Το γλυκύ έαρ της Χίου

Μεσαιωνικά χωριά μοσχοβολάνε μαστίχα και ροδόσταμο, πευκόφυτες αμμουδιές συνυπάρχουν με ηφαιστειογενείς παραλίες, λιβάδια με κόκκινες τουλίπες, βουνά από σιδηρόπετρα, γενοβέζικα καπεταναίικα με πορτοκαλεώνες, άνθρωποι φιλόξενοι και έθιμα που κρατούν αιώνες.

Το οδοιπορικό μας ξεκινά από το σιδηρόπετρο όρος Αίπος, που ενέπνευσε τον Χιώτη αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Στον χωμάτινο δρόμο που ακολουθούμε μας συντροφεύουν αετοί, κορυδαλλοί και πέρδικες, ενώ κατά διαστήματα αγναντεύουμε τις μάντρες που φαντάζουν μέσα στην απεραντοσύνη του μοναδικού τοπίου σαν έργα σύγχρονης τέχνης. Κάπου εκεί εμφανίζεται το Πελιναίο, όρος λατρείας του ομώνυμου Δία, και πιο κάτω διακρίνονται τα ίχνη του αρχαίου δρυόδασους, όπου -σύμφωνα με τον ιστορικό Γ. Ζολώτα- ξαπόσταζε ο Ομηρος. Αφήνοντας μια εξαιρετικά απότομη χαράδρα, προβάλλει σαν αιωρούμενη από τεράστιο βράχο η μεσαιωνική καστροπολιτεία του εγκαταλελειμμένου Ανάβατου. Περίπου τρία χιλιόμετρα μετά, φτάνουμε στα μεσαιωνικά Αυγώνυμα.

Κατευθυνόμενοι προς τη Χώρα, συναντάμε τους Αγίους Πατέρες με την εκκλησιά στη σπηλιά και το «ατελιέ αγιογραφίας» (τέλη 19ου – αρχές 20ού αιώνα). Ακολουθεί η αυτοκρατορική Νέα Μονή, μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, με τα ξακουστά ψηφιδωτά του 11ου αι., που έχτισαν Βυζαντινοί μαστόροι του Κωνσταντίνου του Μονομάχου το 1042 στο κέντρο του νησιού, εκεί όπου τέμνονται οι διαγώνιοί του.

Στη χώρα (και στον κάμπο)

Ατέλειωτες οι περιπλανήσεις στα σοκάκια του κατοικήσιμου κάστρου με τις βίγλες και τα μπεντένια (περίγυρος), στην πλατεία της πόλης, με το τζαμί που στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο, στην περίφημη απλωταριά, τον εμπορικό πεζόδρομο με τα παλιά, γραφικά μαγαζιά στα δρομάκια δεξιά και αριστερά της, στην παραλία με τα καφέ urban αισθητικής και τα βιομηχανικού σχεδιασμού κλαμπ, με μπιραρίες και μπαράκια το ένα δίπλα στο άλλο. Στο Ναυτικό Μουσείο εκτίθενται πίνακες του Βρονταδούση πλοιογράφου Αριστείδη Γλύκα και στη Βιβλιοθήκη Κοραή ανεξάντλητοι θησαυροί και χειρόγραφα του Κοραή. Στα παλιά λουτρά φιλοξενείται σήμερα η Δημοτική Πινακοθήκη.

Συνεχίζοντας τη βόλτα στη γειτονιά του Κάμπου, δεν ξεχνάμε ότι τον δημιούργησαν οι εύποροι Φαναριώτες που έφυγαν μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και οι Ενετοί που παρέμειναν στο νησί μέχρι το 1556, όταν η Χίος έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Σήμερα, απολαμβάνουμε την ποδηλατάδα στην αριστοκρατική γειτονιά με τα γενοβέζικα αρχοντικά, που κρύβονται πίσω από πανύψηλες, πετρόχτιστες μάντρες και κυπαρίσσια.

