Ο εχθρός είναι μέσα μας

3' 50" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΣΙΓΚΜΟΥΝΤ ΦΡΟΪΝΤ

Ο Ντοστογέφσκι και η πατροκτονία

μετ.: Γιάννης Καλλιφατίδης,

Ηλιάνα Αγγελή

εκδ. Πατάκη, σελ. 198

«Ψυχική οδύνη γνωρίζει ο άνθρωπος κατά κύριο λόγο σε συνάρτηση με τις συνθήκες υπό τις οποίες η ίδια εισβάλλει στη ζωή του. Συνεπώς, το δράμα χρειάζεται μια πλοκή από την οποία να πηγάζει μια τέτοια οδύνη… Μια φαινομενική εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση ορισμένων δραμάτων, όπως ο Φιλοκτήτης, όπου η ψυχική οδύνη παρουσιάζεται ως δεδομένη…».

Αυτές τις γραμμές δεν τις γράφει ένας θεωρητικός της δραματολογίας, ούτε ένας κριτικός του αρχαίου θεάτρου, ένεκα κιόλας των παραστάσεων της αρχαίας τραγωδίας του «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή που ανεβαίνουν τούτες τις ημέρες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, υπό τη σκηνοθετική ματιά του Κώστα Φιλίππογλου και πλειάδα γνωστών και καταξιωμένων ηθοποιών. Αυτά γράφει ο Σίγκμουντ Φρόιντ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, σε μια σειρά από ψυχαναλυτικά άρθρα με επίκεντρο τη λογοτεχνία, το αρχαίο και σύγχρονο δράμα, και συγκεντρώνονται «Ο Ντοστογέφκσι και η πατροκτονία».

Γιατί ο πατέρας της ψυχανάλυσης μελετά τους «Αδερφούς Καραμαζώφ», τον ίδιο τον Ντοστογέφσκι και τη χαρτοπαικτική εμμονή του; Τι προσπαθεί να ανασυστήσει ο Φρόιντ –ρίχνοντας φως σε μια ψυχική σύγκρουση; Από ένα τυχαίο περιστατικό της παιδικής ζωής του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, το οποίο –αν και υποτιμημένο από την ανάγνωση του Γερμανού συγγραφέα– όλως τυχαίως κοσμεί τον πρόλογο της Αυτοβιογραφίας, την οποία ο Γερμανός συγγραφέας ξεκινά να γράφει σε ηλικία 60 ετών; Τι δεν μας λέει ο Σαίξπηρ για τον Βασιλιά Ριχάρδο τον Γ΄ και εμμέσως αποκαλύπτεται από τον εισαγωγικό μονόλογο στο ομώνυμο θεατρικό; Γιατί φοβάται την επιτυχία η Λαίδη Μακμπέθ, ή πώς γεννιέται ο Αμλετ και πώς τελικά γίνεται αυτό που είναι, ανασυστήνοντας το φιλοσοφικό ερώτημα που έχει ταυτιστεί με τον σαιξπηρικό ήρωα στην καθολική συνείδηση των θεατών; Πόσες γυναίκες σαν τη Ρεβέκκα Γκάμβικ, την κεντρική ηρωίδα του δράματος «Ρόσμερσχολμ» του Ερρίκου Ιψεν έχει συναντήσει στο ψυχαναλυτικό του ντιβάνι ο Φρόιντ ή και στις κοσμικές συναναστροφές; Και τέλος, τι αλλάζει στην κοσμοθεωρία και στον ψυχισμό του καθολικού δυτικού ανθρώπου, άμα τη εμφανίσει του Οιδίποδα, του Αίαντος και του Φιλοκτήτη στην αρχαία ελληνική δραματουργία; Πώς εγκαινιάζονται οι εσωτερικές συγκρούσεις σαν το μεγάλο τραύμα του νεωτερικού και μετανεωτερικού ανθρώπου και πώς η ανθρώπινη ψυχή δεν αντιμετωπίζει τους εχθρούς της στο όνομα των Θεών, αλλά πλέον γίνεται σαφές ότι ο εχθρός είναι μέσα μας, στα εσωτερικά μας αντικείμενα, στις εσωτερικές ενδοβλημένες φιγούρες των γονιών μας;

