Μια… ζωντανή «Αυτοκρατορία»

Μια… ζωντανή «Αυτοκρατορία»

5' 52" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το έργο δεν είναι θεατρικό. Ο χώρος όπου παίζεται δεν είναι θέατρο και η ώρα έναρξης της παράστασης δεν συμβαδίζει διόλου με τις συνήθειες του θεατρικού κοινού. Ομως η «Αυτοκρατορία» του Γιώργου Βέλτσου, που έγινε παράσταση από τον Μιχαήλ Μαρμαρινό για το ΚΘΒΕ, θέλει τη δική της αντιμετώπιση. Αρχίζοντας από τον χώρο. Στο φουαγιέ του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, στο κτίριο Μ2, εκεί όπου παντρεύονται το γυαλί, το μπετόν και το μέταλλο με τη θάλασσα, που έχει βασικό ρόλο, η «Αυτοκρατορία» (I Have your Data) παλεύει με τους δαίμονες της ιστορίας και της πολιτικής.

Στις 4 το απόγευμα, την ώρα που ο ουρανός αποκτά μέσα από τις μεγάλες τζαμαρίες ένα χρώμα βιβλικό, οι ηθοποιοί παίρνουν θέση μπροστά και πίσω από την τζαμαρία. Στη συνείδησή μας, όμως, εισβάλλουν και όσοι κινούνται έξω. Οσοι ερήμην τους γίνονται μέρος της δραματουργίας: οι περαστικοί της πόλης αλλά και οι ακίνητοι πάνω από το δόλωμα ψαράδες. Αναρωτιέσαι αν οι θεατές αντιλαμβάνονται αυτό το απρόσμενο μεσημεριανό κάλεσμα; «Η δύση δραματουργημένη έχει σημασία για την παράσταση», λέει ο Μ. Μαρμαρινός, ο οποίος αναζητούσε αυτή την ώρα για να προχωρήσει στην παράσταση. Μάλλον «το πέρασμα από το φως στη δύση, από τη δύση στο πρώτο σκοτάδι. Ο,τι γίνεται είναι για λόγους δραματουργίας όχι εντυπωσιασμού».

Το γεγονός ότι δεν πρόκειται για θεατρικό κείμενο ήταν «ερεθιστικό πλεονέκτημα» για τον Μιχαήλ Μαρμαρινό, μια και αυτά που εκφεύγουν, όπως λέει, από τη θεατρική τυπολογία «καμιά φορά σε υποχρεώνουν στη διεύρυνση της αντίληψής σου, είτε να τα μεταφράσεις σε μια γλώσσα που χρησιμοποιεί θεατρικούς κώδικες ή υλικά». Είναι και ο τρόπος που δουλεύει ο Γιώργος Βέλτσος. «Επειδή είναι ένα διακειμενικό τέρας, πετάει ένα δίχτυ πάνω από τα πράγματα και συχνά αυτά που μαζεύει είναι πολύτιμα. Μέσα σ’ αυτό το κείμενο είδα δραματουργικά υλικά απαστράπτοντα που με ενδιέφεραν πολύ».

Προφήτες

Κατ’ αρχάς ο όρος αυτοκρατορία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ένα ορατό δάνειο από το πολιτικοοικονομικό δοκίμιο των Τόνι Νέγκρι και Μάικλ Χαρντ, που θεωρούν ότι η αυτοκρατορία «είναι η νέα μορφή κυριαρχίας στον πλανήτη, συνεπεία της παγκοσμιοποίησης». Το ιστορικό ρεπορτάζ είναι στο αίμα του Γιώργου Βέλτσου. «Εδώ κινείται ανάμεσα σε ένα τόξο που ξεκινάει από την αυτοκρατορία της Βαβυλώνας, κατά τη διάρκεια της οποίας συνέβη και η πρώτη αιχμαλωσία των Εβραίων, των Ιουδαίων τότε, την ιστορία του προφήτη Δανιήλ και πώς αποκρυπτογράφησε το όνειρο του βασιλιά της Βαβυλώνας Ναβουχοδονόσορα, και φτάνει ώς τους σύγχρονους χάκερ, τον Εντουαρντ Σνόουντεν και τον Μπράντλεϊ Μάνινγκ, που είναι και μια μορφή προφητών. Φωνάζουν για το πού είμαστε και πού οδηγείται ο άνθρωπος, η ελευθερία και οι αξίες του, με την τεχνολογία και τις κινήσεις της σύγχρονης εξουσίας».

