ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ
Φασισμός και δημοκρατία
εκδ. Νήσος/ Λήμματα 3, σελ. 187
Στο βιβλίο του Γεράσιμου Κουζέλη, ενός πανεπιστημιακού που κινείται στον χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών αθόρυβα, αλλά ουσιαστικά, σε ακαδημαϊκό και εκδοτικό επίπεδο (με σημαντικά έργα στο παλμαρέ των εκδόσεων «Νήσος», καθώς συμπλήρωσαν 20 χρόνια ζωής), ο τίτλος και οι δύο υποτιτλισμένες ενότητες ευθύς ανακαλούν τα κλασικά έργα «Φασισμός και Δικτατορία» (Ν. Πουλαντζάς) και «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της» (Κ. Πόπερ).
Τα 12 κείμενα συμβάλλουν προγραμματικά σε έναν ουσιαστικό διάλογο με την πολιτική και την κοινωνία, ενώ ξεχωρίζουν τα σχετικά θέματα γύρω από την άνοδο του «νεοναζιστικού φαινομένου» στην Ελλάδα, τους παραλληλισμούς με τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, μία συνέντευξη με θέμα «Ατομα με αναπηρία και ανθρώπινα δικαιώματα», στο περιοδικό «Θέματα αναπηρίας», καθώς και τα κείμενα «Εξι θέσεις για τον φασισμό», «Πώς οικοδομείται ο φασισμός;» όπου επιχειρείται ένας επαναπροσδιορισμός των εννοιών και των φαινομένων, με βάση τον Πουλαντζά και τον Χόρκχαϊμερ, και «Τέσσερα ερωτήματα για τη δημοκρατία».
Νηφάλιες απόψεις
Ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός, με σημαντική θεωρητική σκευή από τη Γερμανία, στο λυκόφως της «κριτικής θεωρίας», προέρχεται από τον χώρο της (πάλαι ποτέ ανανεωτικής) αριστεράς. Αυτό το πολιτικό στίγμα επικαθορίζει σε σημαντικό βαθμό και τις συγκροτημένες, και νηφάλιες επί το πλείστον, απόψεις γύρω από καίρια πολιτικά και οικονομικά ζητήματα μιας κοινωνίας, που ήδη πριν από την κρίση, αλλά και εν μέσω αυτής, αντιδρούσε σπασμωδικά και πάντως αυτιστικά, προσκολλημένη σε παρωχημένες πρακτικές και αναπαλαιωμένες διακυβεύσεις. Αρκετές από αυτές απειλούν βάσιμα το δημοκρατικό πολίτευμα, ήγουν την Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία, την οποία η ελληνική αριστερά ουδέποτε εμπιστεύτηκε, πλην εκείνων των περιπτώσεων, όπου, μέσω της εργαλειοποίησης του Λόγου, κατάφερε να χειραγωγήσει, ιδεολογικά και πολιτικά, κινήματα, αγώνες και θεσμούς.
Ο Κουζέλης εμφανίζει στα κείμενά του μία εγγενή αντίφαση: σαφώς, ξεχωρίζει η καταρτισμένη άποψη και συγκροτημένη θέση σε ζητήματα, τα οποία στην Ελλάδα ισοπεδώθηκαν από την κυριαρχία μιας ψευδεπίγραφης αριστερής ιδεολογίας, όπως το περιεχόμενο της δημοκρατίας, το ερώτημα «τι σημαίνει εκφασισμός;» ή πόσο ισχυρός είναι ο παραλληλισμός με τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Εδώ, οι απαντήσεις είναι στέρεες και πειστικές: είναι επιφυλακτικός απέναντι στην εύκολη επίκληση μιας δικτατορίας, αποσυνδέει την «Ελλάδα της κρίσης» από τη «Γερμανία της Βαϊμάρης», πλην κάποιων σχετικών ορίων και αναλογιών, ενώ ο (επαπειλούμενος) «εκφασισμός της κοινωνίας», με τη λογική του «αυτοματισμού που προκύπτει από τις οικονομικές σχέσεις», αντικρούεται με στέρεη επιχειρηματολογία. Αυτές οι θέσεις ουσιαστικά έρχονται σε αντιπαράθεση με την «ατζέντα» της ελληνικής αριστεράς, που συντηρεί, ρητορικά και στρατηγικά, τα παρωχημένα «λαϊκομετωπικά» σχήματα στην επιχειρηματολογία και τις πολιτικές της.
Από την άλλη, αναλύοντας το «νεοναζιστικό μόρφωμα» της Χ.Α., ο Κουζέλης διολισθαίνει ενίοτε στη μηχανιστική αντίληψη της αριστεράς περί «νεοφασισμού», που τον συνδέει με τα αστικά κόμματα και κατασκευάζει, με δόσεις οικονομισμού, έναν (αμφιλεγόμενο) «αυταρχικό χαρακτήρα» νεοελληνικής κοπής, όπως εκδηλώνεται σε συνθήκες κρίσης. Αν όμως παρακάμψει κανείς τις ευθύνες και, κυρίως, την εγγενή αδυναμία της αριστεράς, να συμβάλει ουσιαστικά στην εμβάθυνση και διεύρυνση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αποκρύπτει άκομψα πως, 40 χρόνια μετά την περίφημη-περιβόητη Μεταπολίτευση, η «μεγάλη πορεία προς τους θεσμούς» παραμένει ένα καιροσκοπικό εγχείρημα. Μία στάση που πάντως ούτε στις επιλογές του συγγραφέα είναι ούτε στις προθέσεις των παρεμβάσεών του.