Ο Αμερικανός οικονομολόγος Εντμουντ Φελπς αγορεύει στην Αθηναϊκή Λέσχη και οι συνδαιτυμόνες του τον ακούν με το δέος που θα άρμοζε σε έναν γκουρού της οικονομικής επιστήμης. «Ηρθα εδώ να σας φέρω τον Αριστοτέλη», λέει γελώντας.
Τιμημένος με Νομπέλ Οικονομικών το 2006, ο συγγραφέας του «Mass Flourishing», του βιβλίου που βασίζεται στην αριστοτελική έννοια της ευδαιμονίας, ήρθε την εβδομάδα που μας πέρασε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, καλεσμένος του Στέλιου Ζαββού, προέδρου του Harvard Business School Club of Greece. Πρόκειται για ένα θεσμό που έχει καταφέρει τα τελευταία χρόνια να μεταφέρει σε διεθνές επίπεδο τη συζήτηση για την ελληνική κρίση χρέους, εμπλέκοντας στον σχετικό διάλογο προσωπικότητες και διανοητές παγκόσμιας εμβέλειας, όπως ο νομπελίστας της Οικονομίας και πατέρας του ευρώ Prof. Robert Mundell, ο νομπελίστας της Οικονομίας Joseph Stiglitz, οι διεθνώς αναγνωρισμένοι οικονομολόγοι Nouriel Roubini, Jeffrey Sachs, Daniel Gros, Jean Pisani Ferry, Kemal Dervis, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Princeton Dani Rodrik, ο υπουργός Οικονομίας της Ιταλίας Tommaso Padoa-Schioppa και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Columbia ιστορικός Mark Mazower.
«Ολοι τους υπέρμαχοι του κορπορατισμού», αναφωνεί με περιπαικτική διάθεση ο νομπελίστας, ο οποίος δηλώνει σφοδρός αντίπαλος των κρατικών παρεμβάσεων στην οικονομία. Θεωρεί τον κορπορατισμό πληγή για την οικονομία, αφού, κατά τη γνώμη του, προασπίζει τα συμφέροντα ποικίλων ομάδων πίεσης και υπονομεύει την ατομική πρωτοβουλία.
Αμερική και Λίνκολν
Πηγή έμπνευσής του αποτελεί η Αμερική του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, στην οποία έφταναν άνθρωποι με πάθος, «έτοιμοι να διασχίσουν ωκεανούς», όπως χαρακτηριστικά λέει, για να προωθήσουν τις ιδέες τους και να υλοποιήσουν τα όνειρά τους για μια καλύτερη ζωή. Ινδαλμά του ο πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν, ο οποίος είχε μιλήσει σε προεκλογική του ομιλία για την καινοτομία, χωρίς ωστόσο να χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη έννοια, καθώς δεν είχε ακόμη εφευρεθεί.
«Εγινα σε μεγάλη ηλικία κοινωνικός οραματιστής», εκμυστηρεύεται στην ομήγυρη. Σημειώνει μετά μανίας πληροφορίες και στοιχεία για την Ελλάδα. Το 2011, σε μια συνέντευξή του στην Deutsche Welle είχε πει ότι οι τράπεζες βρίσκονται στην καρδιά του χάους στην Ευρωζώνη. «Αν οι ευρωπαϊκές τράπεζες δεν είχαν αγοράσει σε υπερβολικό βαθμό ελληνικό χρέος, θα ήταν απλούστερο ένα “κούρεμα” των ομολόγων», είχε πει τότε. Τώρα όμως που το ελληνικό χρέος εξακολουθεί να μην είναι βιώσιμο, ποια είναι η λύση, κατά τη γνώμη του; Νέο «κούρεμα» ή αναδιάρθρωση μέσω επιμήκυνσης του χρόνου αποπληρωμής και μείωσης των επιτοκίων; «Ενα συνετό μείγμα όλων αυτών είναι το πιθανότερο αποτέλεσμα», λέει στην «Κ».
Πήρε το Νομπέλ για τη θεωρία του σχετικά με τον φυσικό ρυθμό της ανεργίας. Είδε τη θεωρία του να επιβεβαιώνεται στην περίπτωση της κρίσης στην Ευρωζώνη; «Η οικονομία παρουσιάζει ένα ασυνήθιστα υψηλό επίπεδο ανεργίας το οποίο απέχει παρασάγγας από τη συνήθη γνώση μας για τον φυσικό ρυθμό της ανεργίας. Λίγο αφότου δημοσίευσα τις πρώτες μου έρευνες στο θέμα, όμως, πρόσθεσα ότι οι αλλαγές στην πραγματική οικονομία, που βρίσκονται πίσω από τη νομισματική πολιτική, θα έχουν γενικότερες επιπτώσεις στον φυσικό ρυθμό της ανεργίας. Η αποδυνάμωση των τραπεζών συνιστά σημαντικό δομικό εμπόδιο, το οποίο αναπόφευκτα αυξάνει τον φυσικό ρυθμό της ανεργίας», εξηγεί ο κ. Φελπς, ο οποίος έχει καταπιαστεί διεξοδικά στο έργο του με την αντιμετώπιση της ανεργίας.
Ποιες από αυτές τις θεραπείες θα συνιστούσε σήμερα στην ελληνική κυβέρνηση και σε όσες ευρωπαϊκές αντιμετωπίζουν αντίστοιχα υψηλά ποσοστά ανεργίας; «Το πρόβλημα της θέσπισης μαζικής επιδότησης μισθών είναι πως οι περισσότερες κυβερνήσεις είναι τόσο επιβαρυμένες από τα χρέη τους και τις υποχρεώσεις που δημιούργησαν, ώστε δεν μπορούν να αναλάβουν μια τόσο ακριβή πρωτοβουλία χωρίς να προκαλέσουν κατάρρευση των τιμών στην αγορά ομολόγων και εκτόξευση του κόστους δανεισμού», προειδοποιεί. Εχει ευθύνες η Γερμανία για το ρήγμα μεταξύ Βορρά – Νότου στην Ευρωζώνη; Η άποψή του είναι πως υπερβάλλουμε κάπως για τη σημασία της γερμανικής οικονομίας στην υπόλοιπη Ε.Ε.
Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 δραστηριοποιήθηκε ως σύμβουλος στην Ιταλία, ενώ παρακολουθεί με ανησυχία και τις εξελίξεις στη γαλλική οικονομία. «Ελπίζω ότι η Ιταλία και η Γαλλία θα αδράξουν την πρωτοβουλία για να οικοδομήσουν μια οικονομία ανοιχτή σε επενδυτές και καινοτόμους δυνάμεις, καθώς και μια κοινωνία που κινητοποιείται από την επιθυμία να πειραματιστεί, να ερευνήσει και να ρισκάρει, να αποτολμήσει δηλαδή καινοτομίες».
Για τη φυγή κεφαλαίων
Τον ανησυχεί ο κίνδυνος συσσώρευσης τεραστίων πλεονασμάτων στην Ευρωζώνη, λόγω της λιτότητας, με αποτέλεσμα μια μαζική φυγή κεφαλαίων από την Ευρωζώνη με προορισμό άλλες αγορές, που προσφέρουν πιο ελκυστικά επιτόκια και ευκαιρίες αποδόσεων; «Κατανοώ τους φόβους αυτούς για φυγή κεφαλαίων και έξοδο εργαζομένων προς πιο ανθηρούς τόπους. Πάντως, είναι παράλογο να ρίχνει κανείς την ευθύνη για την τρέχουσα κρίση στη λιτότητα ή στο αποδυναμωμένο ευρώ, όταν οι ίδιες οι αγορές δεν δίνουν περιθώριο ελιγμών σε αρκετές χώρες», επισημαίνει ο νομπελίστας οικονομολόγος.
Κληθείς από την «Κ» να σχολιάσει το έργο του Γάλλου συναδέλφου του Τομά Πικετί, περί ανισοτήτων, ακούγεται αρκετά επιφυλακτικός: «Είναι αλήθεια ότι στη διάρκεια των μεγάλων οικονομικών κρίσεων, που σάρωσαν τη φύση τις τελευταίες δεκαετίες, ο πλούτος αυξήθηκε σε σχέση με το μισθολογικό εισόδημα και ειδικά ο πλούτος, που γνώρισε σημαντικά κεφαλαιακά κέρδη χάρη στην πτώση των επιτοκίων. Λυπάμαι όμως που το βιβλίο αποπροσανατόλισε την κοινή γνώμη από την παραδοσιακή ανησυχία για το πλουσιότερο 5-10% και δημιούργησε ένα νέο φόβο σε σχέση με την τύχη της μεσαίας τάξης. Πιστεύω ότι οι πλούσιοι έχουν υπερβολική εξουσία, αλλά δεν είναι οι μοναδικές ομάδες συμφερόντων με υπερβολικά μεγάλη ισχύ», αναφέρει.
«Το κράτος να μην ανακατεύεται»
Στο τελευταίο του βιβλίο, το οποίο βασίζεται στην αριστοτελική έννοια της ευδαιμονίας («Mass Flourishing»), ο κ. Φελπς δίνει έμφαση στις κοινωνίες στις οποίες οι πολίτες απελευθερώνουν τη δημιουργικότητά τους και τον δυναμισμό τους μέσω της εφευρετικότητας, η οποία αποτελεί όχημα για την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Το πόνημά του βρίσκεται στο επίκεντρο έντονων πολιτικών και φιλοσοφικών συζητήσεων, αφού ενθαρρύνει τα ανεπτυγμένα κράτη να αντικαταστήσουν και να αναθεωρήσουν το κοινωνικό και πολιτικό μοντέλο της οικονομίας της αγοράς μ’ ένα άλλο, που θα μπορέσει να πυροδοτήσει τη διάθεση καινοτομίας του ατόμου αλλά και της κοινωνίας.
Αυτό ήταν και το θέμα της διάλεξής του την περασμένη Πέμπτη στην Αθήνα, στην οποία πραγματοποίησαν παρεμβάσεις μεταξύ άλλων ο πρώην πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος, ο υπουργός Οικονομικών Γκίκας Χαρδούβελης και ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Νίκος Δένδιας, καθώς και ο Κωνσταντίνος Αποστολίδης, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Raycap. Ο ίδιος ο κ. Φελπς στο «Mass flourishing» παρατηρεί μια δραματική μείωση στον ρυθμό της καινοτομίας, σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Ποια είναι η αιτία, σε μια στιγμή που η καινοτομία και η δημιουργικότητα είναι εκ των ων ουκ άνευ για την τόνωση των επενδύσεων και της αγοράς εργασίας; «Εχετε απόλυτο δίκιο!» λέει στην «Κ» και συνεχίζει: «Ο περιορισμός της καινοτομίας στις ελίτ και η εξαφάνιση της εφευρετικότητας από τα κάτω σημαίνει ότι ο ρυθμός των αποδόσεων για επενδύσεις δεν υποστηρίζεται από νέες επενδυτικές ευκαιρίες, που δημιουργούνται μέσω της καινοτομίας».
Εχει επανειλημμένα διατυπώσει τον προβληματισμό του για τον κεϊνσιανισμό, που γνωρίζει μια αναγέννηση μετά την κρίση του 2008. Πώς μπορεί όμως να υπάρξει δίχτυ προστασίας για όσους βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας, χωρίς κυβερνητική παρέμβαση; «Μπορεί», απαντά κατηγορηματικά και φέρνει ως παράδειγμα «τα κουπόνια τροφίμων ή την έκτακτη υγειονομική περίθαλψη που απολαμβάνουν στις ΗΠΑ οι πένητες, ακόμη και οι παράτυποι μετανάστες», και καταλήγει υπομειδιώντας: «Το κράτος το μόνο που έχει να κάνει είναι να μην ανακατεύεται».