Σήμερα στον χώρο της τέχνης συντελείται μια σιωπηλή επανάσταση. Kαλλιτέχνες δουλεύουν χέρι-χέρι με επιστήμονες και παράγουν δημιουργίες που επιχειρούν να αλλάξουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και βλέπουμε τον κόσμο. Ο καθηγητής Ιστορίας και Φιλοσοφίας της επιστήμης στο University College London και διάσημος συγγραφέας, Arthur I. Miller, μέσα από το νέο του βιβλίο «Colliding Worlds: How Cutting-Edge Science is Redefining Contemporary Art» («Συγκρουόμενοι κόσμοι: Πώς η επιστήμη αιχμής επαναπροσδιορίζει τη μοντέρνα τέχνη»), διηγείται την ιστορία τού πως η τέχνη, η επιστήμη και η τεχνολογία διασταυρώνονται στον 21ο αιώνα. «Οι επιστήμονες και οι καλλιτέχνες είναι εξίσου δημιουργικοί. Προσπαθούν να κάνουν ορατό το αόρατο, κοιτάζουν πέρα από παγιωμένες αντιλήψεις και αναζητούν ενδιαφέροντες τρόπους για να αναπαραστήσουν τη φύση» λέει ο δρ Μίλερ, ο οποίος θα βρεθεί στην Αθήνα την Τετάρτη 18 Μαρτίου για να μιλήσει γι’ αυτή τη φαινομενικά αταίριαστη σχέση στο πλαίσιο του φεστιβάλ επιστήμης της Αθήνας, «Athens Science Festival».
– Από πότε κρατάει αυτή η σχέση επιστήμης και τέχνης;
– H σύνδεση επιστήμης, τέχνης και τεχνολογίας πάει αιώνες πίσω, τουλάχιστον από την εποχή του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Τα σχέδια αεροπλάνων ή υποβρυχίων που φιλοτεχνούσε τα θεωρούσε εξίσου καλλιτεχνικά έργα με τη Μόνα Λίζα. Εκατό περίπου χρόνια μετά, γύρω στο 1687, όταν ανακαλύφθηκαν οι νόμοι της κίνησης του Νεύτωνα, η επιστήμη κατέκτησε τον κόσμο. Εκτοτε, με την επονομαζόμενη επιστημονική επανάσταση, η αντικειμενική αναζήτηση της αλήθειας εναποτέθηκε στα χέρια της επιστήμης, ενώ η τέχνη θεωρήθηκε απλά κάτι επιπόλαιο και αστόχαστο. Η επιστήμη μπορούσε πια να κάνει προβλέψεις, και οι νόμοι του Νεύτωνα μπορούσαν να εξηγήσουν φαινόμενα του ουρανού και της γης. Ετσι, άρχισε ο διχασμός μεταξύ επιστήμης και τέχνης, και χρειάστηκε να περάσουν αρκετοί αιώνες για να αποκατασταθεί αυτή η σχέση.
– Πότε άρχισαν να συγκλίνουν;
– Αρχισαν να ξαναέρχονται κοντά στην αρχή του 20ού αιώνα, εξαιτίας του έργου του Αϊνστάιν και του Πικάσο. Η αναζήτηση της συμμετρίας ήταν στο επίκεντρο της επιστημονικής σκέψης και του έργου του Αϊνστάιν. Η θεωρία της σχετικότητας ήταν στην πραγματικότητα απόρροια μιας αισθητικής δυσφορίας του ίδιου απέναντι στην κατάσταση που επικρατούσε στον χώρο της επιστήμης το 1905. Η οπτική φαντασία ήταν πολύ σημαντική για τον Αϊνστάιν. Πίστευε ότι η εικόνα προηγείται των λέξεων και ανακάλυψε τις μεγάλες θεωρίες του, της ειδικής και γενικής σχετικότητας, μέσα από έντονα οπτικά πειράματα. Μέσα από τέτοια πειράματα γεννήθηκε και η αντίληψη της συμμετρίας, τόσο για τον κόσμο, όσο και στις επιστημονικές θεωρίες.
Αυτές οι σημαντικές εξελίξεις στην επιστήμη, την τεχνολογία και τα μαθηματικά, έδωσαν την έμπνευση στον Πάμπλο Πικάσο να δημιουργήσει έργα όπως «Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν» (Les Demoiselles d’Avignon, 1907).
Νέοι τρόποι έκφρασης
– Η επιστήμη αποτελεί μόνο έμπνευση ή εμπλέκεται και με άλλους τρόπους στην καλλιτεχνική δημιουργία;
– Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν μόνο τις ιδέες της επιστήμης και της τεχνολογίας. Στο δεύτερο μισό όμως του προηγούμενου αιώνα άρχισαν να χρησιμοποιούν και τα μέσα τους. Στη δεκαετία του ’90, με τη συγκλονιστική πρόοδο στη βιοτεχνολογία, με παραδείγματα όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση, η μεταμόσχευση οργάνων και η λειτουργική μαγνητική τομογραφία, οι καλλιτέχνες διαπίστωσαν ότι δεν έχουν την πολυτέλεια να μην ενδιαφερθούν γι’ αυτές τις συναρπαστικές εξελίξεις. Ηταν γι’ αυτούς ένας άλλος τρόπος να εκφράσουν συναισθήματα και να αναπαραστήσουν τη φύση, θέματα που έχουν υπάρξει πάντα μεγίστης σημασίας για τους καλλιτέχνες.
Στο τέλος του 20ού αιώνα και στις αρχές του 21ου η τέχνη, η επιστήμη και η τεχνολογία άρχισαν να μπλέκονται ακόμα περισσότερο μεταξύ τους. Με τη γέννηση της ψηφιακής τέχνης, εικόνας ή ήχου, και τη χρήση των αλγορίθμων, οι καλλιτέχνες δεν χρησιμοποιούν μόνο τα μέσα της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά γίνονται πια ένα με αυτά.
– Αυτή η συνεργασία όμως μοιάζει να έχει μονόδρομο όφελος.
– Πράγματι, σήμερα οι καλλιτέχνες ωφελούνται περισσότερο από τους επιστήμονες. Οσο όμως οι καλλιτέχνες μαθαίνουν περισσότερα για την επιστήμη και την τεχνολογία αρχίζουν να συνεισφέρουν και να προσφέρουν και οι ίδιοι στην επιστημονική έρευνα.
Η ομάδα danceroom Spectroscopy, για παράδειγμα, η οποία χορογραφεί θέματα όπως η μοριακή φυσική και η δυναμική των μορίων, πρόσφερε στην επιστήμη ένα χρήσιμο εργαλείο. Στην παράστασή τους «Hidden Fields» («Κρυμμένα Πεδία») που συνδυάζει τον χορό με την εξελιγμένη ψηφιακή τέχνη και τη φυσική, η κίνηση των χορευτών μεταμορφώνεται σε ενεργειακά πεδία, που με τη σειρά τους δημιουργούν παρεμβολές σε υπολογιστικές προσομοιώσεις μοριακής δυναμικής, επιτρέποντας στους θεατές να εκτιμήσουν την ομορφιά της καθημερινής κίνησης μέσα από την επιστήμη και την τεχνολογία.
Οι εξαιρετικά όμως γρήγοροι αλγόριθμοι που αναπτύχθηκαν για τους σκοπούς αυτής της παράστασης, για να ενώσουν δηλαδή την κίνηση των χορευτών με τις προσομοιώσεις της κίνησης των μορίων, μπορούν να βοηθήσουν τους επιστήμονες να ελέγχουν διαδραστικά αλυσίδες πρωτεϊνικών μορίων. Μέσα από αυτή τη διαδικασία οι επιστήμονες μπορούν να διερευνήσουν τους δεσμούς εκείνους των πρωτεϊνικών μορίων που οδηγούν σε παθήσεις όπως ο διαβήτης, η κυστική ίνωση ή η νόσος του Πάρκινσον, και να αναπτύξουν μεθόδους που αποτρέπουν τον σχηματισμό τέτοιων επιβλαβών δομών.
Οι συνεργασίες επιστήμης-τέχνης ωφελούν βέβαια και την ίδια την κοινωνία, με την έννοια ότι οι άνθρωποι ανακαλύπτουν μία άλλη μορφή τέχνης. Ακόμα και η διαδικασία του να εκτιμήσει κάποιος ένα τέτοιο καλλιτεχνικό έργο χρειάζεται μία άλλη θεώρηση των πραγμάτων. Για να εκτιμήσεις την ηλεκτρονική τέχνη, για παράδειγμα, χρειάζεται να έχεις αρκετές γνώσεις πάνω στους τομείς των υπολογιστών και των αλγορίθμων.
Αβανγκάρντ
– Γράφοντας το πρόσφατο βιβλίο σας, πού καταλήξατε σχετικά με τη σημερινή σχέση επιστήμης και τέχνης;
– Για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου πήρα συνεντεύξεις από περισσότερους από 80 καλλιτέχνες και επιστήμονες που ενδιαφέρονται για τη συνεργασία τέχνης-επιστήμης. Μέσα από αυτή τη διαδικασία εξήγαγα πολλά συμπεράσματα. Το κυριότερο όμως είναι ότι η τέχνη και η επιστήμη εξαφανίζονται με τον τρόπο που τις ξέρουμε σήμερα, και συντήκονται σε μία τρίτη κουλούρα, την νέα αβανγκάρντ.
Το 2ο Athens Science Festival, πραγματοποιείται στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων από τις 17 μέχρι τις 22 Μαρτίου. Είσοδος ελεύθερη. Πληροφορίες στο www.athens-science-festival.gr