Τι μας επιφυλάσσει το άμεσο μέλλον; Δεν χρειάζεται να τονιστεί η κρισιμότητα των στιγμών για το μέλλον της χώρας. Πιστεύω πως οι πιθανότερες εκδοχές για το πώς μπορεί να διαμορφωθεί η κατάσταση μέσα στους επόμενους μήνες μπορούν να συμπυκνωθούν σε τρεις.
Η πιο θετική εξέλιξη, αν η Βουλή καταφέρει να εκλέξει Πρόεδρο, είναι προφανώς η αποφυγή πρόωρων εκλογών. Είναι γνωστό πως οι εκλογές στην Ελλάδα ισοδυναμούν με γενικευμένη παράλυση του κράτους και επιφέρουν αρνητικές επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία, που, ας μην το ξεχνάμε, είχε αρχίσει να σηκώνει δειλά το κεφάλι της και βρισκόταν στο μεταίχμιο μιας σημαντικής μεταστροφής. Αν προσθέσει κανείς και την κλιμακούμενη πολιτική αβεβαιότητα, είναι αναμφίβολο πως η οικονομία θα υποστεί ένα τεράστιο σοκ, όπως άλλωστε φάνηκε από τις πρόσφατες εξελίξεις στις αγορές και στο χρηματιστήριο. Φοβάμαι πως μια ενδιάμεση λύση που θα συνδύαζε την εκλογή του Προέδρου τώρα με εκλογές μέσα στο 2015 δεν θα επαρκούσε για να δρομολογήσει ουσιαστικές πολιτικές αλλαγές, που θα μπορούσαν να μεταβάλουν το πολιτικό σκηνικό, τόσο σε σχέση με την κυβέρνηση όσο και ως προς την πολιτική ωρίμανση του ΣΥΡΙΖΑ. Αντίθετα, θα αύξανε τον κίνδυνο να βιώσουμε μια παρατεταμένη προεκλογική περίοδο με όλες τις παθολογίες της. Μόνο ίσως μια πλατιά κυβέρνηση εθνικής ενότητας θα μπορούσε να κάνει τη διαφορά στη φάση αυτή, αλλά ένα τέτοιο ενδεχόμενο έχει σχεδόν μηδενικές πιθανότητες.
Δίχως όμως ουσιαστικές πολιτικές αλλαγές, το πιο πιθανό είναι πως σε έξι μήνες ή ένα χρόνο από τώρα θα ξαναβρεθούμε αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο μιας αβέβαιης και καταστροφικής πολιτικής εναλλαγής,. Μπορεί ο πρώτος δρόμος, η αναβολή μιας πιθανής καταστροφής για μερικούς μήνες, να αποτελεί θετική εξέλιξη, δεν παύει όμως να είναι μια απλή αναβολή.
Τι θα συμβεί εάν η Βουλή δεν εκλέξει Πρόεδρο και κατευθυνθούμε προς εκλογές; Για την οικονομία της συζήτησης, θα υποθέσω πως θα προκύψει κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και θα προσπεράσω το περιεχόμενο του προγράμματός του. Το κρίσιμο ερώτημα είναι η δυνατότητα εφαρμογής του και οι συνέπειες που προκύπτουν απ’ αυτήν. Ο ΣΥΡΙΖΑ διακηρύσσει πως θα επιδιώξει την επαναδιαπραγμάτευση των υποχρεώσεων της χώρας έναντι των δανειστών και ότι σε περίπτωση που συναντήσει την άρνησή τους θα προχωρήσει σε μονομερείς ενέργειες σε σχέση με τις υποχρεώσεις της χώρας. Η διαπραγματευτική του δύναμη έγκειται στο κόστος που μπορεί να επιβάλει στην Ευρωζώνη μια μονομερής απεμπόληση των υποχρεώσεων της χώρας. Η γενική εκτίμηση αυτή τη στιγμή είναι πως μονομερείς ενέργειες από την Ελλάδα θα έχουν περιορισμένες συνέπειες για την Ευρωζώνη και επομένως θα απορροφηθούν χωρίς μεγάλο κόστος. Ορισμένοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι κάτι τέτοιο αποτελεί ιδανική εξέλιξη για τους «σκληρούς» της Ευρωζώνης, καθώς μια ελληνική καταστροφή μαζί με παράλληλα μέτρα ελάφρυνσης της λιτότητας για τις υπόλοιπες χώρες του Νότου θα ήταν ένας ιδανικός συνδυασμός καρότου και μαστίγιου. Στην οπτική αυτή, το βασικό διαπραγματευτικό ατού της Ελλάδας καθίσταται ανύπαρκτο.
Οταν αυτό γίνει φανερό, τότε η χώρα θα βρεθεί μπροστά στον κίνδυνο μιας άμεσης και πλήρους οικονομικής καταστροφής. Αυτό μπορεί να γίνει με διαφορετικούς τρόπους: είτε ως «ατύχημα» στην πορεία των διαπραγματεύσεων εάν οι αγορές και ο κόσμος πανικοβληθούν, είτε ως συνέπεια της αδυναμίας κάλυψης του δημοσιονομικού κενού ή, τέλος, είτε ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης των τραπεζών. Συνήθως, τις εξελίξεις αυτές ακολουθεί μια σύντομη περίοδος χάους, καθώς περιορίζεται η πρόσβαση στις τραπεζικές καταθέσεις και το κράτος αδυνατεί να πληρώσει μισθούς και συντάξεις.
Στην περίπτωση μιας τέτοιας αστοχίας ανοίγονται δύο δρόμοι. Η επιλογή (το λεγόμενο «Plan B») θα είναι ανάμεσα στην άμεση αναδίπλωση και συμμόρφωση της ελληνικής κυβέρνησης από τη μία και στην επιστροφή στο εθνικό νόμισμα από την άλλη. Στην πρώτη περίπτωση είναι πιθανό να καταλήξουμε σε μια κυβέρνηση συνασπισμού ανάμεσα στο «σοβαρό» κομμάτι ενός αναπόφευκτα διασπασμένου ΣΥΡΙΖΑ με τη Νέα Δημοκρατία και μικρότερα κόμματα. Οσοι θεωρούν μια τέτοια προοπτική αδύνατη, ας αναλογιστούν πόσο αδύνατη φάνταζε η συγκυβέρνηση Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ το 2010. Συνδυαζόμενη με την παιδαγωγική διάσταση του εγχειρήματος, η προοπτική αυτή δεν είναι απαραίτητα αρνητική. Μέχρι όμως να φθάσουμε εκεί, η οικονομία θα έχει υποστεί μεγάλη βλάβη, χώρια τον κίνδυνο ενός ατυχήματος. Στη δεύτερη περίπτωση, προκειμένου να εξευτελιστεί και να αυτοκτονήσει πολιτικά, ο ΣΥΡΙΖΑ θα επιλέξει τη μόνη δυνατή οδό που θα του έχει απομείνει, την έξοδο δηλαδή από το ευρώ. Πιστεύω πως δεν χρειάζεται να εξηγήσω γιατί η εκδοχή αυτή είναι η χειρότερη.
Αυτοί λοιπόν είναι οι τρεις δρόμοι που ανοίγονται μπροστά μας στην κρίσιμη αυτή καμπή της πεντάχρονης περιπέτειας. Κανένας τους δεν είναι καλός, αλλά η ιεράρχηση μεταξύ τους είναι σαφής. Ο κίνδυνος είναι μεγάλος. Εξίσου μεγάλη θα είναι η ειρωνεία σε περίπτωση μιας κατάρρευσης, καθώς έχουμε ουσιαστικά πετύχει το μεγαλύτερο και πιο δύσκολο κομμάτι της οικονομικής προσαρμογής. Δυστυχώς, πληρώνουμε το κόστος του δυσλειτουργικού πολιτικού μας συστήματος.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.