Κουφονήσια: Μικρό μέρος, μεγάλη ιστορία

Διακοπές στο μικρό νησάκι (και το ακόμη πιο μικρό αδελφάκι του), που τα τελευταία χρόνια έχει μπει για τα καλά στον τουριστικό χάρτη της χώρας.

Οι πατημασιές μας πάνω στο χώμα μοιάζουν με το τικ τακ του ρολογιού, είναι ρυθμικές και γρήγορες, μας επιτρέπουν να δούμε το Κουφονήσι (ένα νησί με έκταση μόλις 5,7 τ.χλμ.!) μέσα σε λίγες ώρες. Ξεκινάμε από τον Αγιο Γεώργιο ή Χώρα, τον μοναδικό οργανωμένο οικισμό, και ακολουθούμε την ακτογραμμή προς τα ανατολικά, μέχρι να φτάσουμε στην παραλία Πορί, για να μπούμε μετά στο εσωτερικό και να γυρίσουμε πίσω από την ενδοχώρα. Είναι απόγευμα, έχει δροσιά, περπατάμε σε ομαδούλες ή κατά μόνας στο μονοπάτι, ανάμεσα σε βράχια και θάμνους, και είμαστε όλοι ήσυχοι, δεν ανοίγουμε πολλές κουβέντες, ούτε έχουμε ξεναγό μαζί να μας μιλήσει για το τοπίο. Με την πρώτη ματιά, βέβαια, δεν υπάρχει κάτι για το οποίο θα μπορούσε να μας μιλήσει κανείς (το μόνο που βλέπουμε είναι θάλασσα, την Κέρο απέναντι και διάσπαρτα κάποια σπίτια), αλλά αυτός είναι πάντα ο κρυμμένος άσος των ξεναγών: σου εμφανίζουν ιστορίες εκεί όπου εσύ δεν βλέπεις τίποτα.

Οσο περπατάμε, σκέφτομαι ότι το Κουφονήσι, ένα από τα μικρότερα κατοικημένα νησιά της Ελλάδας, ένας κόκκος γης ανάμεσα στην Αμοργό και τη Νάξο, είναι σαν να μη βρίσκεται στο Αιγαίο, αλλά κάπου αλλού – έχει τόσο διαφορετική προσωπικότητα από τα αδέλφια κυκλαδονήσια, που θα έλεγες ότι ανήκει σε άλλη οικογένεια. Εδώ, το σύνηθες ατού των Κυκλάδων, δηλαδή η Χώρα, είναι το πιο ουδέτερο στοιχείο του τοπίου – η ματιά του επισκέπτη γεμίζει με άλλα πράγματα. Για την ακρίβεια, με δύο χρώματα: μπλε (όχι το βαθύ, κλασικό, ελληνικό μπλε της θάλασσας, αλλά ένα πιο ασυνήθιστο, εξωτικό, κουβανέζικο μπλε) και ανοιχτό καφέ, το χρώμα που έχουν τα διαβρωμένα από τη θάλασσα βράχια. Αυτό είναι το Κουφονήσι: ένα θελκτικό κουβανέζικο μπλε που σου κλείνει το μάτι, λέγοντάς σου «για έλα λίγο προς τα εδώ» και από δίπλα ένα ξεβαμμένο πέτρινο καφέ.

Βέβαια, αν είχαμε ξεναγό στη διάρκεια της σιωπηλής πεζοπορίας μας, κατά πάσα πιθανότητα θα μαθαίναμε κι άλλα στοιχεία για τον τόπο (τα οποία διαβάσαμε εκ των υστέρων), που του προσδίδουν βάρος και τον συνδέουν ιστορικά με το ευρύτερο περιβάλλον, όπως το ότι στο Κουφονήσι έχουν ανακαλυφθεί δύο πρωτοκυκλαδικοί οικισμοί (ο πρώτος στα ανατολικά του χωριού, ο δεύτερος σε κοντινή απόσταση από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου), ότι ο σημερινός οικισμός πιθανόν χτίστηκε στη θέση ενός μεγάλου ρωμαϊκού οικισμού, ότι στους Επάνω Μύλους βρέθηκε, μεταξύ άλλων, ένα τηγανόσχημο αγγείο χαραγμένο με εννεάκτινο αστέρι (φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου) αλλά και ότι στη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου το νησί αναγράφτηκε ως Κοφινούσα, ενώ σε χάρτες γεωγράφων και περιηγητών, Ανω και Κάτω Κουφονήσι πήραν διάφορα ονόματα, όπως Pira (το 1590), Cofinissia (το 1745) και Phocussa (το 1791).  

Μικρά μέρη, μεγάλη ιστορία… Η Κέρος, ακριβώς απέναντι, έχει ακόμη μεγαλύτερη ιστορία από το Ανω Κουφονήσι, αφού την κυκλαδική περίοδο θεωρούνταν τόσο σημαντική όσο μεταγενέστερα η Δήλος. Ανασκαφές στα δυτικά του νησιού, στον Κάβο Δασκαλειού, έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα, όπως τα ειδώλια του αρπιστή, του αυλητή αλλά και της Μεγάλης Μητέρας, ύψους 1,40 μ. Σήμερα, η πάλαι ποτέ κοιτίδα των μαρμάρινων ειδωλίων κατοικείται από αιγοπρόβατα που περιδιαβαίνουν βόσκοντας ελεύθερα.  

Τη βλέπουμε από μακριά την Κέρο καθώς κάνουμε βόλτα με τη λάντζα, όπως και το Γλαρονήσι, ένα νησάκι στο οποίο μαζεύονται οι γλάροι για να ξαποστάσουν και να αφήσουν τα αυγά τους, και βέβαια το Κάτω Κουφονήσι, το έτερον ήμισυ του Ανω, το νησί-μεγαθήριο των 4,4 τ.χλμ.(!)· ένα ημιάγριο κύτταρο ζωής με έναν δαρμένο από τον αέρα φοίνικα, λίγα σπίτια παραθεριστών και ψαράδων, κοπάδια αιγοπροβάτων και ένα εκκλησάκι της Παναγίας, που πρωτοχτίστηκε το 1561. Κάθε Δεκαπενταύγουστο, μάλιστα, μετά τη λειτουργία, στήνεται μεγάλο πανηγύρι στο Κάτω Κουφονήσι.

Πάνω-κάτω αυτά αντικρίσαμε στο ταξίδι μας στο σύμπλεγμα των μικρών πλην όμως εξαιρετικά δυναμικών αυτών νησιών, που παρότι θα μπορούσαν να προσομοιάζουν και τελικά να επισκιάζονται από τα διπλανά μεγάλα, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Στα Κουφονήσια δεν αισθάνεσαι ούτε τη ναξιώτικη ούτε την αμοργινή αύρα. Αυτό που βιώνεις είναι διαφορετικό, πιο περίπλοκο, συνδυάζει το παλιό με το σύγχρονο, το πρωτοκυκλαδικό με το σημερινό, τον αρχαίο μαρμάρινο αυλητή με τον ντόπιο ψαρά και βοσκό, τον καλοκαιρινό παραθεριστή με τον γλάρο-άποικο, τον κυκλαδίτικο άνεμο με το (σχεδόν) κουβανέζικο θαλασσινό νερό!

Μόνο παραλίες

Η νότια πλευρά του Ανω Κουφονησίου, από τον Παριανό έως το Πορί, είναι γεμάτη παραλίες – θα τις δείτε αν διασχίσετε το μονοπάτι παράλληλα με την ακτογραμμή. Η Αμμος είναι η παραλία του οικισμού στο λιμάνι, από τις μεγαλύτερες του νησιού και με ρηχά νερά, η παραλία Χαροκόπου είναι γνωστή από την ταβέρνα του Φοίνικα (πολλοί την ξέρουν και ως Φοίνικα), ο Φανός είναι παραλία μεγάλη και με κόσμο, ενώ ακόμη πιο κοσμοπολίτικη θεωρείται η Πλατιά Πούντα ή Ιταλίδα (ο μικρός όρμος Ιταλιδάκι έχει περισσότερη ησυχία). Με λίγο παραπάνω περπάτημα θα φτάσετε στο Πορί, την παραλία των surfers, μάλλον την ωραιότερη του νησιού. Μικρές και ήσυχες είναι η Πόρτα και ο Χοντρός Κάβος, ενώ έχετε στο νου σας και τις παραλίες Λουτρό, Σπηλιά και Παριανός. Με σκάφος (δικό σας ή από εκείνα που εκτελούν δρομολόγια από το Ανω Κουφονήσι) μπορείτε να πάτε έως το Κάτω Κουφονήσι, για βουτιές στις παραλίες Νερό, Δέτης, Πεζούλια, Φυκιό.