Σε περιόδους κρίσης, κατά τις οποίες οι κοινωνικές παροχές δεν επαρκούν, ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν, ώστε η βοήθεια να φτάνει στις ασθενέστερες οικονομικά ομάδες;» Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή, τον Δεκέμβριο του 2013 οι άνεργοι ανήλθαν σε 1.349.495 άτομα, ενώ το 2012 βρισκόταν υπό τον κίνδυνο φτώχειας το 23,1% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Το 50% των Ελλήνων, σύμφωνα με έρευνα της Trendbox για λογαριασμό της εισπρακτικής εταιρείας Intrum Justitia, δηλώνουν ότι κάθε μήνα, μετά την πληρωμή των λογαριασμών τους, δεν τους απομένουν καθόλου χρήματα.
Τα χρηματικά αποθέματα του ελληνικού κράτους έχουν και αυτά με τη σειρά τους μειωθεί σημαντικά σε μια περίοδο που οι Ελληνες έχουν μεγάλη ανάγκη την πλήρη ενεργοποίηση του κράτους πρόνοιας. Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, οι δαπάνες για προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης ανέρχονται στο 22% του ΑΕΠ, ποσοστό το οποίο σχεδόν εξαντλείται στους τομείς των συντάξεων και της υγείας. Οι υπόλοιπες παροχές κοινωνικής ασφάλισης φτάνουν μόνο το 3%, ενώ οι δαπάνες προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας αγγίζουν το 2%. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι κοινωνικές παροχές σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό αδυνατούν να φτάσουν σε αυτούς που τις έχουν πραγματικά ανάγκη.
Τι μπορεί να γίνει για τις για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες; Η έλλειψη εκπαίδευσης είναι άμεσα συνυφασμένη με τον κίνδυνο της φτώχειας. Οι προτάσεις είναι:
• Εισαγωγή μαθημάτων, όπως πολιτική φιλοσοφία, ηθική φιλοσοφία, λογική, αισθητική και φιλοσοφία της τέχνης, σε αντιδιαστολή με τα δώδεκα χρόνια διδασκαλίας των θρησκευτικών.
• Ουσιαστική τόνωση της μετεκπαίδευσης και της διά βίου εκπαίδευσης.
• Καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού και προώθηση του πηγαίου σεβασμού στη διαφορετικότητα, σε κάθε επίπεδο. Εισαγωγή ομιλιών, δράσεων και σεμιναρίων από εκπροσώπους οργανωμένων ομάδων υποστήριξης των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων, κοινοτήτων μεταναστών και τοξικοεξαρτημένων, στα πανεπιστήμια και στους χώρους εργασίας.
• Προώθηση των ιδεωδών της διαφορετικότητας, της ισότητας των ευκαιριών και της κοινωνικής ένταξης των άνωθεν ομάδων στα σχολεία από εκπαιδευτικούς σε συνεργασία με ειδικούς ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς.
Μεταξύ φτώχειας και υγείας υπάρχει μια σχέση αλληλεπίδρασης. Η μεγαλύτερη ανισότητα αντικατοπτρίζεται κυρίως στην πρωτοβάθμια βαθμίδα υγείας, δηλαδή στην πρόληψη, τη διάγνωση και τη φαρμακευτική αγωγή. Προτάσεις:
• Αμεση αντιμετώπιση της έλλειψης υλικών και ανθρώπινου δυναμικού στα νοσοκομεία.
• Πολυδύναμα ιατρεία σε ακριτικές και απομονωμένες περιοχές.
• Κάλυψη της έλλειψης 500 ευρέως συνταγογραφούμενων φαρμάκων.
• Αμεση ενίσχυση προγραμμάτων εργασίας στον δρόμο για την πρόληψη και μείωση της βλάβης σε άτομα που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών με παράλληλη αύξηση του αριθμού των διανεμόμενων συρίγγων και προφυλακτικών.
• Εξασφάλιση μηδενικής συμμετοχής σε αναγκαία φάρμακα για ευπαθείς ομάδες και εφαρμογή εθνικού προγράμματος για την ισότιμη πρόσβαση ανασφάλιστων και άπορων ατόμων.
• Εφαρμογή του εισιτηρίου ελεύθερης πρόσβασης σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας με ποιοτική αλλά και ποσοτική αύξηση της ομάδας στόχου.
Στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, η σχετική κρατική χρηματοδότηση μειώθηκε κατά 20% μεταξύ του 2010 και του 2011 και κατά επιπλέον 55% μεταξύ του 2011 και του 2012. Παράλληλα, οι μελέτες δείχνουν αύξηση της μείζονος κατάθλιψης από 3,3% το 2008 σε 8,2% το 2011, με βασική συχνά αιτία την οικονομική δυσπραγία και εκτόξευση των ποσοστών των αυτοκτονιών.
Η απόλυτη απο-ασυλοποίηση των ψυχικά ασθενών και η ανάπτυξη δράσεων που στόχο θα έχουν την αυτόνομη διαβίωση και την πλήρη επανένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο είναι επιτακτική στο πλαίσιο της πολυαναμενόμενης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Σε αυτό μπορούν να βοηθήσουν καθοριστικά συγκεκριμένα προγράμματα απο-ασυλοποίησης και ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (π.χ., πρόγραμμα «Ψυχαργώς»).
Υπάρχει ήδη πληθώρα ατομικών και συλλογικών πρωτοβουλιών αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών, όπως, για παράδειγμα, κοινωνικά ιατρεία, συσσίτια, ομάδες οικονομικής και ψυχολογικής στήριξης κ.ά. Οι πρωτοβουλίες αυτές αποτελούν ένα από τα πιο υγιή κομμάτια της κοινωνίας και δεν πρέπει να υπονομεύονται, να διώκονται ή να αποδυναμώνονται, αλλά αντιθέτως να υποστηρίζονται.
Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα είναι μια στοχευμένη κοινωνική παροχή που χορηγείται με εισοδηματικά κριτήρια και απευθύνεται σε οποιονδήποτε πληροί τα κριτήρια αυτά, χωρίς αποκλεισμούς. Η προβλεπόμενη εφαρμογή πιλοτικού προγράμματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος σε δύο περιοχές της χώρας εντός του 2014 εγείρει υψηλές προσδοκίες για την κοινωνική προστασία ευάλωτων ομάδων.
Σημαντικά παραδείγματα αποτελούν η διαδικτυακή πύλη «Ερμής» και η δυνατότητα υποβολής ηλεκτρονικής αίτησης για κάποια επιδόματα. Προτάσεις:
• Eξατομίκευση πληροφοριών ανάλογα με τις ανάγκες και το προφίλ των χρηστών και προσφορά τους σε περισσότερες γλώσσες.
• Σύνδεση υπηρεσιών για μεγαλύτερη ευκολία στη χρήση (προσυμπληρωμένες φόρμες, απλούστευση διαδικασιών κ.ά.).
• Πληροφόρηση του κοινού για τις διαδικτυακές υπηρεσίες για εκπαίδευση (π.χ., e-learning) και εύρεση εργασίας.
«Μη ρωτάς τι μπορεί να κάνει η χώρα σου για σένα, αλλά τι μπορείς να κάνεις εσύ για τη χώρα σου» ήταν ένα από τα μηνύματα του Αμερικανού προέδρου Τζον Κένεντι κατά την τελετή ορκωμοσίας του το 1960. Στη σημερινή πτωχευμένη Ελλάδα η ρήση αυτή αποκτά ιδιαίτερο νόημα και διαστάσεις. Δεν πρέπει όμως να παρερμηνεύεται. Ολοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουν δράση στον βαθμό που τους αναλογεί και δύνανται. Σε αυτή την προσπάθεια είναι οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών που μπορούν και πρέπει να στοχεύουν και να αναζητούν την αφύπνιση των συνειδήσεων.
*Ο Ελληνικός Σύλλογος Αποφοίτων του London School of Economics and Political Science προχώρησε από πέρυσι στη δημιουργία think tank (ομάδων σκέψης) και την παραγωγή κειμένων θέσης (policy papers). Το παρόν κείμενο είναι η σύνοψη του κειμένου θέσης της ομάδας Πολιτική & Κοινωνία, με θέμα «Κράτος πρόνοιας εν μέσω κρίσης», ενώ σταδιακά θα ακολουθήσουν και οι περιλήψεις των υπόλοιπων κειμένων.