Πολλές φορές σκέφτομαι πως ευτυχώς ο Σαρτρ δεν ήταν Ελληνας. Ο διανοούμενος με την ολιγαρχική νοοτροπία, αυτός που επέβαλε ένα είδος μονοκρατορίας για αρκετά χρόνια και στην κλειστοφοβική αυλή των Παρισίων αλλά ώς ένα σημείο και στην Ευρώπη, αν είχε φυτρώσει παρ’ ημίν, δεν θα είχε αφήσει ούτε γαϊδουράγκαθο να ανθίσει στη σκιά του. Ηταν κάποτε που καταδίκαζε με τη μεγαλύτερη ευκολία συνειδήσεις, μόνον και μόνον επειδή δεν αγαπούσαν το απόλυτο όπως αυτός, σαν τον Καμί στον πόλεμο της Αλγερίας. Ηταν αυτός, μέτριος λογοτέχνης, που έβγαλε την εκσυγχρονισμένη θεωρία περί στρατευμένης λογοτεχνίας στο περίφημο κείμενό του «Τι είναι η λογοτεχνία», κι όταν αποφάσισε να στραφεί προς το κινεζικό θαύμα, ακόμη και όσοι διαφωνούσαν μαζί του ξαφνικά άρχισαν να ενδιαφέρονται για τη σκέψη -ορισμένοι πιο προχωρημένοι και για την ποίηση- του Μεγάλου Τιμονιέρη. Με την αντιπαθεστάτη κυρία του, τον «Κάστορα» όπως την αποκαλούσε, κυριάρχησαν στο στερέωμα της γαλλικής διανόησης δημιουργώντας ένα πρότυπο το οποίο έκτοτε μόνον κακέκτυπα έχει βγάλει, εκ των οποίων γνωστότερο ο μιμητής του, κύριος Μπερνάρ Ανρί Λεβί, που έδινε οδηγίες στον Σαρκοζί για τις κινήσεις του στρατού στη Λιβύη με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα. Ο Σαρτρ ήταν αυτός που οργάνωσε την ενιαία σκέψη και επέβαλε στη γαλλική διανόηση την αγελαία νοοτροπία που την αφυδάτωσε. Οι σκέψεις αυτές μού ήρθαν στο μυαλό τις τελευταίες ημέρες παρακολουθώντας τις αντιδράσεις αναγνωστών, και λιγότερο αναγνωστών, στο άρθρο μου για την ομιλία του Στέλιου Ράμφου στην εκδήλωση του «Ποταμιού» – κάτι πρέπει να κάνουν μ’ αυτή τη γενική γιατί θα τους κόψει πολλές ψήφους.
Οι διορθωτές του Διαδικτύου βέβαια, φυλές ολόκληρες, εστίασαν στο μπέρδεμα της λανθάνουσας γλώττας μου όταν, λέγοντας ότι ανάμεσα σε αυτούς που δεν θέλουν να ακούσουν το όνομα Ράμφος περίοπτη θέση κατέχουν οι θαυμαστές των απόψεων περί Ροβεσπιέρου του Ζίζεκ και των περί Πλάτωνος του Μπουρντιέ, αντί να πω του Μπαντιού, διότι όντως ο Μπουρντιέ δεν έχει ασχοληθεί με την πλατωνική «Πολιτεία» ευτυχώς. Αν ο διανοητικός πήχυς του Αλέν Μπαντιού του επιτρέπει να θεωρεί πως ο Πλάτων είναι κάτι σαν πρώιμος άγγελος του κομμουνισμού, για το μέλλον του οποίου ο ίδιος είναι βέβαιος, ο Πιερ Μπουρντιέ σίγουρα δεν έχει πει τέτοιες ανοησίες. Τη σκέψη του την είχα γνωρίσει από το έργο του για την παιδεία, τα έργα που συνυπέγραφε με τον Ζαν-Κλοντ Πασερόν τους «Κληρονόμους» και την «Αναπαραγωγή», όπου στοιχειοθετούσε την άποψη ότι το σχολείο αναπαράγει στην πραγματικότητα τις ταξικές σχέσεις που προϋπάρχουν και ότι το εργαλείο της αναπαραγωγής είναι η γνώση που παρέχει στους μαθητές – «αυθαίρετη» τη χαρακτηρίζει. Ωραία πράγματα που επηρέασαν τη νοοτροπία των εκπαιδευτικών μετά τον Μάη του ’68 με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα: η θεωρία της αυθαιρεσίας κατέρριψε την ισχύ των πολιτισμικών προτύπων. Χωρίς πρότυπα όμως, ως απεδείχθη, ο πολιτισμός είναι ανάπηρος. Η σκέψη του Μπουρντιέ προσφέρεται για σχηματοποιήσεις, κι όσο κι αν ο ίδιος προσπάθησε να την αναγάγει σε ένα πλαίσιο αποδεσμευμένο από την κοινωνιολογική θεώρηση του κόσμου, η σκέψη του παραμένει κοινωνιολογική.
