Αμφιβάλλω αν υπάρχουν πολλοί «Μνημείων άνδρες» στη Συρία αυτό τον καιρό. Ο Τζορτζ Κλούνεϊ δεν κάνει γυρίσματα στους δρόμους της Δαμασκού. Οταν άνθρωποι πεθαίνουν κατά χιλιάδες, είναι δύσκολο να νοιαστείς για την τύχη των μνημείων. Οταν όμως περάσει η φρίκη του εμφυλίου πολέμου, η πολιτιστική κληρονομιά της Συρίας, από τις σπουδαιότερες στην Ανατολική Μεσόγειο, θα πρέπει να αποκατασταθεί. Οι επιζώντες των πολέμων συνέρχονται. Το παρελθόν τους όμως μπορεί να μην αναρρώσει. Η Συρία θα χρειαστεί κάποτε τη μεγαλύτερη εκστρατεία ιστορικής σωτηρίας της σύγχρονης εποχής. Και θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι.
Ο ανελέητος, αδιάκριτος βομβαρδισμός των συριακών πόλεων, από οποιαδήποτε πλευρά των αντιμαχομένων, έχει αφανίσει το Χαλέπι και τη Χομς, πόλεις με ανεκτίμητο πλούτο ιστορικών μνημείων. Το Crac des Chevaliers, το μεγαλοπρεπέστερο και καλύτερα διατηρημένο από τα κάστρα των σταυροφόρων, έχει σφυροκοπηθεί από βομβαρδιστικά, όπως και το οχυρό του Σαλαντίν στο Καλάτ Σαλάχ ελ-Ντιν. Ο μιναρές του τεμένους Ουμαγιάντ στο Χαλέπι, του 11ου αιώνα, είναι τώρα ένας σωρός ερειπίων. Και παντού έχουν γίνει λεηλασίες.
Η Συρία έρχεται να προστεθεί, λοιπόν, μετά το Ιράκ, το Αφγανιστάν και τη Λιβύη, στον κατάλογο των αρχαίων πολιτισμών που καταστρέφονται από τον σύγχρονο πόλεμο, πολύ συχνά από δυτικά βομβαρδιστικά. Είναι καταστροφές που θυμίζουν εκείνες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και που παραβιάζουν τη συνθήκη της Χάγης του 1954 για τον σεβασμό της πολιτιστικής κληρονομιάς εν καιρώ πολέμου, συνθήκη που η Βρετανία δεν έχει επικυρώσει… από σεβασμό στη RAF.
Η καταστροφική δύναμη του πολέμου είναι μια πραγματικότητα της ζωής. Τα μεθεόρτια του πολέμου είναι ένα διαφιλονικούμενο ζήτημα. Πρέπει τα ερείπια να αφήνονται άθικτα ως ζοφερή υπενθύμιση του πολέμου ή πρέπει να αποκαθίστανται σε πείσμα της πολεμικής φρίκης; Ή μήπως πρέπει τα ίχνη αυτά του παρελθόντος να ισοπεδώνονται για να κάνουν τόπο σε μια νέα εποχή;
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρετανικές πόλεις όπως το Πλίμουθ, το Μπρίστολ και το Κόβεντρι, σάρωσαν τα παλιά κέντρα τους (όπως δεν είχαν καταφέρει οι γερμανικές βόμβες) αφήνοντας μόνο απομεινάρια εκκλησιών ως μάρτυρες της βρετανικής εμμονής με τον πόλεμο. Αντίθετα, το Λένινγκραντ, η Δρέσδη, το Σεν Μαλό, επισκεύασαν τους κατεστραμμένους καθεδρικούς, τα ανάκτορα και τους δρόμους τους. Αρνήθηκαν να αφήσουν την παραφροσύνη του πολέμου να σβήσει τη μνήμη και τη συνέχεια. Οι κάτοικοι της Βαρσοβίας ξαναέκτισαν την πόλη τους με πρότυπο παλιές φωτογραφίες. Η διαμάχη περί αυθεντικότητας δεν τους απασχόλησε.
Η διαμάχη αυτή όμως αρνείται να πεθάνει. Τα δύο γιγαντιαία αγάλματα του Βούδα στο Μπαμιγιάν ανατινάχτηκαν το 2001 από «εικονοκλάστες» Ταλιμπάν, αφήνοντας δύο τεράστιες τρύπες στη βουνοπλαγιά. Η αφγανική κυβέρνηση και οι κάτοικοι της περιοχής θέλουν να τους ξαναφτιάξουν, για να δείξουν ότι αψηφούν τους Ταλιμπάν αλλά και γιατί το θέαμα των κενών εσοχών είναι αποτρόπαιο.
Ωστόσο, οι φανατικοί της Ουνέσκο αρνούνται να λάβουν υπόψη τη γνώμη των Αφγανών. Το 2012 αποφάσισαν ότι οι Βούδες δεν πρέπει να ανακατασκευαστούν, διότι η τοποθεσία θα χάσει τον χαρακτήρα του «μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς». Παρότι τα μισά από τα μεγάλα μνημεία του κόσμου είναι μείγματα αποκατάστασης και ανακατασκευής, η παράλογη ιδεολογία της Ουνέσκο υποστηρίζει ότι το ερείπιο ενός ερειπίου είναι «καλύτερο» από ένα ερείπιο.
Αυτή άραγε θα είναι και η τύχη της Συρίας; Η λατρεία των ερειπίων βλέπει το παρελθόν είτε σαν κάτι που πρέπει να εξαλειφθεί ως άχρηστο –η τύχη της μετεμφυλιακής Βηρυτού– είτε σαν κάτι που πρέπει να μείνει απολύτως άθικτο. Η ιδέα ότι το ηθικό και η αίσθηση ταυτότητας ενός έθνους πρέπει να στηριχθούν με την αποκατάσταση των δομών του και των μνημείων του είναι ανάθεμα για τη λατρεία αυτή. Το παρελθόν είναι για τους εφόρους των μουσείων.
Κι όμως, οι καθεδρικοί της Ευρώπης, τα παλάτια της Ρωσίας, οι ναοί του Κιότο, έχουν γκρεμιστεί και ξαναχτιστεί επανειλημμένα, καθώς οι λαοί εκτιμούν τη συμβολή τους στη συνείδησή τους ως κοινότητας.
Το μεγαλύτερο χρέος που έχουμε να πληρώσουμε στον πόλεμο δεν είναι να τον δοξάζουμε. Είναι να αποκαταστήσουμε τις καταστροφές που έχει προκαλέσει για να τιμήσουμε τη συλλογική μνήμη που ο πόλεμος επιχείρησε να καταρρακώσει. Η Ουνέσκο μπορεί να συνεχίσει τα συμπόσιά της. Εμείς οι υπόλοιποι οφείλουμε να ετοιμαστούμε για να ξανακτίσουμε τα λαμπρά ιστορικά μνημεία της Συρίας, γιατί είναι και δικά μας.