Πόσο αθώα είναι τα κοριτσάκια με τις κόκκινες μπούκλες; Πόσο ασφαλή τα τακτοποιημένα δωμάτια; H ζωγραφική της Μανταλίνας Ψωμά σε βάζει σε ένα «τριπάκι». Ακροβατείς μεταξύ πραγματικού και φανταστικού, ασφάλειας και απειλής, οικείου και ξένου, γαλήνης και ανησυχίας. Δεν σοκάρεσαι στη θέα των έργων της ούτε, όμως, ησυχάζεις.
«Βάζει κάποιος εύκολα τα έργα σας στο σαλόνι του;», είναι η πρώτη ερώτηση που αυτομάτως έρχεται στο μυαλό. «Εξαρτάται από τον ιδιοκτήτη του σπιτιού. Μπορώ να καταλάβω, να κατανοήσω έναν άνθρωπο που θέλει να αποφύγει τόσο έντονα φορτισμένα έργα, γιατί οι εκφράσεις μερικές φορές είναι πολύ δυνατές. Ουσιαστικά θέλει να αποφύγει να έχει έναν ξένο παρατηρητή μέσα στο σπίτι του, γιατί περί αυτού πρόκειται. Υπάρχουν πελάτες μου που έχουν στο σπίτι τους τα έργα μου, υπάρχουν κι άλλοι που τα φοβούνται και προτιμούν τα τοπία μου», λέει η 46χρονη ζωγράφος, που αυτήν την περίοδο παρουσιάζει ατομική έκθεση στην γκαλερί Heinz-Martin Weigand, μία από τις πιο σημαντικές του Βερολίνου.
Η Μανταλίνα Ψωμά, μητέρα δύο αγοριών 4,5 και 7 ετών, δεν πηγαίνει πρώτη φορά στη Γερμανία. Εχει δυνατούς δεσμούς με τη χώρα. Εκεί σπούδασε, στη Σχολή Καλών Τεχνών του Βερολίνου, εκεί έζησε για δεκαπέντε χρόνια περίπου, μέχρι ένας λόγος απολύτως κατανοητός, το ελληνικό κλίμα, να την κάνει να επιστρέψει.
«Αν το Βερολίνο είχε τον καιρό της Αθήνας, θα έμενα για πάντα εκεί», ομολογεί σήμερα. «Στο Βερολίνο είναι οι περισσότεροι φίλοι μου και περνάω μεγάλα διαστήματα εκεί. Οι Γερμανοί μας συμπαθούν, άσχετα από τα πολιτικά παιχνίδια που παίζονται και την προπαγάνδα που τα συνοδεύει. Απλώς τους έχει βολέψει να τα ρίξουν όλα στην Ελλάδα και γενικότερα στους Νότιους. Στην ουσία ισχύει αυτό που λέει αστειευόμενος ένας φίλος μου “οι Γερμανοί μας αγαπούν τόσο πολύ, που θέλουν να μας κατακτήσουν ολοκληρωτικά”».
Οταν πριν από μερικά χρόνια έκανε την εμφάνισή της στη ελληνική εικαστική σκηνή, έφερε φρέσκο αέρα. Τα έργα της, διαυγή, πολυεπίπεδα, γοητευτικά. Παραστατικά, αλλά και μυστηριώδη, κλασικά και ποπ. Εντονα φορτισμένα πρόσωπα, συχνά μικρά κορίτσια, υπαινίσσονται διαρκώς κάτι βαθύ, ανεξερεύνητο. Αυτοβιογραφικές αναφορές, ονειρική παλέτα, όλα τα παραπάνω μαζί συνθέτουν την εξαιρετικά ιδιαίτερη προσωπική της γραφή. Οι επιρροές της, πολλές: Γκέρχαρντ Ρίχτερ, Ντέιβιντ Χόκνεϊ, Εντουαρντ Χόπερ, αλλά και Γιοχάνες Βερμέερ, Ντιέγκο Βελάσκεθ και Εντγκάρ Ντεγκά.
«Αντλώ κυρίως από την παιδική μου ηλικία, από διάφορα βιώματα. Από το παιδί που συνεχίζει να υπάρχει μέσα μας με τις φοβίες του, με τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες του, με τα όνειρά του. Ο άνθρωπος στην πορεία του αντιλαμβάνεται ότι ποτέ δεν μπορεί να ικανοποιηθεί πλήρως, ότι πάντα κάτι θα του λείπει κι έτσι το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να συμφιλιωθεί με το παιδί που κουβαλάει μέσα του για να αντέξει τη μοναξιά του. Η αδυναμία του ανθρώπου να προσαρμοστεί απόλυτα στο όποιο περιβάλλον του, συναισθηματικό, φυσικό ή κοινωνικό, η συνειδητοποίηση της μοναξιάς του, αποτελούν και την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ποτέ ένα όμορφο συναίσθημα δεν βιώνεται αυτούσιο χωρίς την απειλή του τέλους, της απώλειας ή της φθοράς. Αυτή η εύθραυστη και εφήμερη, όμως, πλευρά της ζωής συνιστά και τη μυστηριώδη ομορφιά της. Ολα αυτά τα στοιχεία προσπαθώ να τα ενσωματώσω στη δουλειά μου, γι’ αυτό νομίζω ότι τα έργα μου ενοχλούν μερικές φορές, χωρίς να προκαλούν ποτέ άμεσα».
Η αγορά έχει παγώσει
«Δεν είναι τυχαίο πώς όταν βλέπουμε ένα πολύ όμορφο τοπίο συγκινούμαστε. Αναρωτιόμουν κάποια εποχή: Γιατί μας φέρνει δάκρυα η μεγάλη ομορφιά; Είναι επειδή ταυτόχρονα αντιλαμβάνεσαι τη φθορά και την απώλεια, καταλαβαίνεις ότι δεν μπορείς να έχεις κάτι για πάντα. Αυτό, ο άνθρωπος δεν μπορεί να το αντέξει. Βέβαια, ποτέ δεν με ενδιέφερε στη ζωγραφική μου η άμεση πρόκληση, γι’ αυτό και τα ενοχλητικά στοιχεία πάντα λανθάνουν».
Η Μανταλίνα Ψωμά ανήκει στους ζωγράφους που τα έργα τους ξεπουλάνε. Ή μάλλον πιο σωστά ξεπουλούσαν. «Η αγορά έχει παγώσει στην Ελλάδα. Αυτό φάνηκε και από την τελευταία μου έκθεση. Παρ’ όλο που οι τιμές των έργων μου είναι σταθερές πέντε χρόνια τώρα και φυσικά κάνω καλές εκπτώσεις, η τελευταία μου έκθεση στην Ελλάδα δεν είχε καμία σχέση με τις προηγούμενες σε επίπεδο εμπορικής επιτυχίας. Υπάρχουν και τα θετικά, όμως. Δεν έχω την πίεση της παραγωγής που είχα παλαιότερα. Επίσης, αν δεν μου είχαν μείνει έργα από την προηγούμενη έκθεση, δεν θα μπορούσα να παρουσιάσω αυτήν την ατομική στο Βερολίνο. Δεν θα προλάβαινα σε τόσο σύντομο χρόνο, από τον περασμένο Νοέμβριο που ο γκαλερίστας μου ανακοίνωσε ότι θα παρουσιάσει τη δουλειά μου».
Στο Βερολίνο η ζωγράφος θα παρουσιάσει 16 έργα. Τέσσερα από αυτά, μεγάλων διαστάσεων, δεν έχουν ξαναεκτεθεί. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 26 Απριλίου. Charlottenstrasse 3, Βερολίνο