Κάθε τέτοια εποχή η ίδια πίκρα για όσους έχουν μικρασιατική ρίζα. Τέλος Αυγούστου, αρχές Σεπτεμβρίου -είτε με το παλιό, είτε με το νέο ημερολόγιο, διαφορά 13 ημερών- ξαναζούν τα παιδιά των «λησμονημένων πατρίδων» τις εικόνες της Καταστροφής που στοιχειώνουν για πάντα τη μνήμη. Επιστρέφουν, νοερά, πίσω, στην Προκυμαία του ξεριζωμού, όπου μαρτύρησαν χιλιάδες Ελληνες της Σμύρνης, με πρωτομάρτυρα τον Αγιο Εθνομάρτυρα Χρυσόστομο, Μητροπολίτη Σμύρνης που παραδόθηκε, προσευχόμενος, στα χέρια του αγριεμένου όχλου. O υπόλοιπος επιζών ελληνισμός της Σμύρνης καταδικάσθηκε σε αιώνια προσφυγιά, συνυφασμένη με τον πόνο και τον καημό του βίαιου εκπατρισμού. Μέσα στη φωτιά και στον καπνό που είχε αναγκάσει τους Ελληνες της Σμύρνης να καταφύγουν στη στενή παραλιακή λουρίδα – τόπο του μαρτυρίου, δίπλα στη θάλασσα, με τα συμμαχικά πλοία να παρακολουθούν το δράμα, σιγοπίνοντας το βραδινό ποτό τους, η γιαγιά Αθανασία είπε στους γιους της και στην κόρη της: «Κουράγιο παιδιά! Κάθε χρόνο τον Σεπτέμβρη μετακομίζουμε σε νέο σπίτι. Φέτος πάμε σε νέα πατρίδα. Με ό,τι μπορούμε να κρατήσουμε στα χέρια μας, και στον νου μας, από δω κι εμπρός». Ετσι κι έγινε. Το εξιστορεί στην τριλογία των βιβλίων του ο Γ. Θ. K., (εκδόσεις Ωκεανίδα) που ήταν ο μικρότερος από τους πέντε γιους – ο μεγαλύτερος Δημήτρης πολεμούσε και ήταν αγνοούμενος, πέθανε από δάγκειο στο Χατζηκυριάκειο, τότε στρατιωτικό νοσοκομείο, στον Πειραιά. «Στις 28 Αυγούστου, με την παλιά ημερομηνία, αν δεν κάνω λάθος, βρισκόμουνα με μια φωτογραφική μηχανή στη σκάλα του σιδηροδρόμου της Πούντας και έπαιρνα φωτογραφίες με θλιμμένη καρδιά, βλέποντας τους ρακένδυτους και σε κακή κατάσταση Ελληνες στρατιώτες να προσπαθούν με κάθε τρόπο να μπουν στα πλοία για να φύγουν από τη Μικρά Ασία. Ξαφνικά, ακούσαμε φωνές απελπισίας: «Ερχονται οι Τούρκοι! Ερχονται οι Τσέτες!». Και πράγματι σε λίγο πέρασε από μπροστά μας ένα οικτρό στη θέα απόσπασμα από Τούρκους καβαλάρηδες. Ηταν πάνω σε άλογα χωρίς σέλες, με ένα σακί, κρατώντας αντί χαλινάρια, σχοινί για τα άλογά τους και κράδαιναν τα σπαθιά. Αυτή ήταν η πρώτη ομάδα Τούρκων που μπήκαν στη Σμύρνη. Ηρχοντο από τη διεύθυνση του Χαλκά Μπουνάλ. Από μέσα από την Ανατολή. Ετρεξα κι εγώ μέσα από τα στενά για να πω στη μάνα μου, ότι έληξε η ευτυχία μας». Αυτά από τον Γ. Θ. Κατραμόπουλο, ήταν τότε 17 χρόνων, τελειόφοιτος του Αρμοστειακού και θα ‘ρχόταν στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας να σπουδάσει Νομικά. Στα 90 του χρόνια, με σβησμένο το φως των ματιών του, αλλά όχι της μνήμης του «έγραψε» μιλώντας στο μαγνητόφωνο τη δική του μαρτυρία, όπως του ζητούσαν τα παιδιά και τα εγγόνια του. Ηταν το πρώτο βιβλίο «Πώς να σε ξεχάσω Σμύρνη αγαπημένη», το ερωτικό του γράμμα στη Σμύρνη, τη χαμένη, αξέχαστη αγαπημένη…
