Η κυριαρχία της αγάπης

3' 48" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΡΙΣΤΕΒΑ

Ιστορίες αγάπης

εκδ. Κέδρος

Τριάντα ολόκληρα χρόνια χωρίζουν την πρώτη δημοσίευση του βιβλίου «Ιστορίες αγάπης» της διάσημης συγγραφέως και ψυχαναλύτριας Τζούλια Κρίστεβα από τη μετάφρασή του στη γλώσσα μας. Η τάση της πλειονότητας των εκδοτικών οίκων να προσανατολίζονται στην επιλογή όσο το δυνατόν πιο επίκαιρων τίτλων ευτυχώς δεν τηρήθηκε στην προκειμένη περίπτωση, καθώς κάτι τέτοιο θα στερούσε από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό ένα κείμενο που κατέχει σημαντική θέση όχι μόνο στο έργο τής βουλγαρικής καταγωγής Γαλλίδας διανοούμενης, αλλά και στη διεθνή ψυχαναλυτική βιβλιογραφία.

Στις «Ιστορίες αγάπης» επιχειρείται μια ψυχαναλυτική ματιά σε διάφορα είδη αγάπης, από την ερωτική μέχρι τη μητρική και τη θρησκευτική, ώστε να διαφανεί η κομβική θέση που κατέχει η αγάπη ως αρχή κάθε σχέσης, είτε αυτή είναι η σχέση του παιδιού με τη μητέρα και τον πατέρα, είτε ο δεσμός του ατόμου με την κοινωνία, είτε το θεμέλιο της αγαπητικής σχέσης με το ιερό.

Στο βιβλίο αυτό, η Κρίστεβα εξισώνει την αναζήτηση του νοήματος της γλώσσας, αλλά και του νοήματος της ίδιας της ζωής, με την αγάπη. Η αγάπη είναι ο συνδετικός ιστός ανάμεσα σε ελλειπτικά νοήματα και θραυσματικά υποκείμενα. Τα αφηγήματα που κατασκευάζουμε για τον εαυτό μας και στη συνέχεια μοιραζόμαστε με τον/την αγαπημένη ή φαντασιώνουμε πως μοιραζόμαστε είναι άρρηκτα συνυφασμένα με τον τρόπο που συλλαμβάνουμε, βιώνουμε και ερμηνεύουμε την ίδια τη ζωή.

Αλλά και στην προσυνειδησιακή φάση της διαμόρφωσης των ουσιαστικών φαντασιώσεων που σηματοδοτούν τις επιθυμίες του ανθρώπου, η αγάπη διαδραματίζει κυριαρχικό ρόλο. Αποτελεί καινοτόμο συμβολή στην ψυχανάλυση, η σημασία που προσδίδει η Κρίστεβα σ’ αυτή την προγλωσσική, άρρητη, αισθητηριακή, προ-οιδιπόδεια διεργασία νοηματοδότησης που επικεντρώνεται στη μητέρα.

Η συναισθηματική πρόσδεση που συνδέεται με την εγκυμοσύνη, αλλά και αμέσως μετά, η αφή, το χάδι της μητέρας, η ζεστασιά της φωνής, η εγγύτητα του σώματος συνιστούν τη μητρική γλώσσα της αγάπης που προηγείται της λακανικής πρόσβασης στο συμβολικό, όπου κυριαρχεί ο νόμος του πατέρα. Παρά τον αναθεωρημένο ρόλο που παίζει η γυναίκα στη σύγχρονη κοινωνία χάρη στη γυναικεία χειραφέτηση, ο πολιτισμός μας δεν διαθέτει έναν συγκροτημένο λόγο περί της μητρότητας, που να συμφιλιώνει τη μητέρα με την ερωμένη και την επαγγελματία.

