ROMAIN SLOCOMBE
Κύριε Διοικητά
Μετ.: Εφη Κορομηλά
εκδ. Πόλις, 2014, σελ. 295
Το πρώτο πράγμα που θα ήθελα να πω σχετικά με αυτό το βιβλίο είναι μια πρακτική συμβουλή: φροντίστε, όταν το ξεκινήσετε, να έχετε τη μέρα μπροστά σας, γιατί πολύ δύσκολα θα το αφήσετε μέχρι να φτάσετε στο τέλος.
Είναι ένα μυθιστόρημα σφιχτό, κινηματογραφικό, συναισθηματικά απαιτητικό – και εξαιρετικά μεταφρασμένο.
Θα μπορούσε κανείς να το κατατάξει στα ιστορικά μυθιστορήματα, αφού ο συγγραφέας Ρομέν Σλοκόμπ έχει ερευνήσει εκτενώς πηγές και βιβλιογραφία προκειμένου να στήσει με ακρίβεια το σκηνικό της περιόδου 1932-1942 στη Γαλλία και να τοποθετήσει τον ήρωά του μέσα σ’ αυτό. Το ιστορικό πλαίσιο παίζει όντως πρωταγωνιστικό ρόλο, αφού αλληλεπιδρά άμεσα με τον ήρωα.
Ομως το βιβλίο είναι επίσης η ιστορία ενός αδιέξοδου ερωτικού πάθους και, κυρίως, μια μελέτη πάνω στις προσωπικές αντιφάσεις που συνειδητά επιλέγει κανείς να τακτοποιεί όπως όπως, εκλογικεύοντας διαρκώς και εξολοθρεύοντας Ερινύες σαν ενοχλητικά μυγάκια.
Το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, ο αφηγητής-επιστολογράφος (ο κυρίως κορμός του βιβλίου έχει τη μορφή μιας μακροσκελούς επιστολής προς τον Γερμανό διοικητή της κατεχόμενης Γαλλίας), Πωλ-Ζαν Υσόν είναι ένας αξιοσέβαστος pater familias, ένας Γάλλος μεγαλοαστός, καλός καθολικός και ήρωας του Μεγάλου Πολέμου. Επίσης είναι διανοούμενος, συγγραφέας – με έργο, αναγνώριση και περγαμηνές, μέλος της ακαδημίας, πραγματικός στυλοβάτης του πνεύματος.
Και ταυτόχρονα, είναι λάβρος αντισημίτης, θαυμαστής του Χίτλερ και λάτρης του Πεταίν και της ιδέας της συνεργασίας της Γαλλίας με τη ναζιστική Γερμανία για την οικοδόμηση μιας «καθαρής» Ευρώπης. Διαβάζοντας, θυμήθηκα πολλές φορές την επαναλαμβανόμενη στα καθ’ ημάς μομφή προς τους «πνευματικούς ανθρώπους που σιωπούν». Ο χαρακτήρας του Υσσόν μας υπενθυμίζει ότι η διανόηση καθόλου απαραίτητα δεν συμπίπτει με τον ανθρωπισμό που γενικά προσδοκούμε από τους ανθρώπους του πνεύματος.
Ο διανοούμενος αυτός, λοιπόν, όχι μόνο δεν σιωπά, αλλά κάνει ό,τι μπορεί διά της θέσης του και της πρόσβασής του στον Τύπο ώστε να διασπείρει επιτυχώς την τοξική του ιδεολογία, να καταστρέψει – και να καταστραφεί.
Ο Πωλ-Ζαν Υσόν δεν έχει το παραμικρό πρόβλημα να συμβιβάζει την πίστη του στις οικογενειακές αξίες με το γεγονός ότι είχε πλήθος εξωσυζυγικών σχέσεων και εξώγαμων παιδιών.
Ούτε τον υπερπατριωτισμό του με την αναφανδόν υποστήριξη των δυνάμεων κατοχής της Γαλλίας. Ούτε καν το γεγονός ότι η όμορφη Ιλσε που ερωτεύεται είναι η Γερμανίδα γυναίκα του γιου του.
Η δυσκολία του προκύπτει ουσιαστικά όταν αντιλαμβάνεται ότι η Ιλσε ανήκει στο απεχθές για εκείνον εβραϊκό γένος. Οι –ναρκισσιστικές στον πυρήνα τους– προσπάθειές του να την προστατέψει από τους αντισημιτικούς νόμους που ο ίδιος έχει υποστηρίξει όπως μπορούσε, χωρίς ωστόσο ποτέ να αμφισβητήσει την ορθότητά τους (δηλαδή χωρίς να διαταράξει τις ίδιες του τις αντιφάσεις), αποτελούν τον αφηγηματικό κορμό του βιβλίου.
Το εύρημα της «επιστολής» που χρησιμοποιεί ο Σλοκόμπ είναι έξοχο, καθώς όχι μόνον εξυπηρετεί την ίδια την αφηγηματική διαδικασία, αλλά δίνει και την ευκαιρία στον συγγραφέα να παίξει με το μυαλό του αναγνώστη: διαβάζοντας, το κείμενο μας παρασύρει· ξεχνάμε ότι πρόκειται για επιστολή προς τον Γερμανό διοικητή, ότι δηλαδή αυτή η ζοφερή εκ βαθέων εξομολόγηση και η έκκληση για κατανόηση απευθύνεται σε έναν ναζί και όχι σ’ εμάς, τους σοκαρισμένους αναγνώστες – ώσπου να μας επαναφέρει με ένα τράνταγμα ξανά στην ακόμη πιο ζοφερή πραγματικότητα του βιβλίου με την κλητική προσφώνηση «Κύριε Διοικητά».
Η σελίδα που τσάκισα (και με τσάκισε)
(Θα παρατηρήσω, ομοίως, ότι οι Εβραίοι της Γαλλίας εξακολουθούν να αγωνίζονται, ακόμη και στο εξωτερικό, εναντίον της Πατρίδας τους: συγκεκριμένα, τους βρίσκουμε μαζί με τους φυγάδες της πολιτικής και τους εμιγκρέδες της οικονομίας, στο πλευρό των γκωλικών!) Εν πάση περιπτώσει, ο Φύρερ σας το έχει καταλάβει πολύ καλά εδώ και καιρό, ενώ, και σ’ εμάς, η Κυβέρνηση της Εθνικής Επαναστάσεως άρχισε επιτέλους να ενεργεί αναλόγως. Την εποχή όμως που ανακάλυψα το κρυφό κακό που υπονόμευε την οικογένειά μου, ήμασταν εν έτει 1939 – τουτέστιν, την εποχή της Πόρνης ακόμη, όπου οι παλιο-οβριοί μας οδηγούσαν σκόπιμα στην καταστροφή.