«Είστε για το χιπ χοπ;», ρώτησε ο φύλακας πριν ξεκλειδώσει την καγκελόπορτα. Ηταν προχωρημένο μεσημέρι και το σχολείο κλειστό. Με υποδέχθηκε η διευθύντρια του 48ου Γυμνασίου Αθηνών, κυρία Τζένη Λατσώνα. «Σήμερα είναι η τελευταία συνάντηση. Σε λίγο αρχίζει η ηχογράφηση. Ελάτε, πάμε προς την αίθουσα εκδηλώσεων…».
Καβάφης και χιπ χοπ. Τι συνδυασμός κι αυτός, είχα σκεφτεί όταν διάβαζα για την εκπαιδευτική δράση της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Κι όμως, να που βρισκόμουν σε μια από τις πιο πολυφυλετικές περιοχές της Αθήνας, στα Κάτω Πατήσια, παρακολουθώντας την Ειρήνη, τη Λυγιάννα και άλλα παιδιά γυμνασίου να ηχογραφούν το ποίημά τους σε ρυθμούς χιπ χοπ. Ποίημα που έγραψαν εμπνευσμένα από την καβαφική ποίηση.
Η Στέγη και το Αρχείο Καβάφη μπαίνουν στις σχολικές τάξεις και, μιλώντας στη γλώσσα των μαθητών, φέρνουν την καβαφική ποίηση στα θρανία.
Το «Καβάφης και χιπ χοπ» είναι μόλις ένα από τα πέντε πρωτότυπα εργαστήρια όπου γίνεται σύμπραξη των πλέον απρόβλεπτων τεχνών, με επίκεντρο την ποίηση του Αλεξανδρινού ποιητή. Το 48ο Γυμνάσιο Αθηνών για δεύτερη χρονιά απέστειλε αίτηση συμμετοχής. «Είναι ένα καταπληκτικό πρόγραμμα», μου λέει η Τζένη Λατσώνα. «Εμείς εδώ σε μεγάλο βαθμό είμαστε γειτονιά μεταναστών. Εχουμε παιδιά από την Αλβανία, τη Βουλγαρία, τη Μολδαβία, την Ουγκάντα. Θεώρησα ότι θα ήταν μια χρυσή ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τον Καβάφη μέσα από μια τόσο όμορφη διαδικασία».
Πόσα παιδιά δήλωσαν συμμετοχή; Τη ρωτάω. «Στην αρχή περίπου 25 παιδιά, γιατί όταν άκουσαν χιπ χοπ νόμιζαν ότι θα έκαναν χορό που τους αρέσει πολύ. Στην πορεία, όταν συνειδητοποίησαν ότι το θέμα ήταν ποίηση και μουσική, έμειναν τα μισά. Αλλά ήταν αφοσιωμένα. Αφιέρωναν τρεις επιπλέον ώρες μετά τη λήξη των μαθημάτων. Εβγαλαν δημιουργικότητα και συναίσθημα. Ενα κορίτσι έγραψε ένα ποίημα για τη γέννηση του αδελφού της, περιγράφοντας το γεγονός ως το πιο σημαντικό στη ζωή της. Οταν το αδελφάκι της την άκουσε να το απαγγέλλει, έβαλαν μαζί τα κλάματα. Το σημαντικό είναι να σκεφτούν ότι η ποίηση τα αφορά. Και πού ξέρεις, μπορεί να βγει και κάποιος ποιητής μέσα απ’ όλο αυτό».
Για τον έρωτα, τη δικαιοσύνη, την πρώτη συναυλία…
Επέστρεφε η καρδιά μου / επέστρεφε για σένα / επέστρεφε για τα μάτια σου / επέστρεφε για την καρδιά σου. Τώρα πάρε με μαζί σου στην αγαπημένη εκδρομή σου / βγάλε με στο χλωρό κορμί σου στις εκβολές του παραδείσου.
«Αυτό είναι ένα απόσπασμα από το ποίημα που έγραψα», λέει η Ειρήνη και τα μάγουλά της κοκκινίζουν ελαφρώς. Είσαι ερωτευμένη; Τη ρωτάω. «Οχι, όχι! Απλώς μου βγήκε ερωτικό ποίημα», απαντάει, και αλλάζει θέμα. «Τον γνώριζα τον Καβάφη αλλά τώρα έμαθα περισσότερα πράγματα για την ποίησή του και για το πώς μπορεί να συνδεθεί με τη μουσική».
H Eλιάννα δεν εμπνεύστηκε από κάποιο συγκεκριμένο ποίημα του Καβάφη: «Απλά έγραφα. Συνέχεια. Και το ποίημά μου μιλάει για την πρώτη μου συναυλία που δεν θα ξεχάσω ποτέ», εξομολογείται με ενθουσιασμό.
«Μου αρέσει πολύ αυτό που κάνουμε. Χίλιες φορές από το να πηγαίνω για καφέ στον ελεύθερο χρόνο μου».
Η δικαιοσύνη και η ελευθερία απασχόλησαν τη Λυγιάννα. «Θα ’θελα κάτι να πω αλλά με αναγκάζει όλος ο κόσμος να σιωπώ. Θα ’θελα όλο αυτό να γίνει φανερό μα όλος ο κόσμος με προστάζει να κρυφτώ», αναφέρει σε μια στροφή του ποιήματός της. «Εμπνεύστηκα από την “Ιθάκη” αλλά και από άλλα ποιήματα του Καβάφη κι έγραψα για τους ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τους κινδύνους με τίμιο τρόπο, αλλά κάποιοι τους καταπιέζουν. Δεν τους αφήνουν να είναι ελεύθεροι». Δεν είναι δίκαιος ο κόσμος που ζούμε; Της βάζω δύσκολα. «Οχι. Κι εγώ θέλω να ζήσω σε έναν κόσμο δίκαιο», απαντάει, με την αθώα επαναστατικότητα των 14 ετών.
Η ηχογράφηση έχει ξεκινήσει. Τα ποιήματα των παιδιών αρχίζουν να μπαίνουν σε χιπ χοπ φόρμα. Στην αίθουσα επικρατεί ησυχία. Ο Τζεφ Γκονζάλες, παραγωγός, ράπερ και υπεύθυνος για το μουσικό μέρος του εργαστηρίου, τα καθοδηγεί. Σε ένα διάλειμμα της ηχογράφησης μου λέει: «Προσπαθούμε μέσα από το χιπ χοπ, μια μορφή τέχνης πολύ καινούργια -ούτε πενήντα χρόνια δεν μετράει ακόμα-, να φέρουμε τα παιδιά κοντά στην ποίηση. Τα παιδιά είχαν απόλυτη ελευθερία να γράψουν ό,τι τα απασχολεί και πρέπει να πω ότι τα πήγαν πολύ καλά. Τα κορίτσια αγαπούν περισσότερο την ποίηση και εκφράζονται καλύτερα μέσα απ’ αυτήν, γι’ αυτό και υπερτερούν στο συγκεκριμένο εργαστήρι».
Best seller
Ο ποιητής Παναγιώτης Ιωαννίδης, υπεύθυνος για το ποιητικό μέρος της δράσης, μιλάει με ενθουσιασμό για το επίπεδο της γραφής. «Με εντυπωσίασε το πώς με διαφορετικούς τρόπους κατάφεραν να εκμεταλλευτούν αυτή τη γνωριμία με την ποίηση του Καβάφη. Είχε μεγάλο ενδιαφέρον το ότι ενεπλάκησαν με πολύ προσωπικό τρόπο αλλά και με πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα στις περισσότερες περιπτώσεις».
Τα εργαστήρια του χιπ χοπ αλλά και της εικονογράφησης είναι best seller στα εκπαιδευτικά προγράμματα της Στέγης για τον Καβάφη. Κάθε χρόνο κάποια αφαιρούνται και κάποια προστίθενται με στόχο την ενθάρρυνση της δημιουργικότητας και της γνωριμίας με την ποίηση.
Ο Θοδωρής Χιώτης, υπεύθυνος της συγκεκριμένης σειράς εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Αρχείου Καβάφη, είναι ενθουσιασμένος με τον τρόπο που εξελίσσεται: «Τα παιδιά κινητοποιούνται μέσα από αυτή τη διαδικασία και συνειδητοποιούν ότι δεν πρέπει να είναι αυθεντίες για να πλησιάσουν το ποιητικό κείμενο. Οπότε η ποίηση δεν τα τρομάζει και έτσι απελευθερώνονται και εκφράζουν πράγματα που και τα ίδια δεν πίστευαν ότι έχουν μέσα τους. Το αξιοσημείωτο είναι ότι παιδιά όχι και τόσο “δυνατά”, με σχολικούς όρους, ήταν πολύ δραστήρια και αρκετά συνεπή. Ενα από αυτά, ενώ είχε μείνει μία φορά στην ίδια τάξη και είχε ήδη πάρα πολλές απουσίες, έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για τον Καβάφη και το χιπ χοπ, γιατί, προφανώς, μέσα από αυτό μπορούσε να εκφραστεί».