Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ο Γρίβας θεωρούσε ότι ο Μακάριος, ως ο πολιτικός ηγέτης της ΕΟΚΑ, ήταν «το άμεσο πολιτικό αφεντικό του», όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο ταξίαρχος Μάγκαν, που είχε αποσταλεί από την ΜΙ5 στην Κύπρο. Από την άλλη μεριά ο ίδιος εκτιμούσε ότι ο Γρίβας, ως Ελληνας υπήκοος και πρώην αξιωματικός του ελληνικού στρατού, είχε στραμμένο το βλέμμα προς την Αθήνα και την ελληνική κυβέρνηση –«το πραγματικό αφεντικό του»– και ότι ο Μακάριος έπαιζε τον ρόλο του «μεσάζοντα». Από τη μελέτη των αποχαρακτηρισθέντων φακέλων επιβεβαιώνεται ότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο βασικών πρωταγωνιστών του απελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων δεν ήταν πάντοτε αγαθές. Ενδεικτικό είναι ότι τον Φεβρουάριο του 1955 εκδηλώθηκε διαφωνία μεταξύ τους, μετά το άρθρο που είχε δημοσιεύσει ο Μακάριος στην εφημερίδα «Ενωσις» για το καΐκι «Αγιος Γεώργιος», που είχε επιχειρήσει να μεταφέρει παράνομα όπλα στην Κύπρο. Ο Γρίβας είχε διαμαρτυρηθεί ότι με το άρθρο ο Αρχιεπίσκοπος είχε αποκαλύψει πληροφορίες στις βρετανικές αρχές, που διαφορετικά δεν θα τις γνώριζαν.
Παρά τις διαφωνίες όμως, οι σχέσεις του Γρίβα με τον Μακάριο ποτέ δεν είχαν διακοπεί για να περιέλθουν στο σημείο της ανοιχτής ρήξης. Οπως υπογραμμίζει ο Μάγκαν: «Δεν υπάρχει λόγος να πιστέψω ότι η σχέση μεταξύ τους κάποτε επιδεινώθηκε κάτω από το επίπεδο της δυσφορίας. Μία προσεκτική μελέτη όλων των εγγράφων δίνει τη σαφή εντύπωση ότι ο Γρίβας μπορεί να είναι αυθάδης και αλαζονικός, από την άλλη μεριά αντιλαμβάνεται αρκετά καλά τη θέση του μέσα στο γενικό πλαίσιο. Βασικά το αίσθημα της πειθαρχίας που διαθέτει θα κυριαρχήσει: η συνταγματική ορθότητα θα διατηρηθεί» (Εκθεση Μάγκαν, 19 Μαρτίου 1959 – KV2/3879).
Οπως επισημαίνεται σε αναφορά της ΜΙ5, από τις αρχές του 1958 ο Μακάριος υπογράμμιζε σε στενούς του συνεργάτες στην Αθήνα ότι θα έπρεπε να εξευρεθεί λύση στο αδιέξοδο στις σχέσεις με την αποικιοκρατική δύναμη, τη Μεγάλη Βρετανία, επειδή «ο κυπριακός λαός –και ο ίδιος προσωπικά– είχαν κουραστεί από τον αγώνα». Με αφορμή την επίσκεψη του επισκόπου Κιτίου στην Αθήνα τον Φεβρουάριο, είχε στείλει οδηγίες στον Γρίβα στις οποίες έκανε σαφές ότι ο ένοπλος αγώνας έπρεπε να σταματήσει, ότι δεν υπήρχε περίπτωση να διακοπούν οι σχέσεις με το ΑΚΕΛ και ότι δεν ενέκρινε συγκρούσεις με τους Τουρκοκυπρίους. Παράλληλα, εξέφραζε την αντίθεσή του στην εκστρατεία της παθητικής αντίστασης που πρότεινε ο Γρίβας, διότι θεωρούσε ότι θα ήταν αναποτελεσματική (18 Μαρτίου 1958, KV2/3880).
Εξάλλου, οι σύμβουλοι της Εθναρχίας στην Αθήνα εκτιμούσαν ότι μόνο το 20% – 25% του τουρκοκυπριακού πληθυσμού ήταν πρόθυμο να συμμετάσχει σε εχθροπραξίες κατά των Ελληνοκυπρίων. Σημειώνουν οι συντάκτες της αναφοράς: «Είναι από αυτή τη μερίδα του πληθυσμού που γίνεται η στρατολόγηση για την ένοπλη τουρκική τρομοκρατική οργάνωση της οποίας ηγούνται Τούρκοι αξιωματικοί που παρουσιάζονται ως δάσκαλοι ή έμποροι. Τα όπλα γι’ αυτή την οργάνωση προέρχονται από την Τουρκία και η Εθναρχία υπολογίζει ότι τώρα στην Κύπρο έχουν έρθει 36 με 50 Τούρκοι αξιωματικοί» (31 Ιανουαρίου 1958, ΚV2/3880).
Επιζητούσε πρωτεύοντα ρόλο
Οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες εκτιμούσαν ότι ο Γρίβας τελούσε απόλυτα ενήμερος από τον Μακάριο για την πορεία των συνομιλιών με την τουρκοκυπριακή πλευρά, ενώ στη σχετική τους έκθεση προς την κεντρική υπηρεσία στο Λονδίνο, επισημαίνουν ότι ο Αρχιεπίσκοπος επιζητούσε εκ των προτέρων τη σύμφωνη γνώμη του αρχηγού της ΕΟΚΑ σε βασικά θέματα, όπως ήταν ο διαχωρισμός των δήμων. Παράλληλα, υπογράμμιζαν ότι η επανεμφάνιση του Γρίβα στο προσκήνιο -ο οποίος ασκούσε σημαντική επιρροή στον Μακάριο- συνιστούσε σημαντικό παράγοντα για τις μελλοντικές εξελίξεις στην Κύπρο. Ο Γρίβας κάθε άλλο παρά πρόθυμος ήταν να αποτραβηχτεί και να εγκαταλείψει την ενεργό συμμετοχή στα κοινά, ενώ όλες του οι κινήσεις έδειχναν ότι επιζητούσε να παίξει πρωτεύοντα ρόλο στις κυπριακές υποθέσεις μετά την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Εξάλλου υπήρχαν ενδείξεις ότι επεδίωκε να αυξήσει την επιρροή του στον στρατό και στους πολιτικούς κύκλους στην Ελλάδα με πιθανό στόχο την ανάδειξή του στην εξουσία ως «Αποστόλου του Εθνους» – μία κατάσταση που ενοχλούσε τον Καραμανλή. Σε αναφορά που έκανε ο σύνδεσμος του ΜΙ5 στην Κύπρο (15 Ιουνίου 1959, KV2/3880) σημειώνεται: «Αν ο Γρίβας διεκδικήσει την εξουσία στην Ελλάδα και πετύχει, ίσως τότε προσπαθήσει να ανατρέψει τη συμφωνία του Λονδίνου. Η Επιτροπή (Cyprus Legal Intelligence Committee) έχει τη γνώμη ότι παρά τις πιέσεις και τις εντάσεις στο τοπικό επίπεδο, η Συμφωνία είναι απίθανο να ανατραπεί εξαιτίας τοπικών παραγόντων και γεγονότων στην Κύπρο, εφόσον η Ελλάδα και η Τουρκία επιθυμούν την εφαρμογή της».