Ο γύρος των χωριών

Ο Ψυχάρης στο «Ταξίδι μου» εκθειάζει την ντοπιολαλιά των ανθρώπων, προκαλώντας τον αναγνώστη να έρθει να ακούσει πώς μιλούνται τα Ελληνικά στο Πυργί, όπου οι όψεις των σπιτιών διακοσμούνται με μαυρόασπρα, ξυστά, γεωμετρικά σχέδια.

Στον Εμποριό, ερχόμαστε για κολύμπι στην παραλία με τα μαύρα βόλια. Από το ιδεώδες λιμανάκι με τα ψαροταβερνάκια «έφευγαν» κάποτε οι αρχαίοι αμφορείς με το χιώτικο κρασί ή «αριούσιο οίνο» – το εκλεκτότερο και ακριβότερο κρασί της αρχαιότητας. Ανηφορίζουμε στα λίθινα καλντερίμια του λόφου Προφήτη Ηλία, με αντάλλαγμα το πανόραμα από τα ερείπια των ναών της Αθηνάς και του Απόλλωνα.

Στην καλοδιατηρημένη, μεσαιωνική Βέσσα ένας πρώην σεφ φτιάχνει χειροποίητα ζυμαρικά από μανταρίνι, μελάνι σουπιάς, μαστίχα, σοκολάτα κ.ά. Θα τα βρούμε στο «χιώτικο κελάρι» του.

Η ειδυλλιακή πλατειούλα της Σιδηρούντας, όταν ο ήλιος βασιλεύει, ορθώνεται χτισμένη σε απόκρημνο βράχο πάνω από το πέλαγος.

Λίγες στροφές βορειότερα, ο δρόμος φτάνει στη Βολισσό με την πιο ωραία είσοδο, που κοσμείται από το καλοδιατηρημένο σχολείο με τα 100 παραθύρια, στην κορυφή ενός λόφου. Ο περίπατος στο χωριό θα μας «φιλέψει» χαμόγελα, γεύσεις και ξεχασμένες τέχνες των ντόπιων, ενώ η αρμύρα του κύματος φτάνει ώς την κορυφή του ερειπωμένου κάστρου.

Ξεχωριστές οι αγιογραφίες στη Μονή Μουνδών, από όπου ρεμβάζουμε τη Βολισσό.

Ανηφορίζοντας στα χωριά της Αμανής, στρίβουμε αριστερά στο χωματόδρομο προς Παλιά Ποταμιά. Το ανήλιαγο χωριό-φάντασμα, με τα χαριτωμένα πετρόχτιστα σπίτια να «κρέμονται» στη βουνοπλαγιά, φωτίζεται μόνο τα Χριστούγεννα, όταν γυναίκες ανάβουν κεράκια στα ρημαγμένα παραθύρια. Τα άφθονα τρεχούμενα νερά ακούγονται σα νανούρισμα.

Βορειότερα, ο δρόμος βυθίζεται στην οργιαστική βλάστηση από πλατάνια και καρυδιές, μέχρι τα Λεπτόποδα. Ζητάμε από έναν κάτοικο να μας ανοίξει το Λαογραφικό Μουσείο. Το μικροσκοπικό καφενείο που διατηρεί ο σύλλογος είναι μεν ανοιχτό, εμείς όμως θα ψήσουμε τον καφέ, θα ετοιμάσουμε το μεζέ, θα σερβίρουμε το γλυκό κουταλιού, θα κόψουμε σαλάτα ή θα βρούμε τα λουκούμια, το υποβρύχιο και τη σούμα, το τάβλι, τα παλιά τεύχη κόμικς και «Θησαυρού». Στο τέλος πληρώνουμε το λογαριασμό στο τσίγκινο κουτί. Υπάρχει τιμοκατάλογος.

Βορειοανατολικά, τα Καρδάμυλα είναι τόπος καταγωγής καραβοκύρηδων και των περισσότερων εφοπλιστών. Κοντά στον μεσαιωνικό οικισμό Σπήλια θροΐζει ο αιωνόβιος πλάτανος της πλατείας και στο παραθαλάσσιο Μάρμαρο «ριλαξάρουμε» και απολαμβάνουμε την άνοιξη.

Χιώτικο Πάσχα

Ο ρουκετοπόλεμος, έθιμο παλιό όσο και η ναυτοσύνη στον Βροντάδο, έχει ρίζες στην Οθωμανική αυτοκρατορία, όταν οι Τούρκοι μάζεψαν τα κανόνια από τις εκκλησίες του νησιού φοβούμενοι τις αλυτρωτικές τάσεις. Οι Χιώτες, όμως, είχαν μάθει να γιορτάζουν την Ανάσταση με κανονιοβολισμούς. Τότε, οι ενορίτες του Αγίου Μάρκου έφτιαξαν την πρώτη ρουκέτα και μετέφεραν τη γνώση στην απέναντι ενορία της Παναγιάς Ερυθειανής. Από το 1896 εκτοξεύονται μεταξύ των εκ διαμέτρου απέναντι ναών οι πύρινες ρουκέτες, μεταμορφώνοντας τον βρονταδούσικο ουρανό. Η παρασκευή τους από νίτρο, θειάφι και κάρβουνο ξεκινά από τα Χριστούγεννα. Πέρυσι, και οι δύο ενορίες έριξαν 120.000 ρουκέτες.

Πανοραμική θέαση με πρώτο πλάνο τα λαμπερά ημικύκλια των ρουκετών θα χαρείτε από το Αίπος και το ξωκλήσι του Αγίου Μακαρίου. Οι τολμηροί βιώστε την Ανάσταση στα «μέτωπα», δηλαδή σε μία από τις δύο εκκλησιές. Ολη τη Μεγάλη Εβδομάδα, εξάλλου, λειτουργεί έκθεση σχετική με την ιστορία του εθίμου του ρουκετοπόλεμου, στο πρώην δημαρχείο Ομηρούπολης, ενώ την ημέρα του Πάσχα γίνεται ελεγχόμενη ρίψη ρουκετών με τη συμμετοχή επισκεπτών στο Γούβι του Βροντάδου και ξενάγηση στο πεδίο της… μάχης.

Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής είναι η μόνη ώρα μέσα στο χρόνο που ζωντανεύει έρημο το χωριό Κυδιάντα, όπου ο κόσμος κάνει μόνος του -χωρίς παπά- τον Επιτάφιο.

Κατανυκτική Ανάσταση και περιφορά του Επιταφίου λαμβάνουν χώρα επίσης στο Καστροχώρι της Βολισσού ή μέσα στο κάστρο της Χώρας.

Μυσταγωγική είναι η ατμόσφαιρα, όταν ψέλνουν οι μοναχοί στη Νέα Μονή και στα μεσαιωνικά, λίθινα σοκάκια των Μεστών αχνοφωτίζουν τα φανάρια, μετατρέποντας την περιφορά του Επιταφίου σε κινηματογραφική σεκάνς.

Στις πλατείες των Αυγωνύμων, στα Μέσα Δίδυμα και τα Μεστά, από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου οι ντόπιοι στήνουν σωρό ξύλων για το φανό, το ομοίωμα του Ιούδα που πυροδοτείται μετά την Ανάσταση, και ο κόσμος γλεντά με βιολιά, ούτια και κλαρίνα χορεύοντας συρτά μέχρι το πρωί.

Τα πανηγύρια του Πάσχα στα Μεστά και στη Βολισσό είναι πασίγνωστα.

Επίσης, νωρίς το πρωί της Δευτέρας του Πάσχα, στα Λεπτόποδα, η λιτανεία της εικόνας του Αγίου Γεωργίου κατεβαίνει από παραμυθένιο μονοπάτι προς τα Αγιάσματα, όπου πηγάζει θειούχο ίαμα στη θάλασσα, και από εκεί πάλι πίσω στο ορεινό χωριό, όπου οι ντόπιοι βράζουν κρέας στο τσουκάλι, μετατρέποντας το παλιό σχολειό σε μαγειρείο. Φροντίστε να μάθετε πού θα γίνουν τα πανηγύρια και τα κεράσματα του Αγίου Γεωργίου.