Εως πρόσφατα, με το που οι δείκτες των ρολογιών έδειχναν δώδεκα το μεσημέρι, έκοβα την «καλημέρα» και το γυρνούσα στο «καλησπέρα». Ωσπου έπεσα πάνω στον ιστορικό Πασχάλη Κιτρομηλίδη, τον οποίο συνάντησα κάπου εκεί λίγο μετά τις δώδεκα το μεσημέρι, και μου έκανε μια (καλοπροαίρετη) παρατήρηση. «Ακόμα ο ήλιος είναι ψηλά, γιατί μου λες “καλησπέρα”; Ακόμα είναι μέρα έξω».
Ημουν λάθος λοιπόν; Ο κ. Κιτρομηλίδης μου εξήγησε το μάλλον αυτονόητο τελικά: η εσφαλμένη χρήση (κατάχρηση μάλλον) του «καλησπέρα» είναι μια γλωσσική παρεξήγηση που σχετίζεται με την κυριαρχία της αγγλικής. «Μετά τις δώδεκα το μεσημέρι λέμε “καλησπέρα” όπως οι αγγλόφωνοι λένε “Good afternoon”, και πολύ καλά κάνουν οι άνθρωποι διότι το “afternoon” σημαίνει ακριβώς αυτό: μετά το μεσημέρι. Οταν ο ήλιος γέρνει και βασιλεύει το γυρνάνε σε “Good evening” – τότε θα έπρεπε και εμείς να χρησιμοποιούμε τo “καλησπέρα” μας». Λογικό: οι Εσπερινοί στις εκκλησίες, καθ’ όσον γνωρίζω δηλαδή, δεν ψάλλονται με τον ήλιο να ακτινοβολεί αλύπητα. Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω έως ποια ώρα ακριβώς είναι ορθό να λέμε «καλημέρα» και από ποιο σημείο κι έπειτα να το γυρνάμε σε «καλησπέρα». Οχι πως έχει και καμία σημασία για πολύ κόσμο που λέει «καλημέρα» και «καλησπέρα» ανάλογα με την έμπνευση της στιγμής (κι έχει άλλες σκοτούρες στο κεφάλι του…). Πάντως το λάθος (αν είναι όντως λάθος δεν το έχω ελέγξει – ωστόσο εμπιστεύομαι τον κ. Πασχάλη Κιτρομηλίδη κι, εξάλλου, είναι απολύτως λογικό αυτό που μου είπε) δεν είναι γραμματικό ή συντακτικό αλλά μάλλον πραγματολογικό: έξω ο ήλιος καίει και λάμπει, πού είδαμε την «καλήν εσπέρα»;
Η γλώσσα είναι ένα ολισθηρό έδαφος. Τις τελευταίες δεκαετίες, ειδικά η δημοσιογραφία φέρει τεράστιες ευθύνες για τις πολλαπλές κακοποιήσεις της. Το ίδιο και η πολιτική όμως. Γενικά, ο δημόσιος λόγος πάσχει. Δεν είναι μόνον τα λογής λογής «μαργαριτάρια» αλλά και ένας αφόρητα προβλέψιμος λόγος που αρκείται σε στερεότυπα ανακυκλώνοντας την ίδια στιγμή χονδροειδή σφάλματα. Η γλώσσα λοιπόν είναι ένα άκρως ολισθηρό έδαφος, σχεδόν μια κινούμενη άμμος, και με τις ταχύτητες που διέπουν τη δημοσιογραφία, εύκολα υποπίπτουμε σε λάθη και χοντροκοπιές. Συχνά όμως οι καλά διαβασμένοι αναγνώστες της «Κ» μάς επαναφέρουν στην τάξη.