Οι νέοι αργοναύτες

3' 52" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Κ​​άθε φορά που κάποιος νέος ή νέα με ρωτάει ποιον δρόμο ν’ ακολουθήσει και πώς να κινηθεί επαγγελματικά, δίνω την ίδια συμβουλή: πλώρη για έξω. Πιο ωμά: μετανάστευση. Δεν πρόκειται για μια αντίληψη που διαμόρφωσα από την κρίση και μετά, μιαν απάντηση δηλαδή στην οικονομική δυστοκία. Το αντίθετο: πάντοτε επέμενα πως αυτός είναι ο καλύτερος δρόμος.

Η ανθρώπινη δραστηριότητα και δημιουργικότητα ανταποκρίνεται σε μια λογική οικονομιών κλίμακας. Ανθρωποι με κοινά ενδιαφέροντα και κοινούς στόχους επιδιώκουν να είναι κοντά και αναλαμβάνουν δραστηριότητες που θα ήταν αδύνατες δίχως τη μαζική παρουσία «ομοϊδεατών» τους. Το κλασικό παράδειγμα είναι η Silicon Valey στη βόρεια Καλιφόρνια, αλλά θα μπορούσε να είναι το Παρίσι της δεκαετίας του ’30 ή η Βιέννη των αρχών του αιώνα ως προς τις τέχνες. Αν κάποιος σήμερα δραστηριοποιείται στον χώρο της τέχνης, καλό θα είναι να ζει στο Βερολίνο – ή στο Λονδίνο αν ενδιαφέρεται για τα χρηματοοικονομικά, στο Σαν Φρανσίσκο αν τον ελκύουν οι νέες τεχνολογίες, στη Βοστώνη αν θέλει να σταδιοδρομήσει στην ακαδημαϊκή έρευνα ή σε κάποια αφρικανική χώρα εάν ενδιαφέρεται για τις μη κυβερνητικές οργανώσεις. Είναι μάλιστα πολύ χαρακτηριστικό πως οι νέες τεχνολογίες καθόλου δεν αναιρούν την ανάγκη της γεωγραφικής εγγύτητας. Ποιον επομένως λόγο θα μπορούσε να επικαλεστεί κανείς για να απουσιάζει από τα σημεία αυτά; Παλιότερα, τα ταξίδια ήταν δύσκολα, η γλώσσα εμπόδιο και τα σύνορα κλειστά. Σήμερα όμως;

Κάποιοι θα σπεύσουν να κάνουν λόγο για αισθητικές και συναισθηματικές προτιμήσεις, που συνηγορούν στο να παραμείνει κάποιος στον τόπο του. Πράγματι, αυτές ισχύουν, αλλά αποκτούν πραγματική βαρύτητα μόνο όταν έχει κανείς αποκτήσει τη δυνατότητα ουσιαστικής σύγκρισης. Το να προκρίνει κανείς, αισθητικά ή συναισθηματικά, τον ένα και μοναδικό δρόμο που γνωρίζει είναι κάπως θλιβερό. Κάποιοι άλλοι θα αναφερθούν σε προσωπικά κωλύματα και οικογενειακές υποχρεώσεις. Δεκτό, αλλά αυτές είναι επιλογές ανάγκης, όχι προτίμησης. Για κάποιους η επιλογή της φυγής προς τα έξω ισοδυναμεί ανομολόγητα με τον φόβο του άγνωστου και της αποτυχίας. Εδώ, ο ρόλος της ελληνικής οικογένειας και του παραδοσιακού υπερπροστατευτισμού της είναι εντελώς αρνητικός. Ο μόνος όμως τρόπος για να ξορκίσει κανείς τον φόβο της αποτυχίας είναι να τη ζήσει, για να μπορέσει να αντιληφθεί πως κρύβει μέσα του την ορμή της καινούργιας αρχής. Πολλοί θα μιλήσουν για ανεπαρκείς δεξιότητες. Εχουμε όλοι τη δυνατότητα να κάνουμε πρωταθλητισμό; Προφανώς όχι. Ολοι μας όμως έχουμε τη δυνατότητα να βελτιωθούμε και να γίνουμε καλύτεροι σε αυτό που κάνουμε, οτιδήποτε και αν είναι αυτό. Το να εργαστεί κανείς σε μια μικρή επιχείρηση, σε ένα εστιατόριο, οπουδήποτε σε μια ξένη χώρα θα του επιτρέψει να γίνει καλύτερος. Υπάρχει τέλος και το επιχείρημα-καραμέλα: «Δεν θέλω να φύγω γιατί εδώ είναι η χώρα μου και εδώ θέλω να προσφέρω». Ας υποθέσουμε για ένα λεπτό πως η επιθυμία προσφοράς αντιστοιχεί με τη ζήτηση. Βοηθά κανείς τη χώρα του καλύτερα από μέσα; Η πλούσια διασπορική εμπειρία του ελληνισμού μάς διδάσκει πως η απάντηση το ερώτημα αυτό δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Η απόκτηση πλούτου και εμπειριών στον ανοιχτό στίβο της ανθρωπότητας συνέβαλε πάρα πολύ στην ανάπτυξη της χώρας – και αυτό σε εποχές όπου η οικονομία ήταν πολύ λιγότερο παγκοσμιοποιημένη. Τελικά, τα περισσότερα επιχειρήματα υπέρ της ακινησίας αποτελούν άλλοθι, είτε φόβου είτε βολέματος.

Η θέση μου ώς τώρα ήταν ατομοκεντρική. Ισχυρίστηκα δηλαδή πως η ατομική ολοκλήρωση περνάει μέσα από τη μετανάστευση. Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά για τη χώρα; Δεν είναι καταστροφή να χάνει τους νέους της, αφού μάλιστα ξοδέψει από το υστέρημά της για να τους εκπαιδεύσει; Η θέση αυτή είναι γνωστή με τον απλό αλλά περιγραφικό όρο «φυγή εγκεφάλων», μετάφραση του αγγλικού «brain drain». Πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως η θεωρία αυτή δεν έχει πλέον την αυτονόητη ισχύ που διέθετε στο παρελθόν. Τα πορίσματά τους περιγράφει με γλαφυρό τρόπο το βιβλίο της Annalee Saxenian, «Οι Νέοι Αργοναύτες: Περιφερειακό πλεονέκτημα σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία». Η Saxenian, καθηγήτρια Χωροταξίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, ισχυρίζεται πως η «φυγή εγκεφάλων» έχει πλέον αντικατασταθεί με ένα νέο φαινόμενο, την «κυκλοφορία εγκεφάλων». Πράγματι, οι μετανάστες υψηλών δεξιοτήτων (οι «εγκέφαλοι») δεν παραμένουν στον τόπο όπου μετανάστευσαν, αλλά αφού πετύχουν συχνά επιστρέφουν, μετακινούμενοι ανάμεσα στην παλιά και τη νέα τους πατρίδα, δημιουργώντας καινούργιες επιχειρήσεις και συμβάλλοντας αποφασιστικά στην οικονομική ανάπτυξη. Η παγκοσμιοποίηση των επιχειρηματικών δικτύων, ισχυρίζεται η Saxenian, είναι απόδειξη των θεμελιωδών αλλαγών στην παγκόσμια αγορά εργασίας, έτσι ώστε να μην ισχύει πλέον το παλιό μοντέλο κέντρου-περιφέρειας. Ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκαν τεράστιες τεχνολογικές βιομηχανίες στην Ταϊβάν, στο Ισραήλ ή στην Ινδία αποτελεί απόδειξη της συμβολής των «εγκεφάλων» στην οικονομία των χωρών απ’ όπου μετανάστευσαν. Το συμπέρασμα είναι αναπόφευκτο. Αν είσαι έως 35 και ζεις ακόμη στην Ελλάδα, κάτι έχεις κάνει λάθος, όχι μόνο για σένα προσωπικά αλλά και για τη χώρα σου γενικότερα.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή