Εάν παρά τις θυσίες του λαού η Ελλάδα αποτύχει στην προσπάθεια να αποκτήσει μια πιο λειτουργική οικονομία και μια δίκαιη κοινωνία, ποιος θα φταίει; Η κυβέρνηση, η αντιπολίτευση ή η τρόικα; Θα φταίνε οι πολιτικοί, οι κρατικοί θεσμοί και οι λειτουργοί τους ή οι ψηφοφόροι; Θα φταίει «το πρόγραμμα» ή η ελλιπής εφαρμογή του; Οι πρωταγωνιστές θα μπορούσαν να κάνουν περισσότερα ή μήπως έπρεπε να κάνουν λιγότερα; Δηλαδή, μήπως η «προσαρμογή» ήταν πολύ βίαιη, προκαλώντας μια ύφεση η οποία, με τη σειρά της, παγίδευσε τη χώρα σε μια μαύρη τρύπα χρέους και δυστυχίας; Από την άλλη, μήπως έπρεπε να είχαν προηγηθεί μεταρρυθμίσεις που θα είχαν στόχο να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο τρόπο τις θυσίες που κάναμε, να βοηθούσαν στην εξοικονόμηση πόρων χωρίς να καταστρέφουν κοινωνικές δομές, να προωθούσαν την ανάπτυξη;
Πέντε χρόνια αφότου η Ελλάδα βρέθηκε σε αδιέξοδο και αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια των εταίρων της στην Ε.Ε. και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, και ενώ φαίνεται να τελειώνει μια εξάχρονη βαθιά ύφεση, είναι θλιβερό ότι ακόμη δεν αισθανόμαστε ότι βγήκαμε από την τρικυμία και μπορούμε να χτίσουμε σε σταθερό έδαφος. Γι’ αυτό προκύπτουν τόσα ερωτήματα: με την κυβέρνηση να προειδοποιεί ότι όσα κερδήθηκαν κινδυνεύουν να χαθούν και με την αντιπολίτευση να ισχυρίζεται πως μόνη σωτηρία είναι η ακύρωση όσων έγιναν τα τελευταία χρόνια, και οι δύο μαζί καλλιεργούν ένα κλίμα αβεβαιότητας και ματαιότητας. Είναι επιτακτική η ανάγκη να αρχίσουν τα κόμματά μας να δείχνουν ότι εστιάζουν στα προβλήματα του τόπου και όχι μόνο στο πώς θα κερδίσουν πόντους το ένα εναντίον του άλλου – όπως συνηθίζεται εδώ και πολλά χρόνια.
Οι εταίροι μας στην Ε.Ε., η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ΔΝΤ οφείλουν να γνωρίζουν μια μεγάλη αλήθεια, η οποία κάποιες στιγμές τούς ξεφεύγει μέσα στην ατελείωτη διαπραγμάτευση με τις ελληνικές κυβερνήσεις, όπου συχνά η τρόικα πρέπει να επιμένει στα ήδη συμπεφωνημένα: έχουν και αυτοί μια μεγάλη ευθύνη για το τι θα συμβεί στην Ελλάδα. Οσο κι αν πιστεύουν ότι έχουν απαγκιστρώσει τις δικές τους τράπεζες και τις δικές τους οικονομίες από την Ελλάδα, η χώρα μας έχει ακολουθήσει τις δικές τους επιταγές για να σωθεί. Είτε η Ελλάδα βοήθησε επαρκώς στη διάσωσή της είτε όχι, αυτός που αναλαμβάνει τη διάσωση οφείλει να γνωρίζει τις αδυναμίες και τις ανάγκες αυτού που πάει να βοηθήσει. Πρέπει να ξέρει πόσο να σπρώξει και πόσο να χαλαρώσει το σχοινί. Εάν η διάσωση αποτύχει, θα είναι επειδή η Ευρώπη και οι μηχανισμοί της απέτυχαν. Τότε η Ε.Ε. και το ΔΝΤ θα πρέπει να απαντήσουν στο ερώτημα: «Ποιος έχασε την Ελλάδα;».
Εάν η Ελλάδα δεν μπορεί να κρατηθεί μέσα στην Ευρωζώνη, στο εξωτερικό οι λεπτομέρειες των αιτιών θα απασχολούν μόνο ειδικούς μελετητές, όσων ενδιαφέρονται για τις αιτίες μιας τόσο μεγάλης αποτυχίας. Θα απασχολούν, όμως, και όλους τους Ελληνες. Επειδή, στο τέλος, όποιος και αν φταίει, όσο και αν κατηγορούμε ο ένας τον άλλον και όλοι μαζί «τους ξένους», εμείς οι Ελληνες θα πρέπει να ζήσουμε με τις συνέπειες της αποτυχίας. Και όσο έχουμε ελπίδες ακόμη, ας μην ξεχνάμε τους κινδύνους.