψη αγωνιστικών διαύλων για την έκφραση της διαφωνίας έχουν αρνητικές συνέπειες τόσο στην εσωτερική όσο και τη διεθνή πολιτική.
Ανοδος του λαϊκισμού
Σε σχέση με την εσωτερική πολιτική, η άμβλυνση των διαχωριστικών γραμμών Αριστεράς – Δεξιάς προς μια καθολική συναίνεση οδήγησε στην απροσδόκητη άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων και την ισχυρή απήχηση του λόγου τους. Οταν η δημοκρατική πολιτική χάνει την ικανότητα κινητοποίησης των πολιτών με βάση διακριτά πολιτικά προγράμματα, ενώ έχει εκλείψει η ζωντανή δημοκρατική αντιπαράθεση, η εναλλακτική πρόταση που προσφέρει ο δεξιός λαϊκισμός φαίνεται πολύ ελκυστική. Αλλά και στο επίπεδο της διεθνούς πολιτικής, η εδραίωση του φιλελευθερισμού και η υιοθέτηση της ρητορικής της ταύτισης της Δύσης με την ανθρωπότητα απέτρεψαν την εκδήλωση αντιθέσεων με νόμιμους τρόπους, με αποτέλεσμα την ενίσχυση του φαινομένου της τρομοκρατίας. Αν και αναγνωρίζει την τρομοκρατία ως προϊόν αντίδρασης στην ηγεμονία μιας και μόνης υπερδύναμης (ΗΠΑ), η Μουφ ασκεί επίσης δριμεία κριτική στους υπερασπιστές της οικουμενικής συναίνεσης που πρεσβεύουν την ανωτερότητα και ορθολογική φύση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, παρόλο που κάτι τέτοιο αποτελεί άρνηση της πλουραλιστικής φύσης του κόσμου. Γι’ αυτό άλλωστε αντιτίθεται στις προσεγγίσεις που ισχυρίζονται ότι, με το τέλος του διπολικού κόσμου, είναι δυνατή η εγκαθίδρυση μιας κοσμοπολίτικης τάξης σε παγκόσμια κλίμακα. Διαφοροποιείται εξίσου όμως και από το όραμα των Χαρντ και Νέγκρι, όπως προβάλλεται στην Αυτοκρατορία. Για τη Μουφ, το βιβλίο αυτό είναι προβληματικό αλλά και επικίνδυνο, καθώς δεν παρέχονται θεωρητικά εργαλεία για την αμφισβήτηση της νεοφιλελεύθερης τάξης, εφόσον δεν γίνεται δεκτός ο καταστατικός χαρακτήρας του ανταγωνισμού και δεν αναγνωρίζεται το κεντρικό ζήτημα της κυριαρχίας. Σε αντίθεση με τους συγγραφείς της Αυτοκρατορίας, η Μουφ επιμένει στην αναγνώριση του αναπότρεπτου της εξουσίας και του ανταγωνισμού για μια ισχυρή δημοκρατία. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η δημοκρατική πολιτική είναι η επινόηση νόμιμων διαύλων διαπάλης που να συμβαδίζουν με μια πλουραλιστική τάξη. Αντί να ονειρευόμαστε την έλευση μιας παγκόσμιας τάξης που δεν θα βασίζεται σε σχέσεις εξουσίας -είτε υιοθετώντας το ενιαίο (καλοπροαίρετο) κοσμοπολίτικο μοντέλο ή το απολίτικο μοντέλο της αντικυριαρχίας των Χαρντ και Νέγκρι- οφείλουμε να επιδιώκουμε τον «πολυμερισμό» της ηγεμονίας, τη διεύρυνση του πλουραλισμού, σχηματίζοντας αυτόνομους περιφερειακούς συνασπισμούς με διαπραγματευτική ισχύ.
Πιο επίκαιρη και σημαντική από ποτέ, η οπτική της Μουφ επιχειρεί να αναπροσανατολίσει τη ριζοσπαστική πολιτική ανάλυση στον 20ό αιώνα. Η εξαιρετική μετάφραση του Αλέξανδρου Κιουπκιολή συντελεί αποφασιστικά στην κατανόηση του συναρπαστικού αυτού βιβλίου.