ΑΝΤΟΝΙΟ ΤΑΜΠΟΥΚΙ
Ο Μαύρος Αγγελος
μετ.: Aνταίος Χρυσοστομίδης
εκδ. Αγρα, 2014, σελ 208
Στον Ταμπούκι και στον «Μαύρο Αγγελό» του προσγειώθηκα λίγο-πολύ τυχαία: δεν είχα διαβάσει μέχρι τώρα τίποτα δικό του, αν και η γνωστή εκλεκτική συγγένειά του με τον Πεσόα αποτελούσε εχέγγυο πως θα είχε κάτι να μου πει. Ετσι, ξεκίνησα κάπως ανάποδα, από το τελευταίο του βιβλίο που εκδόθηκε στην Ελλάδα από την Αγρα, φέτος, σε μετάφραση, όπως πάντα, του Ανταίου Χρυσοστομίδη, αν και πρωτοκυκλοφόρησε στην Ιταλία το 1991. Εκτός από το εξαιρετικό εξώφυλλο, με τράβηξε και η υπόσχεση του οπισθόφυλλου, πως πρόκειται για έξι διηγήματα, έξι «σχεδόν γοτθικές» ιστορίες με κοινό θεματικό κορμό τους αγγέλους. Αγγέλους διόλου τρυφερούς.
Οι παράξενοι τίτλοι των διηγημάτων (για παράδειγμα, «Το άλμα της πέστροφας ανάμεσα στα βράχια μού θυμίζει τη ζωή σου», «Νύχτα, θάλασσα ή απόσταση», «Φωνές μεταφερόμενες από κάτι, αδύνατο να πεις από τι…») προδιαθέτουν τον αναγνώστη –και ορθώς– για αντίστοιχα παράξενο περιεχόμενο. Βέβαια, οι ιστορίες του Ταμπούκι δεν έχουν απολύτως τίποτε από την παράδοση του Πόε, για παράδειγμα, ή του Στίβεν Κινγκ. Ο τρόπος του είναι ακραιφνώς «ευρωπαϊκός». Δεν είναι διηγήματα τρόμου· είναι διηγήματα ανησυχίας – και συντριβής.
Δεν θα ήθελα να ήμουν κάποιος από τους ήρωές του. Τους συναντάμε ακριβώς στη στιγμή που ανοίγουν σκονισμένα κουτιά μνήμης γεμάτα ενοχή ή πλημμελώς βιωμένο πόνο. Οι Μαύροι άγγελοι που έρχονται να τους συναντήσουν, άλλοτε ορατοί, συνήθως αόρατοι, αλλά πάντως παρόντες, δεν κομίζουν καμία χαρά και καμία προστασία. Τα αγγέλματά τους είναι ζοφερά. Είναι η συνείδηση που ξυπνάει και εξαπολύει «ειδήσεις» με την απολύτως ετυμολογική έννοια της λέξης – γνώση.
Ο Ταμπούκι περιηγείται με προσεκτικά βήματα σ’ αυτόν τον αχανή όσο και αφανή χώρο που περιβάλλει την πραγματικότητα όπως η σκοτεινή ύλη περιβάλλει τα άστρα και τους πλανήτες στο σύμπαν: εξερευνά τον χώρο ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν, ανάμεσα στη συνείδηση και στο όνειρο, στην πραγματικότητα και στην ανάμνηση, εκεί δηλαδή όπου ο ανθρώπινος βίος πραγματοποιείται λαθραία, σιωπηρά αλλά επίμονα, ανεξίτηλα, αδυσώπητα. Μαύρος άγγελος μπορεί να αποδειχθεί μια τυχαία φράση που ακούς στον δρόμο· μια στιγμή μοναξιάς περιμένοντας το τρένο· ένα όνειρο μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης· ένα αντικείμενο.
Τα έξι διηγήματα του Ταμπούκι στον «Μαύρο Αγγελο» δεν είναι ιδιαίτερα εκτεταμένα· είναι όμως πυκνά και απαιτούν προσήλωση στην ανάγνωση. Το βιβλίο αυτό δεν είναι κατάλληλο, ας το πούμε έτσι, για διάβασμα στο κρεβάτι πριν από τον ύπνο. Ο συγγραφέας εξερευνά τους κόσμους του με τη διάθεση και τα εργαλεία που οι ίδιοι αυτοί κόσμοι τού παρέχουν: ένα μικρό κερί και έναν μεγεθυντικό φακό μέσα στο σκοτάδι. Η τελική εικόνα προκύπτει συνδυαστικά και όχι γραμμικά. Στην αφήγησή του τίποτα δεν μπορεί να παραλειφθεί και τίποτα να προβλεφθεί από τον αναγνώστη.
Η σελίδα που τσάκισα (και με τσάκισε)
«Ενας εξομολογητής, σκέφτηκε, να υπάρχει σ’ αυτή την εκκλησία κάποιος εξομολογητής; Θα ήταν ωραίο να φορέσει το σακάκι, να κατέβει, να διασχίσει το κλίτος και να κατευθυνθεί προς το εξομολογητήριο. Είμαι εγώ, θα έλεγε, είμαι ένας ποιητής, η ποίηση είναι ένα ψέμα, ψευδόμουν σε όλη μου τη ζωή, όλη η γραφή είναι ένα ψέμα, ακόμα και στα πιο αληθινά πράγματα, δώστε μου άφεση αμαρτιών, σας παρακαλώ, όλη μου τη ζωή δεν έκανα τίποτα άλλο από το να λέω ψέματα. Και ύστερα θα πρόσθετε: Και τώρα ετοίμασα ένα ακόμα ψέμα, ένα διπλό ψέμα, μιμούμαι τον εαυτό μου, τον κοροϊδεύω και αδιαφορώ γι’ αυτό, το διασκεδάζω. Δεν σου δίνω άφεση αμαρτιών, τέκνον μου, θα έλεγε ο εξομολογητής, πρόκειται για σοβαρό αμάρτημα, ένα αμάρτημα εναντίον του εαυτού μας. Κι εκείνος θα απαντούσε: Ολη η γραφή είναι ένα αμάρτημα εναντίον του εαυτού μας, καταλαβαίνετε;, όλη μου τη ζωή θυσιάστηκα, θυσίασα τον εαυτό μου, αμάρτησα ενάντια στον εαυτό μου. Θα το φώναζε στην έρημη εκκλησία, τόσο δυνατά που ο εξομολογητής θα έβγαινε από το εξομολογητήριο. Τέκνον μου, θα έλεγε ο εξομολογητής, δεν σε καταλαβαίνω».