ΝΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ
Ευρώ ή δραχμή; Διλήμματα, πλάνες
και συμφέροντα
εκδ. Gutenberg, 2014
Η σύλληψη της νομισματικής ένωσης –όχι χωρίς προβλήματα στην αρχιτεκτονική της– είχε χαιρετισθεί ως χειροπιαστή έκφραση της ευρωπαϊκής ενοποίησης για μεγαλύτερη κοινωνική και υλική ώθηση στο «ποτέ ξανά» της φρίκης των δύο παγκοσμίων πολέμων. Η πεποίθηση του Χέλμουτ Κολ ή του Ζακ Ντελόρ ότι «η επιτυχία ή η αποτυχία του ευρώ θα ορίσει τη διαφορά ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη» έχει την ιστορική βαρύτητά της.
Από την άλλη, η αναζωπύρωση της συζήτησης για το τι έγινε στις Κάννες τον Νοέμβριο του 2011 με το «σχέδιο Grexit» συμπυκνώνει παραδοχές λαθών, όπως η πρόσφατη του Ντομινίκ Στρος Καν ή του Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ κ.ά. για «υπερβολική κοινωνική σκληρότητα… επειδή δεν είχαμε ασχοληθεί προηγουμένως επί τόπου με παρόμοιες καταστάσεις».
Υπάρχουν δυνατότητες
Το συμπέρασμα που προκύπτει από την ανάγνωση του βιβλίου του καθηγητή Νίκου Χριστοδουλάκη είναι ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να βρίσκεται εγκλωβισμένη ανάμεσα στη δική της πολιτικοοικονομική αναποτελεσματικότητα και στις συστημικές αδυναμίες του ευρώ.
Το συμπέρασμα, βέβαια, δεν αίρει ούτε τις δυνατότητες ενός πετυχημένου ευρωπαϊκού σχεδίου, αλλά ούτε τις δυνατότητες διατύπωσης ενός εθνικού σχεδίου οικονομικής ανάταξης ως μέρος μιας νέας μεγάλης συμφωνίας που θα άλλαζε το κλίμα και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και θα αποκαθιστούσε την πίστη στο κοινό ευρωπαϊκό μέλλον.
Ανεξάρτητα από τις αναγνώσεις της επικαιρότητας εντός και εκτός Ελλάδας, ο Νίκος Χριστοδουλάκης υποστηρίζει ότι η απειλή εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ δεν έχει εξαλειφθεί (κεφάλαιο Ι)· στο μέτρο που τον αφορά, αίρει την επιχειρηματολογία ότι εξαρχής η Ελλάδα θα είχε καλύτερη πορεία αν είχε διατηρήσει το αναπτυξιακό εργαλείο της δικής της νομισματικής πολιτικής (κεφάλαιο ΙΙ).
Τα παραδείγματα της χρεοκοπίας και της οικονομικής κατάρρευσης του 1932 στην Ελλάδα του Ελευθερίου Βενιζέλου και της Αργεντινής του 2002 (κεφάλαια ΙΙΙ και ΙV αντίστοιχα) χρησιμοποιούνται από τον συγγραφέα ως ιστορικά μοντέλα που αντικρούουν την επιλογή εξόδου από μια νομισματική περιοχή και τα πιθανά οικονομικά πλεονεκτήματα ή την υπεροχή ενός ανεξάρτητου νομίσματος.
Το καταστροφικό σενάριο
Ωστόσο, οι αποτυχίες των πολιτικών που εφαρμόστηκαν και οδήγησαν στον φαύλο κύκλο της ύφεσης, της ανεργίας, της υπερχρέωσης και της ανόδου του χρέους δημιούργησαν τράπεζες κοινωνικής οργής και φυτώρια ποικιλώνυμων δυνάμεων που ποτέ δεν ενθουσιάστηκαν με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Οι δυνάμεις αυτές, κεφαλαιοποιώντας τις αγωνίες και τα κοινωνικά προβλήματα που πηγάζουν από τη βαθιά ύφεση της ελληνικής οικονομίας, προσπαθούν να αμπαλάρουν τη λαϊκή δυσαρέσκεια σε συσκευασία «επαναφοράς της δραχμής».
Σε κάθε περίπτωση, όμως, το σενάριο εξόδου από το ευρώ, ως εσωτερική επιλογή ή ως εξώθηση της Ελλάδας, αναλύεται όχι ως ευκαιρία, αλλά ως ένα ακόμη πιο καταστροφικό βήμα στην οικονομική αστάθεια και γεωπολιτική αβεβαιότητα (κεφάλαιο V).
Ανάγκη για άλλες πολιτικές
Στο βιβλίο του ο Χριστοδουλάκης διατυπώνει έναν επίκαιρο δημόσιο λόγο που, ενώ εστιάζει στο καυτό θέμα «ευρώ ή δραχμή», διερευνά τα άρρητα ζητήματα ουσίας της Ευρωζώνης: τον χώρο που υπάρχει για τους βραδυπορούντες Νότιους του ευρώ, τον σχεδιασμό των μεταρρυθμίσεων προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης, αλλά και την περιορισμένη κατανόηση του κόστους προσαρμογής για τους Ελληνες – κάτι που θέτει σε δοκιμασία τα αντανακλαστικά συνοχής και αλληλεγγύης των χωρών του συστήματος της Ευρωζώνης. Ομως, «το ευρώ παραμένει μακράν η επωφελέστερη επιλογή για την Ελλάδα, σε σύγκριση με ένα ασταθές και βαθιά υποτιμημένο νόμισμα, το οποίο θα έπληττε κυρίως αυτούς που υποτίθεται ότι θα έσωζε».
Από την άλλη, ο συγγραφέας βλέπει ότι τα προβλήματα δεν έχουν περάσει, ότι τα σενάρια της δημοσιονομικής προσαρμογής, της ταχύρρυθμης επαναφοράς της ανάπτυξης των μνημονίων δεν επαληθεύθηκαν και ότι η σημερινή κρίση μπορεί να πάρει ακόμα πιο επώδυνες διαστάσεις με μια άτακτη φυγή, η οποία θα έβαζε σε δοκιμασία ολόκληρη την Ευρωζώνη.
Οι Ελληνες και η χώρα θέτουν ένα μεγάλο στοίχημα: να μετέχουν όρθιοι στην Ευρώπη του αύριο, πολυδιάστατα και χωρίς εμμονές και χωρίς μαγικές λύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, ο καθηγητής Χριστοδουλάκης προτείνει ένα μείγμα πολιτικής για την Ελλάδα, την Ευρωζώνη και την Ε.Ε., για τη βιωσιμότητα του χρέους και την έξοδο από την κρίση.
Κοντολογίς –και εδώ είναι το στοίχημα– πραγματεύεται τη διαφορά ανάμεσα στην πολιτική που εφαρμόζει πρόγραμμα που ενισχύει την ύφεση ως προαπαιτούμενο για την αποπληρωμή του χρέους –επιταγές που κάνουν το χρέος μη βιώσιμο και τσακίζουν τη χώρα και τους ανθρώπους– και στην πολιτική που, δίχως να είναι εύκολη, αυτόματη ή δεδομένη, θέτει ως προτεραιότητά της την έξοδο της χώρας από την ύφεση ως προαπαιτούμενο για να βρεθεί οριστική και βιώσιμη λύση στο πρόβλημα του χρέους.