Ρώτησα πρόσφατα τον πρώην πρωθυπουργό μιας βορειοευρωπαϊκής χώρας κατά πόσον σκεφτόταν ποτέ την υστεροφημία του όταν έπαιρνε σημαντικές αποφάσεις. «Οχι, καθόλου γιατί πίστευα πάντοτε ότι όταν αρχίζεις να σκέφτεσαι την υστεροφημία σου έχεις τελειώσει», μου απάντησε. Το σκέφθηκα μετά και κατέληξα στο συμπέρασμα πως μπορεί να έχει δίκιο, αλλά μόνο αν δει κανείς το θέμα από τη σκοπιά του ηγέτη μιας βαρετής, προβλέψιμης χώρας σε απολύτως κανονικούς καιρούς. Αν πάλι το δει από το πρίσμα του ηγέτη μιας απρόβλεπτης, «μουρλής» χώρας σε μεγάλη κρίση, η υστεροφημία θα πρέπει να είναι ένας σημαντικός παράγων.
Καλώς ή κακώς, βιώνουμε μια κρίση που «μασάει» κυριολεκτικά και με μεγάλη ταχύτητα το πολιτικό σύστημα και τους εκπροσώπους του. Οχι μόνο στην Ελλάδα, σε όλη την Ευρώπη. Οποιος κυβερνούσε τη χώρα πριν από δέκα χρόνια ήταν ουσιαστικά επιβάτης πολυτελείας σε ένα τρένο που ήξερε πού πήγαινε και τι ώρα θα έφτανε στον προορισμό του. Οποιος την κυβερνά σήμερα δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τίποτα, γιατί το ατύχημα περιμένει σε κάθε στροφή.
Σε αυτές τις συνθήκες η υστεροφημία παίζει προφανώς ρόλο. Με αφορμή τη σειρά της «Κ» για τους ηγέτες του Ελληνισμού σκεφτόμουν, για παράδειγμα, γιατί συμπεριλάβαμε σε αυτήν τον Καποδίστρια και όχι τον Μαυρομιχάλη, τον Τρικούπη και όχι τον Δεληγιάννη. Μα είναι προφανές. Ο Δεληγιάννης ήταν δημοφιλής στην εποχή του και πήγε πάντοτε με το ρεύμα. Δεν άφησε όμως πίσω του έργο, σε αντίθεση με τον Τρικούπη που προσπάθησε να εκσυγχρονίσει τη χώρα, απέτυχε, αλλά στέκεται όρθιος στο πέρασμα του χρόνου απέναντι στην Ιστορία. Το ίδιο και ο Καποδίστριας. Δεν λατρεύθηκε ούτε θα κέρδιζε απαραίτητα τις δημοσκοπήσεις της εποχής του. Η Ιστορία και το συλλογικό εθνικό υποσυνείδητο τον αποθέωσαν όμως, γιατί προσπάθησε ομολογουμένως να βάλει τις σωστές βάσεις στο νεοελληνικό κράτος κόντρα σε έναν απείθαρχο λαό. Σε δύσκολους καιρούς, στις ώρες των πολύ δύσκολων αποφάσεων, η υστεροφημία μπορεί και πρέπει να παίζει ρόλο. Είναι, άλλωστε, πολλά τα παραδείγματα ηγετών που επιβίωσαν σε εξαιρετικά κρίσιμες περιστάσεις όταν κατάφεραν να πείσουν τους πολίτες ότι μάχονται για κάτι που πραγματικά αξίζει, έστω και αν αυτό τους εκθέτει στο ρίσκο της πολιτικής αυτοκτονίας. Το δίλημμα για τους ηγέτες της μεγάλης ευρωπαϊκής κρίσης είναι αν θα περάσουν στην Ιστορία ως υποσημειώσεις ή ως άτομα που κράτησαν τις χώρες τους όρθιες και τις πήγαν όσο μπροστά μπορούσαν…