Τα γεγονότα είναι γνωστά: η Τουρκία, με το πρόσχημα της εγγυήτριας δύναμης, και με βάση το δεδομένο ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει προχωρήσει στην ανάθεση ερευνών και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων της ΑΟΖ -που είναι αποτέλεσμα της οριοθέτησης της ζώνης αυτής με τις γειτονικές της χώρες, την Αίγυπτο και το Ισραήλ- χωρίς τη συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων, προχώρησε στην αποστολή του «Μπαρμπαρός» στην περιοχή της κυπριακής ΑΟΖ, για έρευνες, συνοδευόμενο, μάλιστα, από τουρκικά πολεμικά πλοία για την προστασία του.
Αυτή η τουρκική ενέργεια είναι σαφώς αντίθετη με το Διεθνές Δίκαιο. Πρώτον, γιατί δεν στηρίζεται στη Συμφωνία Εγγύησης, που, κι αν είναι ακόμα ισχυρή, προϋποθέτει διαβούλευση των μερών πριν από κάθε ενέργεια, και τέτοια διαβούλευση μεταξύ της Τουρκίας και των άλλων εγγυητριών δυνάμεων (Ελλάδα και Ηνωμένο Βασίλειο) δεν έλαβε χώρα. Στο σημείο αυτό πρόκειται για επανάληψη της ίδιας συμπεριφοράς με αυτήν της εισβολής του 1974, όπου πάλι η Τουρκία προχώρησε σε πολεμικές ενέργειες παραλείποντας τη διαβούλευση με τις υπόλοιπες εγγυήτριες δυνάμεις.
Δεύτερον, γιατί παραβιάζει κατάφωρα τα κυριαρχικά δικαιώματα που έχει η Κύπρος στην ΑΟΖ της. Η περιοχή της ΑΟΖ είναι sui generis περιοχή, δηλ. είναι περιοχή που δεν αποτελεί ανοιχτή θάλασσα (όπου το κάθε κράτος μπορεί να ασκήσει τα δικαιώματα της ελευθερίας των θαλασσών, περιλαμβανομένης και της θαλάσσιας έρευνας), αλλά μια περιοχή όπου το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα στην εξερεύνηση και εκμετάλλευση του θαλάσσιου και υποθαλάσσιου πλούτου αποκλειστικά, επιτρέποντας, μόνον, την άσκηση του δικαιώματος της ναυσιπλοΐας στα ξένα πλοία. Προφανώς το «Μπαρμπαρός» δεν ασκεί εκεί το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας.
Ούτε είναι δυνατόν η Τουρκία να επικαλεστεί ότι έχει δικαιώματα αυτοτελή στην ΑΟΖ ή στην υφαλοκρηπίδα, γιατί ο γήινος όγκος του νησιού διακόπτει την πρόσβαση προς τον Νότο της τουρκικής ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδας. Η υφαλοκρηπίδα έχει, εξάλλου, οριοθετηθεί με τη συμφωνία που υπέγραψε η Τουρκία με το ψευδοκράτος, και η οποία μοιράζει την υφαλοκρηπίδα του βορείου θαλασσίου τμήματος ανισομερώς (προς όφελος της Τουρκίας), με μια γραμμή η οποία αποτελεί το θαλάσσιο όριο των τουρκικών διεκδικήσεων. Κατά συνέπεια, η Τουρκία δεν έχει δικαιώματα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης στην περιοχή, που να προκύπτουν από το Διεθνές Δίκαιο.
Προφανώς οι τουρκικές ενέργειες μπορεί να αποδοθούν στην διάθεση του κ. Ερντογάν να δείξει πως η κρίση στη χώρα δεν τον εμποδίζει από το να ασκεί μια δυναμική εξωτερική πολιτική, στηριγμένη στις κανονιοφόρους, και πως το κουρδικό πρόβλημα δεν του αφαιρεί τη δυνατότητα να ασκεί πολιτική σε άλλους κρίσιμους τομείς.Ταυτόχρονα αποτελεί μια απάντηση προς την Κύπρο και την Ελλάδα για τη συνάντηση της τριμερούς Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου.
Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τον πλου του τουρκικού πολεμικού στο Αιγαίο. Το πολεμικό πλοίο έκανε μια ανορθόδοξη διαδρομή, πλέοντας μέσα από στενά που αναμφίβολα αποτελούσαν ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη. Αν και μια τέτοια ενέργεια δεν παραβιάζει, καταρχήν, το Διεθνές Δίκαιο, γιατί η αβλαβής διέλευση στην αιγιαλίτιδα ζώνη αποτελεί δικαίωμα κάθε κράτους για τα εμπορικά και πολεμικά πλοία που φέρνουν τη σημαία του, ωστόσο η διαδρομή που ακολούθησε το πολεμικό γεννάει ερωτήματα γύρω από τη σκοπιμότητα της ενέργειας: γιατί έπρεπε το πολεμικό να επιλέξει μια τέτοια διαδρομή για να φτάσει στον τελικό προορισμό του, ακολουθώντας παράκαμψη αντί μιας ευθείας πορείας; Πράγμα που θέτει σε αμφισβήτηση και το δικαίωμα στην άσκηση της αβλαβούς διέλευσης, αφού το δικαίωμα αυτό ενυπάρχει για τη διέλευση του πλοίου με σκοπό να διευκολύνει την πρόσβαση στον τελικό προορισμό του. Εξάλλου, η πρακτική αυτή έχει και προηγούμενα, και δεν είναι μοναδική. Η χρήση των ελληνικών θαλασσών από τουρκικά πολεμικά τείνει να γενικευθεί, όπως και οι παραβιάσεις του εθνικού εναερίου χώρου από τουρκικά αεριωθούμενα, που έχουν πολλαπλασιαστεί το τελευταίο διάστημα.
Ολα αυτά δείχνουν την ένταση που η Τουρκία επιδιώκει να επιβάλει στην περιοχή, την οποία η Ελλάδα και η Κύπρος δεν πρέπει να ακολουθήσουν. Η Κύπρος έχει τονίσει, διά στόματος των προέδρων της, ότι σκοπεύει να μοιραστεί τον πλούτο, ο οποίος πρόκειται να προκύψει από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της με τους βόρειους, όταν το Κυπριακό επιλυθεί. Και αυτή είναι η συνετή θέση, η οποία θέτει και την Τουρκία και τους Τουρκοκύπριους ενώπιον των ευθυνών τους. Η Ελλάδα, ταυτοχρόνως, ως εγγυήτρια δύναμη, μπορεί να συμμετέχει με ένα ή δύο πολεμικά στην παρακολούθηση του έργου του «Μπαρμπαρός», και, προφανώς, να είναι πολύ προσεκτική στις συνομιλίες με την Αίγυπτο, ιδιαίτερα σε θέματα οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών σε περιοχές που υπάρχουν παράλληλα τουρκικές διεκδικήσεις επικαλυπτόμενες. Ο σεβασμός του Διεθνούς Δικαίου δεν είναι μονόδρομος και ισχύει, τόσο για την Τουρκία, όσο και για την Ελλάδα.
* Ο κ. Χρήστος Ροζάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.