Δεν αποτελεί έκπληξη η ενισχυμένη παρουσία του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και το Λεβάντε (ISIS), μιας οργάνωσης-παρακλάδι της Αλ Κάιντα, στις σουνιτικές περιοχές του Ιράκ. Εκμεταλλευόμενη την αντιπαράθεση μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης στη Βαγδάτη, όπου κυριαρχούν οι σιίτες, και της σουνιτικής μειονότητας στο κεντρικό Ιράκ, αλλά και την εμφύλια σύγκρουση στη Συρία, όπου τζιχαντιστικές ομάδες ελέγχουν περιοχές κοντά στα σύνορα με το Ιράκ, η οργάνωση ISIS είχε καταλάβει τις τελευταίες εβδομάδες τη Νινευή και άλλες μικρότερες πόλεις στο κεντρικό Ιράκ. Ουδείς, ωστόσο, περίμενε ότι θα επετίθεντο στη Μοσούλη και θα κατάφερναν να καταλάβουν με τέτοια ευκολία ένα πολύ σημαντικό διοικητικό και οικονομικό κέντρο και μια πόλη με 1,5 εκατομμύριο κατοίκους. Η κατάρρευση των κυβερνητικών δυνάμεων προκαλεί ερωτήματα για την ικανότητα της κεντρικής κυβέρνησης να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο στο σύνολο της ιρακινής επικράτειας.
Ασφαλώς θα καταβληθεί κάθε προσπάθεια για την επανάκτηση της Μοσούλης, καθώς ο συνεχιζόμενος έλεγχος του ISIS επί της πόλης θα προκαλούσε σοβαρά προβλήματα τόσο στην κεντρική κυβέρνηση όσο και στο κουρδικό αυτόνομο κράτος στον Βορρά, αλλά και στη (κοσμική) σουνιτική ηγεσία στο κεντρικό Ιράκ.
Η δε σύλληψη σημαντικού αριθμού Τούρκων αξιωματούχων και πολιτών αναμένεται να προκαλέσει την έντονη αντίδραση της Τουρκίας, ενώ δεν αποκλείεται να προσφερθεί στρατιωτική βοήθεια και από τις ΗΠΑ, ενδεχομένως υπό τη μορφή αεροπορικών επιδρομών, εφόσον υπάρξει σχετικό αίτημα από την ιρακινή κυβέρνηση.
Το πιθανότερο σενάριο είναι ότι τα εδάφη που ελέγχονται από το ISIS θα μειωθούν τις επόμενες εβδομάδες και έτσι δεν θα αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός προσφύγων και οι μεταναστευτικές ροές προς την Τουρκία και εν συνεχεία προς την Ευρώπη, διαμέσου της Ελλάδας. Ιδιαίτερα ανησυχητικές θα είναι, πάντως, οι συνέπειες της αύξησης της παρουσίας και επιρροής οργανώσεων συγγενικών με την Αλ Κάιντα τόσο στη Συρία και στο Ιράκ, όσο και στη Λιβύη.
Αλλά το σημαντικότερο μελλοντικό πρόβλημα θα είναι η διαφαινόμενη αποδυνάμωση των γεωγραφικών συνόρων που επεβλήθησαν με τη συμφωνία Σάικς-Πικό του 1916, η οποία διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό την κρατική οργάνωση της Μέσης Ανατολής, δημιουργώντας αριθμό τεχνητών κρατών από τα εδάφη της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Φαίνεται, ωστόσο, ότι τα πολιτειακά θεμέλια και οι κεντρομόλοι δεσμοί μεταξύ των εθνοτικών ομάδων που διαβιούν σε χώρες όπως το Ιράκ, η Συρία και η Λιβύη δεν ήταν αρκούντως ισχυρά για να εξισορροπήσουν τις φυγόκεντρες τάσεις που αναπτύχθηκαν ως αποτέλεσμα εξωτερικών επεμβάσεων αλλά και εσωτερικών εξελίξεων.
Δεν μπορεί πλέον να αποκλειστεί το ενδεχόμενο de facto ή de jure αλλαγής του γεωγραφικού χάρτη στην Εγγύς Ανατολή. Μια τέτοια εξέλιξη, που θα ενέπλεκε πιθανότατα και κουρδικούς πληθυσμούς, θα μπορούσε να έχει σοβαρότατες συνέπειες για τη σταθερότητα στην περιοχή, τις περιφερειακές ισορροπίες, αλλά και τις μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.