Αν δεν συνέβαινε ο μεγάλος σεισμός στην Αϊτή, θα είχε δοθεί στο Πορτ-ο-Πρενς, στα τέλη του Γενάρη, η παράσταση ενός θεατρικού έργου με τίτλο «Η παγίδα». Αν δεν συνέβαινε ο σεισμός, το έργο αυτό μάλλον θα περνούσε απαρατήρητο στη χώρα μας. Να όμως που μια ξαφνική τραγωδία φέρνει τα πάνω κάτω, όχι μόνο στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά και στην ίδια την τέχνη, δίνοντας νέο νόημα στα παλιά λόγια, στις παλιές προθέσεις και μορφές.
Συγγραφέας του έργου είναι ο 73χρονος Φρανκετιέν, ζωγράφος, ηθοποιός, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, «εμβληματική μορφή του αϊτινού πολιτισμού», όπως λένε. Η «Παγίδα» γράφτηκε τον Νοέμβριο του 2009 και, όταν έγινε ο μεγάλος σεισμός, ο συγγραφέας βρισκόταν στο σπίτι του και έκανε διορθώσεις στο κείμενό του. Οι τοίχοι ράγισαν, η βιβλιοθήκη κατέρρευσε, το έργο και ο συγγραφέας διασώθηκαν. Το εφιαλτικό τοπίο που περιγράφουν -παραληρώντας, μονολογώντας, θρηνώντας- ο Α και ο Β, τα δύο πρόσωπα του έργου, προέκυψε μετά μια οικολογική και όχι από μια φυσική καταστροφή. Αν όμως στη θέση της λέξης «πλανήτης», βάλει κανείς τη λέξη «Αϊτή», ο αναγνώστης της «Παγίδας» νομίζει ότι το έργο γράφτηκε μετά το σεισμό – τουλάχιστον αυτή την εντύπωση δίνουν κάποια αποσπάσματα που δημοσιεύτηκαν στον γαλλικό Τύπο:
Β: Τα πράγματα και τα σώματα είναι σκιές. Πλάνες αντανακλάσεις. Αλλόκοτο σινεμά μέσα σε μια σκοτεινή σπηλιά. (…)
Β: Πέρα από τη σιωπή και τη βουβή απόσταση.
Α: Μέχρι τα σύνορα του ονείρου.
Β: Το όνειρο έγινε ψέμα. (Le songe devenu mensonge.)
Πιο κάτω, ο Α και ο Β μιλούν για κορμιά «σκοτωμένα, παραμορφωμένα, κοπανισμένα, βασανισμένα, διαμελισμένα, σφυροκοπημένα…».
Η Αϊτή δεν είναι μόνο η χώρα των ορφανών, αλλά και των αναπήρων, καθώς οι γιατροί στα πρόχειρα χειρουργεία δεν είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν στους τραυματίες (ή μάλλον σε πολλούς τραυματίες) άλλη φροντίδα πέρα από τον ακρωτηριασμό. Ετσι, τα λόγια του Φρανκετιέν αποκτούν προφητική διάσταση, ενώ το οικουμενικό που εξέφραζαν γίνεται τοπικό αλλά και ξανά παγκόσμιο.
Με λιγοστές εξαιρέσεις, ο πολιτισμός είναι εξόριστος από την ιδιωτική τηλεόραση. Ωστόσο, πολλοί Ελληνες έμαθαν για τον Φρανκετιέν χάρη στον «Ξάδελφο Ζακά», ένα ντοκιμαντέρ της «Εμπόλεμης ζώνης» (Mega) που είχε γυριστεί στην Αϊτή το 2008, στο κορύφωμα της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης. Ο Φρανκετιέν είχε μιλήσει τότε στον Σωτήρη Δανέζη για τη Σιτέ Σολέιγ, μια εκτεταμένη και πάμπτωχη παραγκούπολη της πρωτεύουσας, λέγοντας ότι εδώ, στην «Πολιτεία του Ηλιου», ο ήλιος δεν ανατέλλει ποτέ και ότι το σκοτάδι βασιλεύει μέρα – νύχτα.
Ενας καλλιτέχνης μάς βοηθάει να μην ξεχνάμε την Αϊτή. Ομως, κι ένα πολιτικό ντοκιμαντέρ, με έμμεσο τρόπο, μάς υπενθυμίζει ότι η τέχνη μπορεί να υπερβαίνει τα σύνορα του χώρου και του χρόνου.