Η αποκάλυψη της Κριστίν Λαγκάρντ, διευθύντριας του ΔΝΤ, για τις απειλές κατά της ζωής της που δέχτηκε όταν ζήτησε να φορολογηθούν επιτέλους οι μεγάλοι φοροφυγάδες στην Ελλάδα, εντάσσεται σε μια σύνθετη συζήτηση για το πώς οι μεγάλες εταιρείες καταφέρνουν να ξεφεύγουν από τις εθνικές νομοθεσίες. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό, όπως αναγνωρίζει και η Κριστίν Λαγκάρντ στη συνέντευξη στους Financial Times. Το πρόβλημα είναι διεθνές και γενικευμένο, απλώς στην Ελλάδα η φοροδιαφυγή του μεγάλου πλούτου τελείται απροκάλυπτα και μάλιστα σε μια ιστορική συγκυρία καταστροφική για το κράτος και τον ελληνικό πληθυσμό.
Τις ίδιες περίπου μέρες με τις αποκαλύψεις της κ. Λαγκάρντ, ο Οργανισμός Οικονομικής Ανάπτυξης και Συνεργασίας (ΟΟΣΑ) πρότεινε μέτρα για την καταπολέμηση της οργανωμένης φοροδιαφυγής των πολυεθνικών ομίλων. Ο διεθνής οργανισμός προτείνει στα 33 κράτη-μέλη του και στα μέλη του G20 να υποχρεώσουν τις πολυεθνικές να αποδίδουν φόρους στον τόπο όπου πραγματοποιούν τα κέρδη τους, και όχι να μεταφέρουν τα κέρδη σε χώρες με μηδενική ή ελάχιστη φορολόγηση, μέσω ενδοομιλικών συναλλαγών ή άλλων νομικών οδών. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι η Google μεταφέρει κέρδη 8 δισ. δολαρίων, από δραστηριότητες σε Ευρώπη και Ασία, σε μια θυγατρική της στις Βερμούδες, όπου δεν φορολογείται. Παρόμοιες τακτικές χρησιμοποιούν οι γνωστοί πολυεθνικοί κολοσσοί Amazon, Apple, Microsoft, που παράγουν προϊόντα πληροφορικής, ως επί το πλείστον «άυλα», αλλά και φαρμακευτικοί όμιλοι που αποφεύγουν φόρους επί τεραστίων κερδών από την εκμετάλλευση πατεντών. Χαρακτηριστικά, η καλιφορνέζικη Apple, η εταιρεία με τη μεγαλύτερη κεφαλαιοποίηση στο Χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης, έχει στις ΗΠΑ μόνο το 12% των κεφαλαίων της· τα υπόλοιπα παρκάρουν σε χώρες ειδικού φορολογικού καθεστώτος. Τέτοιες υπάρχουν αρκετές: Ιρλανδία, Βερμούδες, Λουξεμβούργο, Ελβετία κ.ά.
Η εκτενής συστηματική φοροδιαφυγή, συνήθως νομιμοφανής, είναι πολλαπλό πλήγμα για τα κράτη: τα κράτη προσφέρουν διευκολύνσεις υποδομών και βεβαίως αγορές, χωρίς να έχουν ανταποδοτικά οφέλη, ώστε να μπορούν να τροφοδοτούν τις κρατικές λειτουργίες και τις δράσεις της κοινωνικής πρόνοιας. Το σημαντικότερο όμως είναι η απομείωση της κρατικής και κατ’ επέκτασιν της λαϊκής κυριαρχίας. Ενα κράτος που αδυνατεί να συλλέξει φόρους, δίκαια και αναλογικά, χάνει ουσιαστικά τα κυριαρχικά του δικαιώματα και δείχνει τη δημοκρατία ανίσχυρη να εγγυηθεί ισονομία και ισοπολιτεία για όλους.
Η πρόκληση «έλα να με πιάσεις, αν μπορείς», που απευθύνει ο διεθνοποιημένος ιδιωτικός πλούτος στα έθνη-κράτη, συμπυκνώνει την αντίληψή του περί νόμων και ορίων: είμαι υπεράνω όλων των εθνικών και διεθνών περιορισμών. Η αντίληψη του ανέλεγκτου και του ατιμώρητου στηρίζεται στην υπαρκτή, καταγεγραμμένη αδυναμία των κρατών να περιορίσουν τη φοροδιαφυγή. Τα κράτη, ακόμη και υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, ολιγωρούν, αδυνατούν να χαλιναγωγήσουν την ανήθικη απληστία των πολυεθνικών, η οποία υπονομεύει όχι μόνο το κύρος των κρατών, όχι μόνο τη δυνατότητά τους να επιβάλλουν τους νόμους, αλλά υπονομεύει τους ίδιους τους όρους υλικής αναπαραγωγής των κρατών.
Αναζητώντας τα αίτια αυτής της καταγεγραμμένης αδυναμίας, φτάνουμε στην έλλειψη βούλησης των πολιτικών ηγεσιών να περιορίσουν δραστικά τη φοροδιαφυγή. Με το σχετικά ουδέτερο «έλλειψη βούλησης» περιγράφεται βέβαια μια μεγάλη μετατόπιση ισχύος σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, μια τεράστια μόχλευση του δημοκρατικού κράτους. Εχει περάσει μισός αιώνας από την ανησυχητική διαπίστωση του προέδρου των ΗΠΑ Ντ. Αϊζενχάουερ για την ανεξέλεγκτη υπερεξουσία του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος. Στα χρόνια που ακολούθησαν άλλαξαν όχι μόνο οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί αλλά και τα συμπλέγματα απέκτησαν άλλες μορφές, έγιναν χρηματοπιστωτικά συμπλέγματα, με νέα εργαλεία και κυρίως ασύμμετρα μεγάλη ισχύ, πολλαπλάσια από την εποχή της προφητικής περιγραφής του ρεπουμπλικανού Αϊκ. Στην καρδιά της δημοκρατικής Ευρώπης, είδαμε πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, πολιτικούς ηγέτες να ολιγωρούν σε ζητήματα ρύθμισης και ελέγχου, και αργότερα να προσλαμβάνονται ως σύμβουλοι από οικονομικούς κολοσσούς. Αρκεί να δούμε την πορεία των Μπλερ και Σρέντερ.
Οπως έχουν τονίσει πολλοί επιστήμονες, αναλυτές και πολιτικοί, αυτός ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός, με τα κρυμμένα αφορολόγητα κέρδη, με τη γιγάντωση του κερδοσκοπικού κεφαλαίου εις βάρος του παραγωγικού κεφαλαίου, με την περιφρόνηση των κρατών, είναι μη συμβατός με τη δημοκρατία, δεν τη χρειάζεται τη δημοκρατία και δεν την ανέχεται πια. Συνάγεται από όσα λένε η επικεφαλής του ΔΝΤ και ο ΟΟΣΑ· και από την πρόσκληση που απευθύνουν για συντονισμένη διεθνή δράση.