Οι μεγάλες πτώσεις

Περιγράφει τη σύγχρονη μορφή κυριαρχίας, την παγκοσμιοποίηση, αρχίζοντας από τον προφήτη Δανιήλ, «ο οποίος εμφανίζεται κατά κάποιο τρόπο ως ο πρώτος χάκερ της ιστορίας». Οσο για την ερμηνεία του ονείρου του Ναβουχοδονόσορα Β΄ όπως αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη, κατά τον Μ. Μαρμαρινό, «είναι η καταγραφή της κατάρρευσης όλων των σύγχρονων αυτοκρατοριών».

«Ντοκουμέντο των μεγάλων πτώσεων» χαρακτηρίζουν όσοι διάβασαν το βιβλίο του Γ. Βέλτσου «Αυτοκρατορία» (I Have your Data) (εκδ. Νεφέλη). Ο σκηνοθέτης δεν διαφωνεί. Αντίθετα, επαναλαμβάνει μία φράση που δούλεψαν οι ηθοποιοί και ακούγεται στην παράσταση: «Η ιστορία επαναλαμβάνεται διότι την πρώτη φορά δεν άκουγε κανένας». Τον ενδιαφέρει να δούμε ποιοι είναι οι νόμοι που οδηγούν σε αυτή την επανάληψη και την πτώση των πραγμάτων. «Το κείμενο αυτό είναι σαν μια άτυπη, άτσαλη προφητεία και η παράσταση, η απόπειρα μιας performance αυτής της προφητείας που χρησιμοποιεί μια γλώσσα ακατάληπτη όπως οι προφητείες». Ανάλυση, όπως σημειώνει, πάνω σε αδέκαστα σημεία της Ιστορίας –της σύγχρονης– μέχρι το τώρα. «Ενα διαρκές μυθικό παρελθόν, μια Παλαιά Διαθήκη συμπιεσμένη σε ένα παρόν σημερινό, σημαντικό, απόξενο, αδιαμφισβήτητο». Ενα κείμενο με βάθος, «που του το προσδίδει μοιραία η διακειμενικότητα –έτσι όπως διαρκώς εμφιλοχωρεί μέσα του– και η Ιστορία». Κι εύχεται αυτή η άτσαλη προφητεία να μην έχει την τύχη της Κασσάνδρας που έλεγε αλήθειες, αλλά ο Χορός την περιγελούσε επειδή δεν την καταλάβαινε.

Στο φουαγιέ του κτιρίου που σχεδίασε ο Αράτα Ισοζάκι το κοινό παρακολουθεί τα τερτίπια της εξουσίας και βαθύτερα αυτό που θίγει ο συγγραφέας: την παρακμή της δημοκρατίας και του δυτικού πολιτισμού. «Δεν είναι τίποτε άλλο από αυτό που ζούμε. Η εξουσία από την Ουάσιγκτον μέχρι τη Βαβυλώνα», είπε στην πρώτη συνέντευξη Τύπου του ΚΘΒΕ για το ανέβασμα του έργου του ο Βέλτσος. «Εγραψα την “Αυτοκρατορία” μέσα στο αδιέξοδο του χρόνου», εξηγεί στο πρόγραμμα. «Μη έχοντας δική μου γλώσσα άλλη παρά των μεγάλων δραματουργών, προβλέποντας το αδιέξοδο λόγω της γραφής των άλλων, αναγνωρίζοντας συγχρόνως στην ποίηση τη διαβατήρια συνθήκη προς το θέατρο, γνωρίζοντας επίσης πως και η συνθήκη αυτή δεν είναι ικανή για να φανεί το θεατρικό έργο στη σκηνή, έγραψα την “Αυτοκρατορία” μέσα στον κυκεώνα του να γράφεις ό,τι δεν μπορείς να γράψεις και παρά ταύτα, να το επιτελείς. Εδειξα ό,τι με συσκοτίζει και γι’ αυτό παρέδωσα την “Αυτοκρατορία” στον Μιχαήλ Μαρμαρινό».