Απουσιάζει η εικόνα της σύγχρονης μητέρας, μια εικόνα που να μη συγχέεται με την καθαγιασμένη αναπαράσταση της θηλυκότητας στο πρόσωπο της Παναγίας, όπως αναλύει διεξοδικά η Κρίστεβα στο κεφάλαιο με τον δηλωτικό τίτλο «Stabat Mater». Γι’ αυτό η πρώιμη σχέση μητέρας-παιδιού κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ψυχαναλυτική της προσέγγιση που, παρ’ όλα αυτά τονίζει την απόλυτη ανάγκη να απαλλαγεί η μητέρα από το ναρκισσιστικό της πάθος και να αναγνωρίσει στο παιδί τη διαφορετικότητά του ως υποκείμενο. Αυτός ο αποχωρισμός από τον πρώτο άλλο, που είναι ο εαυτός μου και συγχρόνως ένας ξένος, αναπαρίσταται στο κείμενο με τη διαίρεσή του σε δύο στήλες εκ των οποίων στη μία η γλώσσα εκτρέπεται, επιχειρώντας την ανάκτηση της βαθύτερης μνήμης, ενώ στην άλλη εκτυλίσσεται ο επιστημονικός λόγος (περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός) της ψυχανάλυσης.

Στις «Ιστορίες αγάπης», η καταξιωμένη συγγραφέας αναλύει τη συμβολή των διαφόρων ειδών αγάπης στη συγκρότηση της ιστορίας της υποκειμενικότητας: στο πλατωνικό κείμενο («Φαίδρος», «Συμπόσιο») η Κρίστεβα εντοπίζει την πρώτη δυναμική απολογία του δυτικού Ερωτα, ο οποίος αργότερα εσωτερικεύεται μέσω του νεοπλατωνικού στοχασμού χάρη στον μύθο του Νάρκισσου (Οβίδιος, «Μεταμορφώσεις»).

Ο χριστιανισμός αναπτύσσει με τα Ευαγγέλια την αγάπη του Πατέρα-Θεού, ενώ αργότερα, Φραγκισκανοί και Ιησουίτες επιβάλλουν τη μητρική αγάπη και την εικόνα της Παρθένου με το Παιδί. Με αυτό το υλικό θα λαξευτούν οι πιο δυνατοί ερωτικοί μύθοι σε κάθε έναν από τους οποίους η Κρίστεβα αφιερώνει ένα κεφάλαιο στο βιβλίο της: ο Τριστάνος και η Ιζόλδη, σύμβολα του απαγορευμένου ζευγαριού, ο Δον Ζουάν, ο άπιστος σαγηνευτής, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα, τα καταραμένα παιδιά της Βερόνας, αλλά και δοκίμια αφιερωμένα στον Μπωντλαίρ, τον Σταντάλ, τον Μπατάιγ κ. ά.

Πού βρίσκεται όμως ο σημερινός έρωτας; Εξασφαλίζει η αγάπη σήμερα την επιθυμητή αναλογία πάθους και γαλήνης, ναρκισσισμού και εξιδανίκευσης για να μπορέσει να διατηρηθεί; Η απάντηση που δίνει η Κρίστεβα είναι μάλλον αρνητική. Η ερωτική σχέση στηρίζεται στη ναρκισσιστική ικανοποίηση αφενός και στην εξιδανίκευση αφετέρου. Ωστόσο, από τη μια τα συχνά προβλήματα ταυτότητας και η αδυναμία πολλών ανθρώπων να βιώσουν τον εαυτό τους ως υποκείμενο, πόσω μάλλον να τον αγαπήσουν, και από την άλλη ο κλονισμός αξιών οφειλόμενος στην παγκοσμιοποίηση, αλλά και στην επιστήμη δεν αφήνουν περιθώρια στην ανάπτυξη ενός ερωτικού λόγου.

Ομως, η Κρίστεβα υπογραμμίζει τη σημασία της ψυχανάλυσης και ειδικότερα της μεταβιβαστικής σχέσης, διαδικασίας κατά την οποία ο αναλυτής, που εδώ ενσαρκώνει τη συμβολική μητρότητα, καλείται να μπει στη θέση του αναλυόμενου και να τον βοηθήσει, εξασφαλίζοντάς του, όπως και ο έρωτας, διάθεση για ανανέωση και επανεκκίνηση που είναι η βάση του αγαπητικού δεσμού και κατ’ επέκταση του κοινωνικού δεσμού.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή