ΛΙΛΑ ΚΟΝΟΜΑΡΑ
Οι ανησυχίες του γεωμέτρη
εκδ. Κέδρος – σελ. 182
Ολα τα βιβλία της Λίλας Κονομάρα («Μακάο», «Τέσσερις εποχές», «Η αναπαράσταση», «Το δείπνο») διαπνέονται από την αίσθηση του ανέφικτου, του διαφεύγοντος και διαλανθάνοντος, χαρακτηρίζονται από την άρση των ορίων ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό, αποτυπώνουν την ασάφεια της διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στον εαυτό και τους άλλους. Στο έργο της, ο προβληματισμός για τη φύση του χρόνου είναι βαθύς και τελεσφόρος: ο χρόνος δεν είναι μια γραμμική διαδοχή, ένα ευθύγραμμο νήμα πάνω στο οποίο είναι δεμένα όλα τα συμβάντα, παρά ένας κύκλος χωρίς τέλος που γυρίζει περί τον εαυτό του. Ετσι και στις «Ανησυχίες του γεωμέτρη», ο χρόνος παρουσιάζεται σαν ένα αδιάκοπο συνεχές που παραλλάσσεται, μεταπίπτει, κορυφώνεται δημιουργώντας ένα σχήμα που σπάνια βιώνεται από το άτομο ολόκληρο, παρά μονάχα σε στιγμές αιφνίδιας έκλαμψης: το αεί διαφεύγον νόημά του είναι εκείνο που επιχειρεί να αδράξει η συγγραφέας αναζητώντας την ενσαρκωμένη Λέξη που θα του επιτρέψει να αναδυθεί, έστω και φευγαλέα.
Ολα τα διηγήματα της παρούσας συλλογής βασίζονται σε ένα δεξιοτεχνικό παιχνίδι με τον χρόνο, συνεπικουρούσης της γλώσσας – μιας γλώσσας πλούσιας, ικανής να αντλεί από το πλούσιο κοίτασμα που συσσωρεύει η διαχρονία της, εκκινώντας από τον Ομηρο, τον Θουκυδίδη, τον Ησίοδο, τον Λουκιανό, περνώντας από το ιδίωμα των παραμυθιών, των δημοτικών τραγουδιών, των απομνημονευματογράφων της Επανάστασης του ’21, φτάνοντας στις μαρτυρίες των αγωνιστών της Αριστεράς και κατασταλάζοντας στη σύγχρονη, πυρετώδη, ημιπαραληρηματική λαλιά μιας αλλοτριωμένης καθημερινότητας. Το εγχείρημα αυτό, δύσκολο και δυσεπίτευκτο, φέρνει συνέχεια στον νου την αρχή από τα «Τέσσερα κουαρτέτα» του Τ.Σ. Ελιοτ: «Ο χρόνος ο παρών και ο παρελθών ο χρόνος/ είναι κι οι δυο ίσως παρόντες στον χρόνο μέλλοντα/ και ο μέλλων χρόνος περιέχεται στον παρελθόντα χρόνο». Αυτήν την ασύλληπτη, αφηρημένη αρχή που «παραμένει μια διαρκής δυνατότητα σ’ έναν κόσμο από εικασίες» επιχειρεί να παγιδεύσει η Λίλα Κονομάρα. Οι ήρωες των διηγημάτων της κινούνται ελεύθερα στον χρόνο και στην Ιστορία, από την έξαρση στην ήττα, από την ελπίδα στη διάψευση, κι είναι θαρρείς και σηκώνουν το σεντόνι των ιδεολογημάτων και των αυταπατών για να αποκαλύψουν τα σουσούμια της ελληνικής ιδιοπροσωπίας, που, σίγουρα, δεν είναι πάντα ευγενή: διχόνοια, μισαλλοδοξία, έρως της εξουσίας και συνάμα περιφρόνησή της, εύκολη προσφυγή στη βία. Αλλά και όταν η συγγραφέας εγκαταλείπει το αναπεπταμένο πεδίο των ιστορικοπολιτικών προβληματισμών για να εστιάσει στην εσωτερική ζωή των ηρώων της, αυτή που καθορίζει, εν πολλοίς, την εμπειρία τους και τη σχέση τους με τον κόσμο, οι χρόνοι και οι τόποι επίσης εμπλέκονται, αλληλοεμβολίζονται και εν τέλει ακυρώνονται για να αναδειχθεί η οικουμενική διαχρονία της ανθρώπινης μοίρας.
Από την «Εποποιία», το εναρκτήριο αφήγημα-ειρωνικό σχόλιο στην ελληνική κακοδαιμονία της αέναης εμφύλιας αμάχης, ώς τις υπαρξιακά βασανισμένες παραλλαγές αρχετυπικών μύθων, όπως εκείνος του Οιδίποδα, του Πυγμαλίωνα ή του Ορφέα, από την ονειρική περιήγηση στον φασματικό κόσμο των ηλεκτρονικών παιχνιδιών ώς τον αδιέξοδο παραδαρμό σε μια καθημαγμένη Αθήνα, η Κονομάρα παρακολουθεί «περάσματα ανθρώπων και θεών, μουστακαλήδων τσιρκολάνων, βαρβάρων, δανδήδων, περιηγητών, εθνοσωτήρων, λογοπλάνων», εραστών και ποιητών, αποσυνάγωγων ή σαλών παγιδευμένων στα πάθη τους, στις αμφιβολίες και τις ψευδαισθήσεις τους, στην αέναη και μάταιη αναζήτηση μιας άπιαστης και στην ουσία ανύπαρκτης αλήθειας.
Ηθελημένα ή όχι, η Λίλα Κονομάρα δίνει στο αφήγημά της, που φέρει και τον τίτλο της συλλογής, τα κλειδιά της λεπτής μα τόσο στέρεης κατασκευής που είναι το βιβλίο της: «Τα σχήματα παραλλάζουν χωρίς κάποια φαινομενική λογική, ενώ στην πραγματικότητα διέπονται εξ ολοκλήρου από την έννοια του χρόνου και εικονοποιούν τους τρόπους με τους οποίους το πεπρωμένο συνάπτει σχέσεις με το τυχαίο». Στο αφήγημα μιλάει βέβαια ένας αρχιτέκτονας, όμως τι άλλο κάνει ο συγγραφέας από το να «γεωμετρεί» ακαταπόνητα και ο ίδιος ένα υλικό «που διαρκώς ξεγλιστρά μετατοπίζοντας το νόημα»;