Η κοινωνιολογία υπήρξε το βασικό υλικό της ενιαίας σκέψης παρ’ ημίν. Ως επί το πλείστον αριστεροί και πανεπιστημιακοί οι υπηρέτες της, στα χρόνια της Μεταπολίτευσης δημιούργησαν ένα ερμηνευτικό πλέγμα από το οποίο όποιος ξέφευγε ήταν δύσκολο να ακουστεί. Ενώ η γαλλόφωνη και η αγγλόφωνη κοινωνιολογική σκέψη μεταφραζόταν, όχι πάντα επιτυχώς, αρκετά όμως ώστε να καλύπτει όλους τους τομείς, από τη λογοτεχνία ώς την πολιτική, αυτή η σκέψη που διατυπωνόταν εκτός στερεοτύπων δεν έβρισκε μεταφραστές, ακόμη κι όταν μιλούσε ελληνικά. Πόσα χρόνια χρειάστηκε να περάσουν από τον θάνατό του ώστε να αναγνωριστεί ο Καστοριάδης, όχι απλώς ως πρώην τροτσκιστής και ψυχαναλυτής σταρ της γαλλικής σκηνής; Και ο Κονδύλης πόσον καιρό έμεινε εγκλωβισμένος σαν μυστικός κώδικας στον νου των μυημένων; Σ’ αυτήν τη γραμμή κατατάσσω και τον Ράμφο: γνωστός από την εποχή που ήταν νεοορθόδοξος, κάτι που δεν του συγχώρησαν οι πρώην αριστεροί φίλοι του, απέκτησε ακροατήριο ως ο διανοητής που αναζητεί την ελληνική ύπαρξη και καταγράφει τις ιδιαιτερότητές της χωρίς να αρνείται τον σύγχρονο κόσμο, την Ευρώπη ή τα επιτεύγματα της παγκοσμιοποίησης. Κάτι που ξεφεύγει από τους διαχωρισμούς της παρ’ ημίν ενιαίας σκέψης, η οποία είναι διασταλτική, ή είναι ελληνοκεντρική σε βαθμό αμανέ ή διαγράφει κάθε ελληνική ιδιαιτερότητα στο όνομα ενός γενικού υστερομαρξίζοντος μοντέλου που μιλάει την εσπεράντο της κοινωνιολογίας. Σχηματοποιώ κατ’ ανάγκην. Η κρίση πάντως δημιούργησε ρήγματα στην ενιαία σκέψη: όλο και περισσότεροι αναζητούν μια πνευματική πορεία έξω από τις συμπληγάδες των στερεοτύπων που μας οδήγησαν στην πτώχευση. Δεν μπορεί η μόνη μας σκέψη για το μέλλον να αφορά το χρέος. Θα πεθάνουμε από πνευματική ασφυξία.
Η δημόσια συζήτηση του Ράμφου με τον Θεοδωράκη, έναν άνθρωπο που θέλει να αναλάβει ρόλο στην πολιτική σκηνή, μόνον θετικά μπορεί να αντιμετωπισθεί: «Τι σημαίνει είμαι Ελληνας το 2014» και πώς τοποθετούμαι μέσα στον σύγχρονο κόσμο; Είναι ένα ερώτημα το οποίο δεν μπορούν να θέσουν οι πολιτικοί, όμως χωρίς μια στοιχειώδη απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, δεν μπορεί να υπάρξει καμία σοβαρή πολιτική.
ΥΓ.: Πληροφορούμαι ότι ο Θεοδόσιος Πελεγρίνης γιόρτασε τα 40 χρόνια προσφοράς του στον ανθρώπινο πολιτισμό, παρουσία διαφόρων επίλεκτων προϊόντων του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως οι κ. Κουράκης, Μηλιός και Τσίπρας.