Από αύριο και για τις επόμενες τρεις μέρες, ο Γιώργος Κοτανίδης θα υποδύεται, στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, τον 76χρονο Τέο Στάινερ, βετεράνο ηθοποιό, στον οποίο προτείνεται να ανέβει, μετά από χρόνια, στη σκηνή και να παίξει τον Βασιλιά Ληρ. Με αφορμή το έργο του Ενζό Κορμάν «Η θύελλα επιμένει», ο Γιώργος Κοτανίδης μιλάει για τις θύελλες μέσα από τις οποίες πέρασε στην προσωπική του ζωή –τη νύχτα που δολοφόνησαν τον Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη: «Αυτή η θύελλα ήρθε στη ζωή μου τυχαία, καθώς βολτάριζα προς τα εκεί που γινόταν ένα έγκλημα», ή όταν βρέθηκε απέναντι από ομαδικά πυρά τη 17η Νοέμβρη 1973: «Ήταν η νύχτα που αισθάνθηκα ότι, μερικές φορές στην ιστορία, η βία γίνεται αναγκαία ακόμη και για ανθρώπους που δεν την πιστεύουν. Είμαι σίγουρος ότι αν είχα όπλο, θα έριχνα και εγώ». Τέλος, εξομολογείται ότι «Πρόδωσα την τέχνη μου, όταν πίστεψα στην επανάσταση και δέχτηκα την πολιτική και ιδεολογική ντιρεκτίβα της οργάνωσης στην οποία ανήκα».
Θυμάστε να βρεθήκατε ποτέ εσείς εν μέσω κάποιας θύελλας;
Η πρώτη θύελλα που έζησα ήταν τη νύχτα της 22ας Μαΐου 1963, την παραμονή των 18ων γενεθλίων μου στη Θεσσαλονίκη, όταν βρέθηκα αυτόπτης μάρτυς στη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ και αγωνιστή της ειρήνης, Γρηγόρη Λαμπράκη. Το κίνημα που ακολούθησε ήταν ένας άνεμος που με άρπαξε και με έκανε να γίνω αλληλέγγυος στον αγώνα της αριστεράς για δημοκρατία και μετά να ασπαστώ τις ιδέες της και να αφιερώσω τη ζωή μου. Αυτή η θύελλα ήρθε στη ζωή μου τυχαία, καθώς βολτάριζα προς τα εκεί που γινόταν ένα έγκλημα.
Δέκα χρόνια αργότερα, βρέθηκα σε μια θύελλα, στην οποία συμμετείχα συνειδητά -είμαι από αυτούς που την επιδίωκαν, χωρίς φυσικά να περιμένω την μεγάλη έντασή της. Ηταν η νύχτα της 17ης Νοέμβρη 1973. Η εξέγερση που τόσοι πολλοί πολέμησαν τη στιγμή που γινόταν και όλοι προσπάθησαν να την προσεταιριστούν εκ των υστέρων. Για μένα ήταν η νύχτα που βρέθηκα (βρεθήκαμε) άοπλος απέναντι σε ομαδικά πυρά και ένιωσα για πρώτη φορά στη ζωή μου το αίσθημα του φόβου αλλά και μια τρομερή έξαρση και υπέρβαση. Ήταν η νύχτα που αισθάνθηκα ότι, μερικές φορές στην ιστορία, η βία γίνεται αναγκαία ακόμη και για ανθρώπους που δεν την πιστεύουν. Είμαι σίγουρος ότι αν είχα όπλο, θα έριχνα και εγώ.
Μια άλλη μεγάλη θύελλα ιδεολογική ήταν όταν βρέθηκα μπροστά στο αδιέξοδο και τη χρεωκοπία του επαναστατικού κομμουνιστικού μοντέλου που τελικά κατέρρευσε και έπρεπε να δεχτώ εσωτερικά ότι αυτό που πίστεψα σε όλη μου τη ζωή δεν υπάρχει. Ήταν μεγάλη ψυχική αναταραχή, γιατί για μένα άλλαξαν τα δεδομένα της μέχρι τότε ζωής μου. Τελικά, άντεξα σε αυτή τη θύελλα, επειδή κατάλαβα ότι μπορεί να προχωρήσει και πάλι η αριστερά, όμως πρέπει να διαλέξει τα δύσκολα και όχι τα εύκολα, να βρει μια καινούργια πρόταση στον σύγχρονο και σύνθετο κόσμο της κυριαρχίας των golden boys, να προχωρήσει και να μην αναμασά τα ίδια και τα ίδια.
Η τελευταία θύελλα που ζω μαζί με ολόκληρη τη χώρα είναι αυτή η πεντάχρονη κρίση που μας ταλανίζει χωρίς να φαίνεται πουθενά διέξοδος. Μια θύελλα ύπουλη που με (μας) κατατρώει εσωτερικά -η ψυχική αναταραχή μου είναι τεράστια. Είτε θα πρέπει να δεχτώ ότι ο λαός μας προτιμάει τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα, ότι είναι βολεμένος στην παρακμή, δεν επιθυμεί να αλλάξει και να παραιτηθώ με ηττοπάθεια, είτε να παραμείνω μαχόμενος στην ιδέα μιας Ελλάδας που μπορεί να διδαχτεί από τα λάθη της και να πάει μπροστά. Πρέπει να πάψουμε να δικαιολογούμε την παρακμή μας κατηγορώντας ως υπεύθυνους τους άλλους, αλλά να διδαχτούμε από την ύβρη που διαπράξαμε υποτασσόμενοι στο κυνήγι του δανεικού πλούτου και γενικότερα στο κυνήγι της ύλης. Πρέπει να διδαχτούμε από το μεγαλύτερο επίτευγμα του ανθρώπινου πολιτισμού: την τραγωδία. Η σύγχρονη τραγωδία μας είναι η αποπνευματοποίηση της ζωής μας.