Θρήνος για τη Σμύρνη…
Ας δούμε όμως τι έγραψε ο έγκριτος δημοσιογράφος της Σμύρνης αείμνηστος Παντελής Καψής στην «Πατρίδα», στην Αθήνα πια, στις 3 Σεπτεμβρίου. Μας το μεταφέρει στο αξιόλογο ιστορικό βιβλίο του «Μικρά Ασία», ο απελευθερωτικός αγώνας (1919 – 1922) ο Κώστας Χατζηαντωνίου συγγραφέας – ερευνητής, νέας γενιάς και μέλος της Ενώσεως Σμυρναίων. O Παντελής Καψής είναι ο πατέρας του δημοσιογράφου, τ. υπουργού κ. Γιάννη Καψή και παππούς του σημερινού υφυπουργού Επικρατείας κ. Παντελή Καψή. «H Σμύρνη ανήκει από της χθες εις την Ιστορίαν! H Σμύρνη, η ωραία Σμύρνη -γράφει- η ερατεινή νύμφη του Αιγαίου, η Σμύρνη η πάγκαλος με το Και της το γραφικόν, με τα Μπεζεστένια (στοές) τα μυστικοπαθή, με τους μαχαλάδες που βομβούσαν από ζωήν, με τα προάστειά της τα δροσόλουστα και μαγευτικά, δεν υπάρχει πλέον. H Σμύρνη εκάη ολόκληρος. Από την Αρμενιάν ώς την Πούνταν, από τον Αγιον Τρύφωνα ώς τα Ταμπάχανα, από την Αγίαν Αικατερίνην ώς την Προκυμαία δεν υπάρχει πλέον παρά μόνον στάχτη και χαλάσματα, ερείπια καπνίζοντα και σώματα απηνθρακωμένα»… Εικόνες, πολλές ανέκδοτες, πολύτιμες μαρτυρίες προσκόμισε με το ντοκιμαντέρ η Μαρία Ηλιού, σκηνοθέτις επίσης νέας γενιάς, κόρη του Σμυρνιού Ανδρέα Ηλιού. Πήραν θέση και στο βιβλίο της «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολιτικής πόλης 1900-1922», βασισμένο στην ομώνυμη ταινία της που είδαμε στα 90 χρόνια από την Καταστροφή της Σμύρνης και που στην Ελλάδα αλλά και στη Νέα Υόρκη όπου προεβλήθη, δημιούργησε «τσουνάμι» μνήμης!
Μετάγγιση μνήμης δεν χρειάζεται στους απογόνους των πρώτων προσφύγων που τώρα έχουν φθάσει την πέμπτη γενιά! Οπως έχουμε ήδη γράψει για τις «αποσκευές της μνήμης» οι πρόσφυγες έφυγαν από τη Φωτιά με τα ρούχα που φορούσαν, με το βαφτιστικό τους χαρτί, με το απολυτήριό τους, με ένα εικόνισμα, με φωτογραφίες στην τσέπη τους και στην ψυχή τους. Οι ίδιοι, δεν είναι μόνον ότι μετέφεραν τον πολιτισμό, τα έθιμα, την παραδοσιακή μαγειρική, τη μουσική, τα τραγούδια, την έφεση στα γράμματα, την αγάπη στην εργασία και στην οικογένεια. Ηρθε η στιγμή που κατάλαβαν ότι, εκείνοι οι ίδιοι, είναι το κομμάτι της Σμύρνης που έμεινε ζωντανό. Οσο ζουν οι Μικρασιάτες, ζει και η πατρίδα Ιωνία. Και μετά από αυτούς, ζει στα παιδιά τους. H άσβηστη μνήμη δεν χρειάζεται μετάγγιση γιατί έχει περάσει, με το αίμα, στις φλέβες των παιδιών. Και αυτό συνεχίζεται και τώρα, Σεπτέμβρης 2013, 91 χρόνια μετά την Καταστροφή…