Βρισκόμαστε σε μια μεταιχμιακή εποχή: το παλιό ψυχορραγεί, τα σύμβολά του καταρρέουν, αλλά το καινούργιο διστάζει ακόμη να αναδυθεί· κι εκεί, στον μυχό της κοινωνικής αλλαγής, τα πάντα μοιάζει για λίγο να ακινητούν. Οι δυνάμεις του μέλλοντος δρουν, ασφαλώς, αν και υπόγεια, και εκείνοι που θα επικυρώσουν τη ζωή σε βάρος του θανάτου είναι όσοι αφουγκράζονται την υπόκωφη βοή «των επερχόμενων γεγονότων».
Ο μηχανικός Ζαν-Μπατίστ Μπαράτ, κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος του Αντριου Μίλερ, είναι ένας απ’ αυτούς: τέσσερα μόλις χρόνια πριν ξεσπάσει η Γαλλική Επανάσταση, αναλαμβάνει να ανασκάψει εκ θεμελίων το Κοιμητήριο των Αθώων Νηπίων στην καρδιά του Παρισιού, να μεταφέρει αλλού τα οστά και να αποδώσει στην πόλη την τεράστια έκταση – αποκαθαρμένη. Είναι ένας πιστός του Λόγου ο Μπαράτ, ενσάρκωση του προτύπου του νέου ανθρώπου: διαβάζει Μπιφόν, θαυμάζει τον Βολταίρο, ενδιαφέρεται για τις ιδέες του Λα Μετρί και ονειρεύεται την ουτοπία. Ομως το έργο που αναλαμβάνει δεν είναι εύκολο: μέσα σε ένα περιβάλλον μιασμένο από την αποφορά της σήψης και πνιγηρό από τη νοσηρότητα των ανθρώπινων σχέσεων, καλείται να ξεθεμελιώσει το μολυσματικό παρελθόν, να εξαγνίσει τον τόπο, να τον απαλλάξει, με δυο λόγια, από το βάρος της ίδιας του της ιστορίας.
Ετσι, το Κοιμητήριο των Αθώων Νηπίων γίνεται για τον συγγραφέα ο συμβολικός χώρος όπου διαδραματίζεται η αρχέγονη σύγκρουση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι, ανάμεσα στον αναδυόμενο Λόγο και τις απαρχαιωμένες δομές της σκέψης. Post tenebras lux – Μετά τα ερέβη, το φως: το σύνθημα των καλβινιστών υλοποιείται από τον Μπαράτ στην τελευταία πράξη του βιβλίου, όταν έρχεται η σειρά της κατασκότεινης εκκλησίας του νεκροταφείου να γκρεμιστεί, για να κυριαρχήσει ανάμεσα στα σαραβαλιασμένα κλίτη της το φως, κάνοντας τα πρόσωπα να «ανοίξουν σαν λουλούδια».
«Καταστρέφω μια εκκλησία» γράφει στην προτεστάντισσα μητέρα του ο Μπαράτ. Καταστρέφω, με άλλα λόγια, έναν τόπο λατρείας που εξέπεσε, όπως και ο καθολικισμός έχει εκπέσει εξαιτίας της ύποπτης σύνδεσης του παπισμού με την κοσμική εξουσία. Η εγκοσμιότητα που ευαγγελίζεται μ’ αυτήν τη συμβολική χειρονομία ο Μπαράτ συμφιλιώνει την ελευθερία του ενός με την ισότητα και την αδελφοσύνη όλων και με τη μέριμνα για το γενικό συμφέρον.
Ο γυμνός, τρελός παπάς που ανασύρεται την τελευταία στιγμή από την εκκλησία, λίγο πριν το οικοδόμημα παραδοθεί οριστικά στις φλόγες, δεν είναι παρά μια «σκουληκαντέρα που ουρλιάζει». Ο αντικληρικαλισμός του Διαφωτισμού κορυφώνεται σε έναν γκροτέσκο σπασμό, ενώ η επικείμενη επανάσταση μετεωρίζεται πάνω από το Παρίσι, σαν τη λεπίδα της γκιλοτίνας που σε λίγο θα στηθεί στη μεγαλύτερη πλατεία της πόλης.
Οι «Αγνοί» του Αντριου Μίλερ αναδεικνύουν έναν μάστορα του ύφους, που βραβεύτηκε με το εγκυρότατο Costa το 2011 για την ολοζώντανη γραφή του, θαυμάσια μεταφερμένη στη γλώσσα μας από τον Θωμά Σκάσση. Είναι βεβαίως ιστορικό μυθιστόρημα, παράλληλα όμως είναι και μυθιστόρημα ιδεών, που παρακολουθεί διακριτικά το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού, την επιστημονική και ηθική αρχιτεκτονική της γνώσης· μυθιστόρημα μαθητείας, αφού ο Μπαράτ, αποκολλώμενος από την τάξη του και διεκδικώντας την ατομικότητά του, βαδίζει, αυτοαμφισβητούμενος αδιάκοπα, στο δύσκολο μονοπάτι του αυτοπροσδιορισμού· ποιητική, φορές σχεδόν ονειρική αποτύπωση αυτής της διαδρομής, που διαστίζεται από τον έρωτα, τη φιλία, την απώλεια και το πένθος.
Στο τέλος, μέσα από το ανασκαμμένο χώμα ξεμυτίζει νέο χορτάρι, ένα παιδί περιμένει να γεννηθεί, οι ανώνυμοι ανθρακωρύχοι, που δούλεψαν σαν σκαφτιάδες επί ένα χρόνο πλάι στον μηχανικό, αποκτούν επιτέλους πρόσωπο και ο υπηρέτης της αυλής Μπαράτ μεταμορφώνεται σε αυτεξούσιο άνθρωπο της δράσης. Η πρόοδος έχει κόστος, όμως η πλάστιγγα γέρνει πάντα προς το μέρος της.