«Στην Ελλάδα της κρίσης έχουν εμφανιστεί οι πλέον ακραίες θέσεις και απόψεις. Ενα τοξικό νέφος συνωμοσιολογίας και ανορθολογισμού έχει επικαθήσει στο κοινωνικό σώμα προκαλώντας καρκινικές μεταλλάξεις. Ανυπόστατοι μύθοι, απλουστευτικά στερεότυπα, στρεβλές ιδεολογίες, απλοϊκές ιδεοληψίες, τερατώδη ιδεολογήματα δηλητηριάζουν τον δημόσιο λόγο». Ηδη από το εισαγωγικό του σημείωμα, ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος θέτει το γενικό πλαίσιο του προβληματισμού του στο «Μύθοι και Στερεότυπα της Ελληνικής Κρίσης» (Επίκεντρο). Το βιβλίο του Π. Παπασαραντόπουλου κυκλοφόρησε πρόσφατα και είναι ένα από τα πολλά που έχουν ως θέμα τους την κρίση σε όλες της τις εκφάνσεις, όχι μόνον την οικονομική. Σταχυολογούμε ενδεικτικά μέσα από αυτή την πληθώρα των σχετικών τίτλων και χωρίς καμία φιλοδοξία να εξαντλήσουμε το θέμα, αλλά να αναδείξουμε κάποιους προβληματισμούς.
Χρονικά
Ο Π. Παπασαραντόπουλος επιχειρεί μια ανάλυση που κινείται στη σφαίρα του ανθρωπολογικού και του πολιτισμικού. Δεν λείπουν όμως και τα καθαρά χρονικά, τα αφηγήματα γύρω από το πώς η Ελλάδα βρέθηκε μέσα στη δίνη της κρίσης:
«Το άγνωστο παρασκήνιο της προσφυγής στο ΔΝΤ» (Λιβάνης): ο Παναγιώτης Ρουμελιώτης αποπειράται μια καταγραφή των γεγονότων που οδήγησαν τη χώρα στο Μνημόνιο. Προσωπική μαρτυρία, καθώς ο συγγραφέας εργαζόταν στο ΔΝΤ κατά την κρίσιμη περίοδο από τον Μάρτιο του 2010 έως τον Δεκέμβριο του 2011.
«Ο ψυχρός εμφύλιος» (Πατάκης): ο δημοσιογράφος Γιάννης Πρετεντέρης επιχειρεί μια αφήγηση, που ξεκινά το 2009 για να ολοκληρωθεί στη διπλή εκλογική αναμέτρηση του 2012, στα γεγονότα όπως τα παρατήρησε και τα κατανόησε ο ίδιος, τονίζοντας ότι «δεν πιστεύω ότι ο δημοσιογράφος γράφει την αλήθεια. Ο δημοσιογράφος γράφει απλώς αυτά που ξέρει». Σε αυτές τις σελίδες, λοιπόν, μιλά για έναν εμφύλιο πόλεμο χωρίς όμως όπλα και συγκρούσεις αλλά με φανατισμό και έντονο το στοιχείο του διχασμού.
«Το ημερολόγιο της κρίσης, Νέα Υόρκη Σεπτέμβριος 2008 – Αθήνα Οκτώβριος 2011» (Μεταίχμιο): ο Παύλος Τσίμας καλύπτει και αυτός την κρίσιμη περίοδο της «καταβύθισης», εποπτεύοντας όμως ένα ευρύτερο, διεθνές πεδίο, ξεκινώντας από την κατάρρευση της Lehman Βrothers.
«Από την κλεπτοκρατία στη χρεοκοπία» (Πατάκης): ο δημοσιογράφος Σταύρος Λυγερός συνδυάζει το χρονικό με την πολιτικοκοινωνική ανάλυση ολόκληρης της Μεταπολίτευσης.
«Εκατό κομμάτια της κρίσης» (Παπαζήσης): ο Ναπολέων Μαραβέγιας συγκεντρώνει περί τα εκατό άρθρα που είχε δημοσιεύσει σε εφημερίδες και περιοδικά την ίδια περίοδο, ξαναθυμίζοντάς μας τα highlights της κρίσης και αναλύοντας πολλά από τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αναδύθηκαν.