Εκείνος στέκεται σε δύο στοιχεία, δύο πίνακες ζωγραφικής που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας· «Ο θάνατος του Σαρδανάπαλου» του Ντελακρουά και «Η τελευταία νύχτα του Βαλτάσαρ» του Ρέμπραντ. Στον δεύτερο απεικονίζεται η τελευταία νύχτα της Βαβυλωνίας, το μεγάλο συμπόσιο με τους χίλιους μεγιστάνες κατά τη διάρκεια του οποίου εμφανίστηκαν στον τοίχο της αίθουσας οι ανεξήγητες λέξεις: «Μανή, θεκέλ, φάρες», που σύμφωνα με τη Βίβλο ο Δανιήλ ερμήνευσε ως σημάδι του τέλους της βασιλείας του Βαλτάσαρ. Τον πίστεψε, αλλά δεν μετανόησε».

Από τη Βαβυλώνα μέχρι την οργή αγανακτισμένων στην Αθήνα

Πώς όλα αυτά γίνονται θέατρο; Το κείμενο έχει χαρακτηριστικά και ακρίβειες ιστορικού και πολιτικού ρεπορτάζ, απαντά ο Μ. Μαρμαρινός. «Ο Βέλτσος μπαίνει σε φιλοσοφικές διατυπώσεις, αναφέρεται σε όλες τις αυτοκρατορίες που έπεσαν από τον Ναβουχοδονόσορα και όσα προφήτεψε ο Δανιήλ, συνεχίζει με την πτώση των αυτοκρατοριών που ακολούθησαν, φτάνει ώς τους απογοητευμένους του Συντάγματος». Οσο για το ποια είναι η αυτοκρατορία σήμερα, λέει κατηγορηματικά πως «είναι η σύγχρονη μορφή κυριαρχίας, την οποία δεν την αντιλαμβάνεσαι σαν επιβολή. Αυτή που θέλει να παρέμβει στη φύση των ανθρώπων». Και πίσω απ’ όλα, «η δύση της Δύσης. Αλλωστε και ο δυτικός πολιτισμός είναι μια άλλη μορφή αυτοκρατορίας».

«Φαίνομαι άρα υπάρχω»

Το βλέμμα του δασκάλου (διδάσκει στο ΑΠΘ) αλλά και του σκηνοθέτη έχει σημασία. Πώς ερμηνεύει τον πληθωρισμό παραστάσεων στο ελληνικό θέατρο. «Θαυμάζω το άδηλο δημιουργικό μιας ράτσας με αντιξοότητα τις συνθήκες σε κάθε επίπεδο». Από τη μια συγκινείται με όσα βλέπει, την επιμονή, από την άλλη αναρωτιέται πού θα πάει αυτό το δυναμικό εάν δεν μεταμορφωθεί σε παραγωγή έργου; «Αυτό όμως είναι θέμα πολιτικής και παιδείας. Υπάρχει βλέπετε μια δυσαναλογία δημιουργικής ορμής και μηχανισμών μετατροπής τους σε ωφέλιμο έργο για την κοινωνία τούτη. Στο θέατρο και στην τέχνη γενικότερα υπάρχει μια υπερ-εργατικότητα στην Ελλάδα. Είναι θέμα προς μελέτη: πού οδηγεί όλο αυτό;».

Αξια θαυμασμού η δημιουργική ορμή, «αλλά αυτή η ορμή ταυτόχρονα έχει και άλλα χαρακτηριστικά που είναι κίνητρα της κοινωνίας του θεάματος, όπως “υπάρχω άμα φαίνομαι” ή “Videtur ergo sum” (φαίνομαι άρα υπάρχω). Μία συνιστώσα είναι αυτό σε μια κοινωνία συντριπτική αν δεν είσαι θέαμα. Δείτε τι συμβαίνει με το Facebook. Δεν αμφισβητώ τη χρησιμότητά του, αλλά δεν μπορώ να μη θαυμάσω την αχρηστία του. Η δύναμη της αυτοκρατορίας αυτή τη στιγμή δεν είναι το δολάριο, αλλά η άυλη πληροφορία».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή