JEAN-MICHEL QUINODOZ
Πώς να διαβάσω τον Φρόιντ
μτφρ.: Δέσποινα Ανδροπούλου
εκδ. Κέδρος, σελ. 452
Βιογραφίες, επιστολές, επιστημονικό έργο, άρθρα, επανεκδόσεις, ανέκδοτες πληροφορίες για τη ζωή, κινηματογραφικές ταινίες, υλικό για την τέχνη και συζήτηση, πολλή συζήτηση για το πόσο επιστημονικά επίκαιρος είναι ακόμα. Ολα αυτά αφορούν στον Σίγκμουντ Φρόιντ, τον νευρολόγο που ξεκίνησε τις σπουδές του στη Βιέννη για να περάσει πολύ γρήγορα στις πειραματικές αναζητήσεις που έμελλαν να σφραγίσουν τον 20ό αιώνα με τη δημιουργία μιας νέας επιστήμης, της ψυχανάλυσης, η οποία φιλοδοξεί ακόμα να αλλάξει τον τρόπο που βλέπουν οι άνθρωποι τον εαυτό τους και τις κοινωνίες τους, αλλά και να εκπαιδεύσει επιστήμονες στην πρακτική της άσκηση.
Ακόμα και σήμερα, 75 χρόνια μετά τον θάνατό του (πέθανε το 1939 στο Λονδίνο σε ηλικία 83 ετών), τα βιβλία που εκδίδονται για εκείνον και το έργο του, οι συνεχιστές του, οι θεωρίες του και η ζωή του αποδεικνύουν ότι ο πατέρας της ψυχανάλυσης διατηρεί στο ακέραιο τη γοητεία ενός ανθρώπου που τόλμησε να φωτίσει το ασυνείδητο των ανθρώπων.
Στο παρελθόν έχουν κυκλοφορήσει αρκετοί οδηγοί ανάγνωσης του επιστημονικού έργου του Φρόιντ. Αλλωστε, δεν είναι μόνον οι μελετητές του ή οι βιογράφοι του (η σημαντικότερη βιογραφία του είναι του Ερνεστ Τζόουνς από τις εκδόσεις Ινδικτος), αλλά προσφάτως επανεκδίδονται μεμονωμένα τα έργα του από διάφορους μικρούς αλλά προσεγμένους εκδοτικούς οίκους, αλλά και μέρος των επιστολών του, όπως είναι η κυκλοφορία του βιβλίου που αφορά στην επιστολογραφία του με τον Γιουνγκ (από τις εκδόσεις Αρμός), χωρίς να ξεχνάμε τις πρώτες μεταφράσεις από τον παλιό εκδοτικό οίκο του Επίκουρου. Τι θέση, λοιπόν, έχει ένα νέο βιβλίο που αφορά το έργο του Φρόιντ και γιατί να μην προτιμήσει ο αναγνώστης να ταξιδέψει μόνος του στην περιοχή των αναζητήσεων του μεγάλου Βιεννέζου ψυχαναλυτή;
Μικρός άθλος
Ο Jean-Michel Quinodoz, διδάκτωρ της Ελβετικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και επίτιμο μέλος της Βρετανικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, ασκεί το επάγγελμα του ψυχαναλυτή ιδιωτικά στη Γενεύη, ενώ υπήρξε συντάκτης επί σειρά ετών στην International Journal of Psychoanalysis και αρχισυντάκτης των New Annuals. Οπως ομολογεί στον πρόλογο του βιβλίου, αυτό το πόνημα αποτελεί τον καρπό πολυετών προσπαθειών συγκέντρωσης, αποκωδικοποίησης, μετάδοσης και συγκριτικής μελέτης των θεωριών του μεγάλου ψυχαναλυτή με σκοπό την εκπαίδευση νέων ψυχαναλυτών. Με γνώμονα τη στήριξη των νέων επιστημόνων, χαρτογράφησε σαν ένας άλλος Κολόμβος αυτήν τη νέα ήπειρο, τοποθετώντας με χρονολογική σειρά συγγραφής και έκδοσης ένα ένα τα βιβλία του Φρόιντ και τα επιστημονικά του άρθρα. Ο Quinodoz δεν σταματά όμως εκεί. Ανοίγει παράθυρα θέασης στο παράλληλο σύμπαν τόσο της ιδιωτικής ζωής του μεγάλου επιστήμονα όσο και της σύνδεσης με το σήμερα, με την αλλαγή, επικαιροποίηση των ιδεών του, τους συνεχιστές και όσους προχώρησαν το έργο του ή το αμφισβήτησαν.
Το βιβλίο του Quinodoz είναι ένας μικρός άθλος. Οχι μόνο γιατί ανασυστήνει μέσα σε 400 σελίδες μια πλούσια πενηντάχρονη επιστημονική πορεία του Φρόιντ όσο γιατί μας δίνει τη δυνατότητα μιας πληρέστερης θέασης του κόσμου του όσο και της συνέχειας που επακολούθησε. Σαν ένας καλός κινηματογραφιστής, ο συγγραφέας βάζει σε πρώτο πλάνο να «τρέχουν» οι θεωρίες και πίσω ανοίγει τις κουρτίνες για να δούμε τι βίωνε ο ίδιος ο πατέρας της ψυχανάλυσης τη στιγμή των σημαντικών ανακαλύψεων. Γιατί πώς θα γραφόταν η «Ερμηνεία των Ονείρων» εάν ο ίδιος δεν βασανιζόταν από όνειρα από την παιδική του ηλικία; Ή πώς θα ανακάλυπτε το Οιδιπόδειο εάν δεν μεγάλωνε σε μια οικογένεια με έναν γέρο πατέρα, μια νεαρή μητέρα και συνομηλίκους με τη μητέρα του ετεροθαλείς αδερφούς; Ή ακόμα ποιες θα ήταν οι αφορμές για να μελετήσει τη σεξουαλικότητα, τα φύλα και την ομοφυλοφιλία –τομείς που ακόμα βρίσκονται μαζί με τον ναρκισσισμό στις έρευνες των επιγόνων του– εάν δεν τολμούσε να δει την κόρη του Αννα σε ανάλυση και εάν δεν φώτιζε τη δυσκολία του κοριτσιού να γίνει γυναίκα. Καμία επιστήμη δεν μπορεί να πάψει να συγκινεί, να ερεθίζει, να δημιουργεί αντιδράσεις εάν δεν συμπορεύεται με τα βαθιά, ουσιαστικά ανθρώπινα αιτήματα. Και η ψυχανάλυση –παρά τις αντιδράσεις– βρίσκεται πάντα στην υπηρεσία του ανθρώπου.