Μελέτες
Αφήνοντας τα χρονικά και τις δημοσιογραφικές αφηγήσεις, περνάμε σε κείμενα με αμιγώς αναλυτικό χαρακτήρα. Ο δημοσιογράφος της «Κ» Πέτρος Παπακωνσταντίνου με το πολύ πρόσφατο «Η κρίση, η Αριστερά, η εξουσία» (Λιβάνης) αναρωτιέται αν μπορεί η Αριστερά να βγάλει την Ελλάδα από την περιδίνηση της κρίσης, προτείνοντας την οικοδόμηση ενός ενιαίου μετώπου της εργασίας, με την καθοριστική συμβολή όλων των μαχόμενων δυνάμεων της Αριστεράς.
Κατά τα άλλα:
«Λαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και κρίση» (Νεφέλη): οι πολιτικοί επιστήμονες Νικόλας Σεβαστάκης και Γιάννης Σταυρακάκης εστιάζουν στη συγκρότηση του σημερινού αντιλαϊκιστικού λόγου όπως προέκυψε μετά την κρίση αλλά και πριν από αυτή, ανατέμνοντας παράλληλα τη διαμάχη λαϊκισμού-αντιλαϊκισμού ως μια «αξονική διαιρετική τομή της ελληνικής δημόσιας σφαίρας».
«Ελλάδα της λήθης και της αλήθειας» (Θεμέλιο): ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσουκαλάς δίνει μια ιστορική διάσταση στην τρέχουσα κρίση, υπογραμμίζοντας την ίδια στιγμή ότι αν μπορεί να προκύψουν λύσεις, αυτό θα είναι μόνο ως «αποτέλεσμα ριζικών πολιτικών ανατροπών».
«Ο εκτροχιασμός» (Πόλις): ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης έχει πάρει συχνά δημόσια θέση πάνω στα αίτια της κρίσης. Στον ανά χείρας τόμο επιχειρεί να δείξει ότι οι ρίζες της βρίσκονται στη δομή του πολιτικοκοινωνικού συστήματος και στην υστέρηση της χώρας, ωστόσο αποπειράται και κάποιες προτάσεις για την υπέρβαση.
«Η καταστροφή ως ευκαιρία» (Ιανός): ο καθηγητής (και τακτικός αρθρογράφος της «Κ») Χρήστος Γιανναράς αναλύει από τη δική του σκοπιά τα αίτια της κρίσης, προσεγγίζοντάς την όμως ως μια ευκαιρία ώστε ο ελληνικός πολιτισμός συνολικά να αναγεννηθεί μέσα από τις «ελληνικές ανάγκες», όπως λέει: Γλώσσα, ιστορική συνείδηση, κατά κεφαλήν καλλιέργεια, δημιουργική φαντασία, σέβας του ιερού.
«Η ανάρμοστη σχέση Ελλάδας-Ευρώπης» (Λιβάνης): ο καθηγητής Κώστας Βεργόπουλος προσεγγίζει το σημερινό ελληνικό μα και ευρωπαϊκό ναυάγιο με αναγωγές στην Ιστορία, στη γεωπολιτική, την ανθρωπολογία και τις πολιτισμικές σπουδές.
«Από την ένταξη στην κρίση» (Παπαζήσης): συλλογικό έργο μέσα από το οποίο ο επιμελητής Σωτήρης Ντάλης συγκεντρώνει κείμενα μιας πλειάδας προσωπικοτήτων (Μπ. Ομπάμα, Γ. Στουρνάρα, Βαν Ρομπέι, Γ. Χάμπερμας, Ολι Ρεν κ.ά.), βασικός άξονας των οποίων είναι η πορεία της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση από το 1981 έως το 2011.
«Η επιστροφή της πολιτικής. Χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός και «νέα» παγκοσμιοποίηση» (Ποταμός): οι Ηλίας Κατσούλης-Τίνα Πλυτά αναδεικνύουν την ύψιστη σημασία της πολιτικής στα πράγματα και ότι η οικονομική παγκοσμιοποίηση έχει ανάγκη την πολιτική της συμπλήρωση και υποστήριξη.
Ξένα έργα
Στη «Μεγάλη κομπίνα» (μτφρ. Γ. Μπαρουξής, Ψυχογιός), ο Τσαρλς Φέργκισον καυτηριάζει την κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού τομέα στις ΗΠΑ και το πώς θα αναγεννηθεί το «αμερικανικό όνειρο». Το βιβλίο είναι βασισμένο στο ντοκιμαντέρ «Inside Job» του ιδίου, το οποίο είχε τιμηθεί με Οσκαρ το 2011.
Στο «Τι γίνεται αν η Ευρώπη διαλυθεί» (μτφρ. Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά, Μεταίχμιο), ο σπουδαίος Ολλανδός δοκιμιογράφος Χέιρτ Μακ θέτει επί τάπητος το σύγχρονο ευρωπαϊκό πρόβλημα και το κατά πόσο μπορεί να επιζήσει η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης.
Ο νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτζ στο «Τίμημα της ανισότητας» (μτφρ. Ν. Ρούσσος, Παπαδόπουλος) θέτει υπό συζήτηση τη γιγάντωση της ανισότητας των εισοδημάτων στον δυτικό κόσμο, ενώ στο «Τα δεινά που μαστίζουν τη χώρα» (μτφρ. Κ. Κουρεμένος, Αλεξάνδρεια) ο πρόωρα χαμένος Τόνι Τζαντ υποστηρίζει ότι αντί να τρέφουμε τυφλή εμπιστοσύνη στην αγορά, πρέπει να στραφούμε στο πρόσφατο παρελθόν μας και να αξιολογήσουμε την [κοινωνική] δικαιοσύνη πάνω από τη σκέτη αποδοτικότητα. Τέλος, μια σημαντική μονογραφία συνιστά το «Keynes: Επιστροφή στη διδασκαλία του» (μτφρ. Χρ. Μεντζαλίρα, Κριτική) του Ρόμπερτ Σκιντέλσκι: ο πολυσυζητημένος οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς και οι θεωρίες του προτείνονται ως αντιστάθμισμα στις οικονομικές πολιτικές που ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια.
Διάφορα
Κλείνοντας, μια σύντομη αναφορά σε τρία βιβλία γύρω από την κρίση, που όμως δεν έχουν να κάνουν ούτε με την πολιτική ούτε με την οικονομία. Τα δύο πρώτα ανήκουν στη σφαίρα της ψυχικής υγείας. «Υπάρχει χαρά μέσα στην κρίση;» (Μίνωας) είναι ο τίτλος του πρώτου, το οποίο υπογράφει ο ψυχοθεραπευτής Παύλος Ιωαννίδης. Βασισμένο σε μαρτυρίες, το βιβλίο εστιάζει στις ψυχολογικές συνέπειες που μπορεί να έχει η κρίση. Ανάλογα, το «Μιλώ για την κρίση με το παιδί» (Μεταίχμιο) του ψυχίατρου-ψυχαναλυτή Νίκου Σιδέρη θέτει στο μικροσκόπιο το πώς μπορεί να κατανοεί και να βιώνει ένα παιδί τα όσα συμβαίνουν και το πώς μπορούν οι ενήλικοι να μιλήσουν για αυτά στα παιδιά.
Τέλος, στο «Αποτύπωμα της κρίσης» (Μεταίχμιο), δεκαεπτά Ελληνες πεζογράφοι γράφουν από ένα διήγημα εμπνευσμένο από την κρίση. Από μια άλλη σκοπιά ιδωμένο το ζόρι των ημερών που ζούμε, από τους Κ. Ακρίβο, Χρ. Αστερίου, Ελ. Γιαννακάκη, Β. Γκουρογιάννη, Θ. Γρηγοριάδη, Σωτ. Δημητρίου, Τ. Καλούτσα, Κ. Κατσουλάρη, Λ. Κιτσοπούλου, Ν. Κουνενή, Μ. Μοδινό, Χρ. Οικονόμου, Ν. Παναγιωτόπουλο, Κ. Παπαδάκη, Ε. Σωτηροπούλου, Σ. Τριανταφύλλου και Χρ. Χρυσόπουλο. Την επιμέλεια της έκδοσης υπογράφουν οι Ελένη Μπούρα και Μικέλα Χαρτουλάρη.