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ είναι δύσκολο να κατανοηθεί ως προσωπικότητα χωρίς να ανατρέξουμε στα ενδιαφέροντά του. Ηταν γιατρός. Νευρολόγος αλλά προτιμούσε την ψυχολογία περισσότερο από την καθαρή ιατρική. Ηταν πρακτικός άνθρωπος, αλλά τον γοήτευε η λογοτεχνία σαν το απαραίτητο αποκούμπι των ανθρώπινων αναζητήσεων. Φλέρταρε άλλωστε με όλα τα είδη γραφής. Λάτρευε την αρχαιολογία, τους αρχαίους πολιτισμούς, τα μακρινά μέρη, τα τοτέμ και τους χάρτες. Παρόλο που δυσκολευόταν να ταξιδέψει έξω από τη Βιέννη, σχεδόν ένα κομμάτι του ψυχισμού του του έθετε ανυπέρβλητα εμπόδια ζωής και θανάτου κάθε φορά που δοκίμαζε να το επιχειρήσει. Ηταν μέγας πειραματικός, και δεν δίστασε να θέσει στην υπηρεσία της νέας επιστήμης του, ό,τι του φαινόταν χρήσιμο, χωρίς στεγανά, αγκυλώσεις και αναχώματα. Ο Φρόιντ συνειδητοποίησε πολύ νωρίς ότι το νέο μονάχα από μια διαφορετική ανάγνωση του παλιού μπορεί να προέλθει. Γι’ αυτό και ο Οιδίποδας των αρχαίων Ελλήνων έγινε ο ήρωάς του. Διότι ανακάλυψε την πανανθρώπινη ισχύ των εσωτερικών ασυνείδητων επιθυμιών και των ενοχών που προκύπτουν από αυτές. Ετσι το Οιδιπόδειο δεν έγινε μια ψυχαναλυτική ιδιαιτερότητα για λίγους, αλλά αποτελεί ένα πανανθρώπινο ψυχικό αναπτυξιακό στάδιο.

Στο βιβλίο «Ο Ντοστογέφσκι και η αυτοκτονία» μελετά, αναλύει, φωτίζει, θέτει ερωτήματα και ψηλαφίζει μερικούς από τους σημαντικότερους ήρωες της δραματουργίας αλλά και τους δημιουργούς τους. Σαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος ο Φρόιντ αναζητά την αλήθεια του ανθρώπου μέσα από το ταλέντο του δημιουργού. Εισάγει τα ψυχαναλυτικά εργαλεία σαν μεγεθυντικούς αλλά όχι παραμορφωτικούς φακούς και αναζητά τα κίνητρα του ψυχισμού δημιουργών που έμελλαν με το έργο τους να σφραγίσουν τους αιώνες.

Ποιος ήταν πραγματικά ο Ντοστογέφσκι, τι λέγεται και τι αποκρύπτεται στο έργο του αλλά και στις βιογραφίες του; Γιατί ο Γκαίτε σπάει τα παιχνίδια του όταν είναι μικρός; Γιατί ο Ιψεν γοητεύεται τόσο από τις ηρωίδες που δημιουργούν ασφυκτικά ερωτικά τρίγωνα; Πώς θα ήταν η ζωή όλων μας εάν ο Οιδίποδας δεν είχε σκοτώσει τον πατέρα του;

Το βιβλίο «Ο Ντοστογέφσκι και η πατροκτονία» ανοίγει έναν σημαντικό διάλογο ανάμεσα στην τέχνη και στην πραγματική ζωή. Ανάμεσα στα ψυχικά φαινόμενα της ιδιωτικής ζωής των συγγραφέων και του τρόπου που βλέπουν τους ήρωές τους. Και το σπουδαιότερο είναι ότι επισημαίνει ότι όλα τα ενήλικα δημιουργήματα –ακόμα και αυτά που θεωρούνται ανυπέρβλητα και κλασικά– δεν είναι τίποτα άλλο από την απλή μετάβαση του παιδιού από το παιδικό παιχνίδι στον χώρο της ενήλικης φαντασίας και της τέχνης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή