Η παλαιότερη γνωστή μέχρι σήμερα φωτογραφία της Θεσσαλονίκης υποδέχεται τους αναγνώστες του νέου βιβλίου της Αλέκας Καραδήμου – Γερόλυμπου. Τραβηγμένη το 1863 από την περιοχή του Μπεστσινάρ στα δυτικά της πόλης αποκαλύπτει για πρώτη φορά στα μάτια μας το θαλάσσιο τείχος και ακριβώς στο μέσον του το επάνω μέρος του Πύργου της Αποβάθρας. Φωτογράφος ο Αυστριακός Dr Josef Szekely που είχε επισκεφθεί την πόλη ως μέλος επίσημης επιστημονικής αποστολής στα Βαλκάνια υπό τον γνωστό ιστορικό οθωμανολόγο Johan Georg von Hahn.
Κατάφυτη από μιναρέδες, λιγότερο ή περισσότερο επιβλητικούς, αυτή η προνεωτερική Θεσσαλονίκη αποπνέει κάτι το μεσαιωνικό έτσι που το βλέμμα ακολουθεί ένα μεγάλο τμήμα της περιτείχισης με τη χαρακτηριστική οδοντωτή απόληξη. Είναι εδώ που ξεκίνησαν όλα, ή σχεδόν όλα, για να φτάσουμε στην περισσότερο οικεία πόλη του 20ού και του 21ου αιώνα. Κι αυτό είναι το «ταξίδι» που μας υπόσχεται η αρχιτέκτων – πολεοδόμος και ομότιμη καθηγήτρια ΑΠΘ Αλέκα Γερόλυμπου στο νέο της εκδοτικό εγχείρημα με τίτλο «Η ανάδυση της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Ιστορίες, πρόσωπα, τοπία» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press.
«Τυπικά» έχουμε να κάνουμε με 12 κείμενα – ενότητες που παρακολουθούν επιλεκτικά τις μεγάλες αλλαγές που σημαδεύουν τη Θεσσαλονίκη από το 1870 (που οριοθετείται ως η απαρχή της σύγχρονης περιόδου) μέχρι την έλευση του 21ου αιώνα. Ορισμένα από τα κείμενα του νέου βιβλίου δημοσιεύθηκαν διάσπαρτα σε πρακτικά συνεδρίων, άλλα σε συλλογικά έργα που εκδόθηκαν από διαφορετικούς φορείς. Σε κάθε περίπτωση, μάλλον δυσεύρετα για το ευρύ κοινό.
Στο δεύτερο «μισό» του βιβλίου η Αλέκα Γερόλυμπου γίνεται περισσότερο…προσωπική. Εδώ, όπου η συστηματική ερευνητική της δουλειά προσηλώνεται σε καθοριστικές προσωπικότητες της ιστορίας της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής της Θεσσαλονίκης (οι περισσότερες υποφωτισμένες ή και εντελώς αγνοημένες από τη μέχρι τώρα βιβλιογραφία), υποβόσκει μια, ας πούμε, πιο «μυθιστορηματική» διάθεση. Ισως ακριβώς γιατί πολλές από τις άγνωστες ζωές που φέρνει στο φως η συγγραφέας ζουν πραγματικά μυθιστορηματικούς βίους. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει σίγουρα ο Γάλλος στρατιωτικός μηχανικός Ζοζέφ Πλεμπέρ (1866 – 1947). Μέλος του αποικιακού στρατού της Γαλλίας, πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του σε μακρινές αποικίες (Ινδοκίνα, Μαδαγασκάρη, Σενεγάλη, Σουδάν) πριν καταφθάσει το 1915 στη Θεσσαλονίκη με τη Στρατιά της Ανατολής. Ο Πλεμπέρ θα αγαπήσει την Ελλάδα και θα κάνει τη Θεσσαλονίκη δεύτερη πατρίδα του, εγκαινιάζοντας μια νέα καριέρα αρχιτέκτονα – μηχανικού στη Θεσσαλονίκη σε ηλικία 52 ετών και ως μέλος της ομάδας ανασχεδιασμού της πόλης μετά την πυρκαγιά του 1917.
Χάρη στην Αλέκα Γερόλυμπου ένα λιγότερο εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό έχει την ευκαιρία να γνωρίσει σημαντικές προσωπικότητες της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης που με τη δουλειά και το πάθος τους άφησαν έντονο ίχνος στη φυσιογνωμία της πόλης όπως την ξέρουμε σήμερα. Πρόκειται για τον παντελώς ξεχασμένο σήμερα Ανάργυρο Δημητρακόπουλο (1885 – 1966), πολιτικό μηχανικό, υψηλόβαθμο κρατικό στέλεχος και παρ’ ολίγον… πρωθυπουργό τον ταραγμένο Οκτώβριο του 1945, αγνοημένο συμπρωταγωνιστή του σχεδιασμού του 1917 και τον Γιοζέφ Νεχαμά (1881 – 1971) κορυφαίο διανοούμενο και συγγραφέα των Θεσσαλονικέων Ισραηλιτών. Ο Νεχαμά, «η επιφανέστερη ίσως πνευματική φυσιογνωμία που ανέδειξε ο εβραϊσμός της Θεσσαλονίκης», δεν έκρυψε ποτέ την απογοήτευσή του γιατί πίστευε ότι το ελληνικό κράτος αντιμετώπισε τους ομοθρήσκους του ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας (κυρίως στα τέλη της δεκαετίας του ’20). Είναι μια αίσθηση που δεν τον εγκαταλείπει ποτέ, αλλά η οποία αμβλύνεται με το πέρασμα του χρόνου. Ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται και στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου (1876 – 1936), βασικό εμψυχωτή του ανασχεδιασμού της πόλης αλλά και της ίδρυσης του Πανεπιστημίου με την ιδιότητα (κυρίως) του υπουργού Συγκοινωνίας της κυβέρνησης Βενιζέλου τα πρώτα χρόνια μετά τον Διχασμό.
Ενα βιβλίο που προσφέρει τόσο ακαδημαϊκές όσο και πιο «λοξές» ματιές στη βιβλιογραφία της νεότερης Θεσσαλονίκης από μια γυναίκα που γνωρίζει (και αγαπά) αυτή τη μεγάλη πόλη όσο λίγοι Ελληνες.