Ποιο είναι το πιο «θυελλώδες» στοιχείο του χαρακτήρα σας; Το τιθασεύετε;
Υπήρξα εκρηκτικός και παθιασμένος με τις ιδέες που πίστεψα. Πολλές φορές, αυτό ήταν θετικό, γιατί με ωθούσε μπροστά και με βοηθούσε να είμαι δημιουργικός. Μερικές φορές, όμως, αυτό το «θυελλώδες» στοιχείο του χαρακτήρα μου με οδηγούσε στο να μην βλέπω την αλήθεια των πραγμάτων και να δρω στα τυφλά, να υπερασπίζομαι με πάθος πράγματα που ήταν λάθος. Πέρασαν πολλά χρόνια για να το καταλάβω και να προσπαθήσω να το τιθασεύσω. Όταν τα κατάφερα, νομίζω ότι έγινα πιο δημιουργικός. Βέβαια, πρέπει να σχολιάσω ότι αυτή η αλλαγή κράτησε από τη νεότητα που είναι πάντα θυελλώδης μέχρι την ωριμότητα που την φέρνει η ηλικία. Φυσιολογικά πράγματα δηλαδή!
«Το τίποτα γεννάει τίποτα», γράφει ο Σαίξπηρ στον «Βασιλιά Ληρ». Οι ωδίνες αυτής της εποχής που διανύουμε τι θεωρείτε ότι θα γεννήσουν;
Ο Ληρ το λέει αυτό, ενώ είναι απελπισμένος, ενώ όλα έχουν καταρρεύσει και δεν υπάρχει ελπίδα. Όμως οι ωδίνες της εποχής μας, οι δικές μας δηλαδή, θα αποδειχτούν μάταιες μόνο αν συμβιβαστούμε με τον κακό εαυτό μας. Αν δεν συμβιβαστούμε, τότε οι ωδίνες έχουν προοπτική να γεννήσουν κάτι καινούργιο, αλλά πρέπει να γονιμοποιηθούν από την άρνηση της παρακμής και την αισιοδοξία.
«Ανήσυχοι και φοβισμένοι οδηγούμαστε στον τάφο μας», γράφει επίσης ο Σαίξπηρ στον «Ληρ». Εσείς κάνετε σκέψεις θανάτου;
Ο θάνατος είναι πάντα στο επίκεντρο κάθε μεγάλης τέχνης και φυσικά της τέχνης του θεάτρου. Ολόκληρος ο Σαίξπηρ είναι γεμάτος θανάτους, το ίδιο και η τραγωδία. Αλλά και άλλα θεατρικά είδη επικεντρώνουν στο θάνατο.
Προσπαθώ να συμφιλιωθώ με την ιδέα του θανάτου, στη διάρκεια όλης της ζωής μου και ελπίζω την κρίσιμη στιγμή να είμαι έτοιμος, παρά το ότι αγαπώ τη ζωή. Δεν θα ήθελα, όμως, να παίξω ένα «παιχνίδι επιλογής» με το θάνατο διαλέγοντας τον τρόπο που θα ήθελα να πεθάνω. Άλλωστε ο θάνατος είναι πολύ δυνατός, είναι η φυσική κατάληξη της ζωής και όπως λέει ο Επίκουρος «όταν θα έρθει ο θάνατος εγώ δεν θα είμαι πια εκεί». Σημασία έχει το πώς θα ζήσουμε. Αν ζήσουμε για την αγάπη, θα αγαπήσουμε και το θάνατό μας.
Ο Στάινερ πρόδωσε/θυσίασε την οικογένειά του για να ζήσει ο ίδιος; Εσείς τι μικρό ή μεγάλο έχετε προδώσει/ θυσιάσει στο πέρασμα του χρόνου;
Πρόδωσα την τέχνη μου, την τέχνη του θεάτρου, και παράλληλα το «Ελεύθερο Θέατρο», όταν πίστεψα στην επανάσταση, αρνήθηκα την τέχνη μου και δέχτηκα την πολιτική και ιδεολογική ντιρεκτίβα της οργάνωσης στην οποία ανήκα. Όταν το συνειδητοποίησα, τρόμαξα και χρειάστηκε να κάνω μεγάλο δρόμο για να ξαναγίνω καλλιτέχνης. Ήταν μια προδοσία που με έστρεψε εναντίον του εαυτού μου, αλλά μου άνοιξε έναν άλλο κόσμο και μια περιπλάνηση στον φανταστικό κόσμο της επανάστασης που άξιζε τον κόπο. Αργότερα, θυσίασα μέσα μου τον άνθρωπο της πολιτικής δράσης, τον ακτιβιστή, στον βωμό της γνώσης και της επιστροφής στην τέχνη.
«Η θύελλα επιμένει»: ΙΔΡΥΜΑ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ (Πειραιώς 206, Ταύρος, τηλ. 210-3418550, www.mcf.gr). Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Χατζής. Παίζουν: Γιώργος Κοτανίδης, Κωνσταντίνος Χατζής. Παραστάσεις: Τρ 26/5, Τετ 27/5, Πεμ 28/5 στις 21.00. Τιμή εισιτηρίων: €10.
Το έργο του Ενζό Κορμάν παρουσιάζεται στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Σύγχρονου Θεάτρου. Συμπαραγωγή: Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος & Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.