ΑΝΤΡΙΟΥ ΚΡΟΥΜΥ
Sputnik Caledonia
μτφρ. Γιώργος Κυριαζής
εκδ. Πόλις, σελ. 548 – 22 ευρώ
Ο Αντριου Κρούμυ θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μεταμοντέρνας αφήγησης στη σύγχρονη βρετανική λογοτεχνία. Με σπουδές στη θεωρητική φυσική και στα μαθηματικά, ο Κρούμυ μπολιάζει τη λογοτεχνία με τις ιδέες της επιστήμης και δημιουργεί μυθιστορήματα στο σημείο όπου συναντιούνται ο Μπόρχες, ο Καλβίνο ή ο Γκαίτε με τον Αϊνστάιν, τον Μέμπιους ή τους Εγκυκλοπαιδιστές.
Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, το «Sputnik Caledonia», ο Κρούμυ αναμειγνύει φιλοσοφία και φυσική για να φτιάξει τρία παράλληλα σύμπαντα, τρεις κόσμους που ο καθένας τους αντιστοιχεί και σε ένα μέρος του μυθιστορήματος. Και για να περιγράψει αυτά τα τρία σύμπαντα καταφεύγει σε τρία διαφορετικά λογοτεχνικά είδη, σε τρεις διακριτούς τρόπους αφήγησης. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στη μικρή σκωτσέζικη πόλη Κένζι, στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και τις αρχές του ’70. Στο κέντρο της αφήγησης βρίσκεται η οικογένεια Κόιλ, κυρίως ο μικρός Ρόμπι, ένα αγόρι με υπερβολικά ζωηρή φαντασία, που ονειρεύεται να γίνει αστροναύτης, ή μάλλον κοσμοναύτης, καθότι επηρεασμένος από τον σοσιαλιστή συνδικαλιστή πατέρα του. Η αφήγηση είναι ρεαλιστική, αντίστοιχη αυτού που θα αποκαλούσαμε σύγχρονο κοινωνικό μυθιστόρημα, με εργαλεία ωστόσο που παραπέμπουν ακόμα και στη λογοτεχνία του δέκατου ένατου αιώνα. Πολλά είναι εξάλλου και τα αυτοβιογραφικά στοιχεία, αφού αυτό είναι και το περιβάλλον από το οποίο κατάγεται ο ίδιος ο Κρούμυ. Αυτός ο κόσμος θα φτάσει στο τέλος του με το συμβολικό πέρασμα του Ρόμπι στην εφηβεία, όταν σε κάποιο χορό θα φιλήσει ένα κορίτσι. Ωρα για αλλαγή πίστας, όπως θα έλεγαν και στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Και πράγματι, στο δεύτερο μέρος περνάμε στην επιστημονική φαντασία και σε μια δυστοπία που θα μπορούσε να έλκει την καταγωγή της από τον Οργουελ ή τον Χάξλεϋ. Η μεταπολεμική Βρετανία είναι μια κομμουνιστική χώρα και ο Ρόμπερτ Κόιλ ένας νεαρός ενήλικος. Ο Κρούμυ ακολουθεί πιστά τους κανόνες του συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους και φτιάχνει ένα ολοκληρωμένο σύμπαν, όπου όλα, το φαγητό, το σεξ, η ανελέητη παρακολούθηση των πάντων, οι «εξαφανίσεις» όσων απειλούν το καθεστώς ή απλώς παρεκκλίνουν από τους κανόνες τους, η χρήση των κομμουνιστικών θεωριών, μας φαίνονται λογοτεχνικά οικεία. Επιπλέον, το δεύτερο αυτό σύμπαν αντλεί στοιχεία από το προηγούμενο, και οι ήρωες αποτελούν παραμορφώσεις προσώπων που έχουμε ήδη γνωρίσει.
Στο τρίτο μέρος επανερχόμαστε στην οικογένεια Κόιλ. Από την ευτυχισμένη ζωή του πρώτου μέρους δεν έχει απομείνει τίποτα. Αρκετά χρόνια μετά, οι ηλικιωμένοι πια γονείς ζουν μόνοι και θρηνούν ακόμα για τον πρόωρο θάνατο του γιου τους από καρκίνο. Εδώ η γραφή είναι πιο μοντέρνα, με παράλληλες αφηγήσεις, μια μοντέρνα εκδοχή του στοιχείου του «φανταστικού» και ένα τέλος που μας αφήνει με αρκετά ερωτήματα.
Ολα συνδέονται…
Το μυθιστόρημα του Κρούμυ ξετυλίγει τα τρία μέρη του με έμβλημα την επιστημονικοφανή φράση «όλα συνδέονται μεταξύ τους». Για να την υποστηρίξουν, επιστρατεύονται οι θεωρίες της σύγχρονης φυσικής και ονόματα όπως του Αϊνστάιν, του Χόκινγκ, αλλά και των Μαρξ και Ενγκελς. Ομως, αυτό που πραγματικά συνδέει τα τρία μέρη του «Sputnik Caledonia» είναι ο Γκαίτε και το αριστούργημά του «Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ». Εδώ εντοπίζεται και το φιλόδοξο σχέδιο του συγγραφέα, που προσπαθεί να «ξαναγράψει» το μυθιστόρημα του Γκαίτε. Αναφορές στον Γερμανό συγγραφέα συναντάμε ήδη από τα δύο πρώτα μέρη του βιβλίου, ενώ στο τρίτο βρίσκουμε το κλασικό του μυθιστόρημα μαθητείας στα χέρια της κυρίας Κόιλ, που ξεκοκαλίζει, με δυσκολία, τη βιβλιοθήκη που άφησε ο γιος της. Διαβάζουμε λοιπόν το «Sputnik Caledonia», ως ένα μεταμοντέρνο μυθιστόρημα μαθητείας που σε καμία περίπτωση δεν φτάνει στο επίπεδο του προτύπου του, ωστόσο μας προσφέρει μια ενδιαφέρουσα αφήγηση, κυρίως στο πρώτο και το τρίτο μέρος, ακολουθώντας τον ήρωά του σε μια μαθητεία της ζωής από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τη νεανική ηλικία για να τον φέρει πίσω, σε μια μεταθανάτια εμφάνιση που μας αφήνει με μια έντονη αίσθηση ανοίκειου.
Η μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή παρακολουθεί με επιτυχία τις αφηγηματικές μεταμορφώσεις της γραφής του Κρούμυ, συμβάλλοντας στην αναγνωστική απόλαυση.