Η ζωή του ήταν μυθιστορηματική. Είχε ταξίδια, περιπέτειες, πολέμους, πέντε γάμους, δύο κηδείες (χηρείες) και έργα σε διάφορες πόλεις του πλανήτη που θα μπορούσαν να γεμίσουν σελίδες επί σελίδων. Ενα από τα κεφάλαιά του, το τελευταίο, γράφτηκε στη Θεσσαλονίκη και ο επίλογός του στα συμμαχικά κοιμητήρια Ζέϊντενλικ όπου βρίσκεται ο τάφος του δίπλα σε χιλιάδες στρατιώτες της πατρίδας του.
Πρωταγωνιστής, ο Γάλλος στρατιωτικός μηχανικός Ζοζέφ Πλεμπέρ που πέρασε τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής του στη Θεσσαλονίκη, αφήνοντας διακριτά ίχνη σε μερικά από τα πιο γνωστά διατηρητέα κτίρια της μεσοπολεμικής πόλης. Οι απόγονοί του, διασκορπισμένοι για πολλά χρόνια, κατάφεραν να συναντηθούν και να ψάξουν τις ρίζες τους χάρη στο Διαδίκτυο και στην έρευνα της ζωής του.
Συνδετικός και καθοριστικός κρίκος ήταν η καθηγήτρια πολεοδομίας στο ΑΠΘ κ. Αλέκα Γερόλυμπου η οποία, μελετώντας τη γαλλική συνεισφορά στον εκσυγχρονισμό της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης -πέρα από τον Ερνέστ Εμπράρ- στάθηκε στη συμμετοχή του Πλεμπέρ στον μετασχηματισμό της ελληνικής πόλης.
Οι επαφές
«Ευχαριστώ goοgle», απάντησε από το Παρίσι στην «Κ» ένας από τους απογόνους του, ο 79χρονος Γκαετάν Πλεμπέρ -εγγονός του αδελφού του Ζοζέφ, Σαρλ- που του έδωσε τη δυνατότητα να «γνωρίσει» τον παππού του. «Το ενδιαφέρον μου για τη ζωή του» εξήγησε, «ξύπνησε ένα mail της Αλεξάνδρας Γερόλυμπου. Ηρθε σαν να έχει ρίξει μια μποτίλια στον ωκεανό. Το μήνυμά της έγραφε: «μήπως κατά τύχη είστε συγγενής του Πλεμπέρ που ζούσε στη Θεσσαλονίκη;». Μ’ έπιασε η περιέργεια. Γνώριζα ελάχιστα για τη ζωή του μέσα από τις διηγήσεις, τις φωτογραφίες και την αλληλογραφία. Οταν γεννήθηκα (1933) στην Αλγερία εκείνος ήταν ήδη στη Θεσσαλονίκη. Ο πατέρας μου τον αγαπούσε πολύ και η μητέρα μου τον αποκαλούσε «κυανοπώγωνα». Ζήτησα λοιπόν από την Αλεξάνδρα τα στοιχεία κι έτσι ξαφνικά η παρουσία του άρχισε να αποκτά για μας μεγάλη σημασία. Ο Ζοζέφ έγινε ένα είδος οικογενειακού ήρωα για όλα τα ξαδέλφια με τους οποίους συνδεθήκαμε μέσω Διαδικτύου. Χάρη σ’ αυτό η οικογένειά μου μεγαλώνει διαρκώς, καθώς ανακαλύπτουμε νέα μέλη που μου δίνουν τη δυνατότητα να συμπληρώσω τη βιογραφία του καθώς και του παππού μου Σαρλ. Για άλλη μια φορά «ευχαριστώ google!»».
Από μια φωτογραφία
Το νήμα της έρευνας από την Ελληνίδα καθηγήτρια σε γαλλικά και ελληνικά αρχεία άρχισε να ξετυλίγει η γνωστή φωτογραφία της Διεθνούς Επιτροπής Σχεδίου για τον ανασχεδιασμό της κατεστραμμένης Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917. Στη φωτογραφία, ο Ζοζέφ Πλεμπέρ, ως μέλος της Επιτροπής, ποζάρει ανάμεσα στον επικεφαλής μηχανικό Ερνέστ Εμπράρ και τον υπουργό συγκοινωνιών Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Ηρθε στη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του 1915 δύο μήνες πριν από την απόβαση της Στρατιάς της Ανατολής αλλά παρέμεινε για πάντα αφήνοντας πίσω του δύο παιδιά και μια τέταρτη σύζυγο στη Σενεγάλη.
Συνδέθηκε με μια «όμορφη Θεσσαλονικιά» όπως έγραφε στην οικογένειά του, και ξεκίνησε μια νέα καριέρα αρχιτέκτονα-μηχανικού σε ηλικία 52 ετών. «Κοσμοπολίτης κατασκευαστής και ταξιδευτής», όπως τον περιγράφει η κ. Γερόλυμπου, «αποικιοκράτης αλλά και πολίτης του κόσμου», «καινοτόμος αλλά και συμβατικός», μια «τυχοδιωκτική αλλά και ρομαντική μορφή» ο Γάλλος μηχανικός πριν καταλήξει στη Θεσσαλονίκη είχε μια πολυτάραχη ζωή.
Από το Μορλαί της Βρετάνης όπου γεννήθηκε το 1866 βρέθηκε με τον αποικιακό στρατό στο Τονκίνο (βόρειο Βιετνάμ), ύστερα στο νότιο Βιετνάμ, όπου εκπαιδεύτηκε σε μεγάλα έργα και, με τη θέση του διευθυντή-υπεύθυνου τεχνικών έργων, συνέχισε την περιπλάνησή του στον κόσμο. Μαδαγασκάρη, Κοχινκίνα (Νότιο Βιετνάμ), Σουδάν, Σενεγάλη, Ιαπωνία, Μπουένος Αϊρες. Ενδιάμεσα επέστρεφε στη Βρέστη και οι διαδοχικοί του γάμοι σημάδευαν προσωρινές φάσεις της καριέρας του. Το 1910 συνταξιοδοτήθηκε από τον στρατό, εργάστηκε ως μηχανικός κατασκευών στην Λατινική Αμερική (πιθανώς και στην Ιαπωνία), ενώ με την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου κατατάχθηκε και πάλι στον στρατό όπου ασχολήθηκε με έργα που αφορούν την οχύρωση του Παρισιού.
«Ψάχνοντας μου ήρθε η ιδέα να γράψω μια οικογενειακή αφήγηση για να μεταδώσω πώς οι προγονοί μου έζησαν στις μακρινές αποικίες», εξηγεί 79χρονος εγγονός του Γκαετάν, συνταξιούχος φυσικός που εργάστηκε σε ερευνητικά κέντρα της Γκρενόμπλ. «Το θέμα αυτό ξεπερνάει την ιστορία του Ζοζέφ και επιτρέπει να δούμε ξανά το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο τα δύο αδέλφια, αναπτύσσοντας στρατιωτικές καριέρες τη στιγμή της επέκτασης της αποικιακής αυτοκρατορίας, απέκτησαν μια ειδικότητα αντίστοιχη αυτής ενός διπλωματούχου αρχιτέκτονα. Κάτι που τους επέτρεψε, μετά το τέλος της στρατιωτικής τους καριέρας, να εργαστούν ως αρχιτέκτονες. Ο Σαρλ στη Βαν της Γαλλίας και ο Ζοζέφ στη Θεσσαλονίκη».
Πολύπλευρη δράση
Η δράση του στη Θεσσαλονίκη είναι πολύπλευρη. Από τη συμμετοχή του στην εκπόνηση του νέου σχεδίου της πόλης συνδέθηκε ποικιλοτρόπως με τον κόσμο της πόλης, εξηγεί η κ. Γερόλυμπου. Αρχικά διαπραγματεύθηκε εκ μέρους της γαλλο-ελληνικής Εταιρείας με τον υπουργό Αλέξανδρο Παπαναστασίου την πώληση των νοσοκομειακών εγκαταστάσεων της Στρατιάς της Ανατολής στο Δημόσιο και τη μετατροπή τους σε καταυλισμό για τη στέγαση 1.000 Ρώσων προσφύγων και πυροπαθών. Συμμετείχε στην οργάνωση και σχεδιασμό των υποδομών (έργα οδοποιίας, υγιεινής, ύδρευσης, μεταφορά και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας, θέρμανση διά αεριόφωτος). Αγωνίστηκε, χωρίς τελικά να το καταφέρει, να κινητοποιήσει το ενδιαφέρον Γάλλων κεφαλαιούχων ώστε να ανοικοδομήσουν οργανωμένα τη Θεσσαλονίκη. Ασχολήθηκε και με το πρόβλημα της εγκατάστασης των προσφύγων της Μικράς Ασίας. Ενημέρωνε για τη χρήση του μπετόν, ενώ παράλληλα ετοίμαζε σχέδια για κατοικίες στο ανατολικό προάστιο της πόλης και διεκδίκησε παραγγελίες στο ιστορικό κέντρο όπου βρίσκονται και τα σημαντικότερα οικοδομήματα. Μεταξύ αυτών η επισκευή του κτιρίου της Οθωμανικής Τράπεζας, το ξενοδοχείο Μπενσουσάν, ένα καφεστιατόριο δίπλα στο Στάιν, και μερικά μεγάλα κτίρια όπως το γνωστό ως Πτι Παλαί, τα κτίρια Ασαέλ στην Εγνατία και Ισραέλ στην Αγίας Σοφίας. Ταυτόχρονα συμμετείχε στην επανίδρυση του συλλόγου μηχανικών και αρχιτεκτόνων το 1920-21 και οργάνωνε τους Γάλλους της Θεσσαλονίκης.
«Ηταν πια έτοιμος να αναμετρηθεί ως αρχιτέκτων μηχανικός με άλλους συναδέλφους του ισχυρότατους επαγγελματίες (Μαξ Ρούμπενς, Φ. και Ξ. Παιονίδη, Γ Μανούσο, τους Ιταλούς Αριγκόνι, Ποζέλι και Τζενάρι)».
Η ευκαιρία τού δόθηκε το 1924 όταν πουλήθηκαν τα ακριβότερα οικόπεδα της Θεσσαλονίκης πάνω στον παλιό σκεπαστό δρόμο της αγοράς, την εμπορική οδό Βενιζέλου. Εκεί ο Πλεμπέρ έκτισε μερικά από τα πιο εντυπωσιακά κτίρια με τη συνεργασία του μηχανικού Ελί Χασίδ Φερνάντες. Γραφεία, εμπορικές στοές (στοά Σαούλ), μεγάλα καταστήματα (Καραδήμος και Σταμούλης), κτίρια ανύπαρκτα πριν από το 1917 καθώς τα γραφεία μέχρι τότε στεγάζονταν σε χάνια. «Εισήγαγε νέες αρχιτεκτονικές τυπολογίες, συμβάλλοντας στις νέες συνθήκες του κατοικείν, της εργασίας, της κατανάλωσης, της αναψυχής, του τουρισμού που απαιτούσαν νέα κτίσματα και νέους χώρους. Τα σχέδιά του για την κατοικία στο κέντρο της πόλης διακρίνονται για τη φροντίδα του στην οργάνωση του μικρού διαμερίσματος».
Τα σχέδια για τον Χορτιάτη
Μετά το 1920 μελέτησε θέματα προστασίας των κτιρίων από σεισμούς και αεροπορικούς βομβαρδισμούς, ενδιαφέρθηκε για το θέρετρο του Χορτιάτη σχεδιάζοντας μια Κηπούπολη, «πώς ο Χορτιάτης μας μπορεί να γίνει παράδεισος διά τον λαόν», με ευρύχωρους δρόμους και ξενοδοχειακές μονάδες αξιοποιώντας φυσική του ομορφιά. Εγινε μάλιστα κάτοικός του. Το σπίτι του όμως καταστράφηκε στο ολοκαύτωμα του Χορτιάτη από τους Γερμανούς τον Σεπτέμβριο του ’44. Εκείνος γλίτωσε καταφεύγοντας στη Θεσσαλονίκη όπου έμεινε ώς το τέλος της ζωής του 1947.
Επί 65 χρόνια βρίσκεται ο τάφος του στα συμμαχικά νεκροταφεία του Ζέιντενλικ. Η διοίκηση ωστόσο του νεκροταφείου, όπως αναφέρει η κ. Γερόλυμπου σχεδιάζει την εκταφή του. Οικογενειακές δεσμεύσεις δεν επιτρέπουν στον εγγονό να επισκεφτεί τον τάφο του παππού, ωστόσο ο Γκαετάν Πλεμπέρ, όπως ανέφερε στην «Κ», βρίσκεται σε επικοινωνία με την καθολική εκκλησία της Θεσσαλονίκης, για τη διατήρησή του. «Θεωρούμε ότι θα ήταν ενδιαφέρον ο τάφος του να παραμείνει με την κοινή φροντίδα του γαλλικού προξενείου και των ελληνικών αρχών», επισημαίνει η κ. Γερόλυμπου, σε ένδειξη τιμής για την παρουσία ενός Γάλλου στην πόλη μας ακριβώς την εποχή κατά την οποία έχανε την πολυπολιτισμικότητα της, ενός καινοτόμου μηχανικού που έβαλε το λιθαράκι του να ξαναγεννηθεί η Θεσσαλονίκη μέσα από τις στάχτες της.